ESKİ TÜRKÇEDE GEÇEN “A|iy” [yiçe] KELİMESİNİN KÖKENİ ÜZERİNE

Bu makaleye konu olan yiçe kelimesi Eski Türkçe döneminde çeşitli yazıtlarda tespit edilmiştir. Çalışmamıza konu olan bu kelime köken bilim sahasının temel eserlerinde taranmıştır. Söz konusu şekil Orta Türkçe ve sonrasında tarihî ve çağdaş Türk şive ve lehçelerinde kullanılmamıştır. Bu kelime ile Eski Türkçe döneminden beri aynı anlamlarda kullanılan yeme ve yana kelimelerinin daha sonraki dönemlerde kullanımları devam etmiştir. Bu çalışmada Çağdaş Rusça ??? [yişo], [yişço] kelimesi ve aynı kelimenin diğer Slav dillerinde Eski Slavca döneminden beri kullanılan türevleri ile yiçe kelimesinin birleştirilmesinin köken bilimin önemli bulgularını sağlayan art zamanlı karşılaştırmalı dil bilim yöntemini kullanarak ses, yapı ve anlam bilim yasalarına göre mümkün olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Araştırmamızın amacına ulaşabilmesi için öncelikle incelenen kelimenin yer aldığı Eski Türk alfabesi ile yazılmış metinler verilmiştir. Sonra bu metinlerin çeşitli çalışmalarda yer alan çeviri yazı karşılıklarına ve de günümüz Türkçesine aktarımlarına yer verilmiştir. Daha sonra ise bu metinlerde yiçe kelimesinin anlamları tespit edilmiştir. İncelenen kelimenin Rusça ve diğer Slav dillerinde yer alan karşılıkları yabancı dillerde yayımlanmış köken bilgisi sözlüklerinde ve diğer çalışmalarda belirlenip köken bilimin önemli ayakları olan ses, anlam ve yapı bilgisi yönünden yiçe kelimesi ile karşılaştırılmıştır. Bu çalışmanın yönteminin uygulanması sırasında yiçe kelimesinin geçtiği Orhun Yazıtlarında yer alan Kül Tigin Doğu 16 yüzünün çeviri yazı sistemine ve günümüz Türkçesine aktarımlarında da bazı farklar tespit edilmiştir. Bu bağlamda bazı düzeltmeler de önerilmiştir.

ON THE ORIGIN OF THE OLD TURKISH WORD “YİÇE”

The subject of this article is the word “yiçe” which was found in various inscriptions in Old Turkish. The word being talked about was not used during Middle Turkish and after this period in Turkish accents and dialects. The words “yeme” and “yana” have been used with the same meaning with the word “yiçe” since the Old Turkish period. In this study, by using the findings of diachronic comparative linguistics providing some important information for etimology which has the key elements being called phonetics, morphology and semantics we think that it is possible to combine the word “еще” [yişo], [yişço] in Contemporary Russian and its varios derivatives used since the days of Old Slavonic and in other Slavic languages with the Old Turkish word “yiçe”. In order to achieve the objective of our study firstly the word examined in this article have been searched in some texts written in Orkhon alphabet (Old Turkish alphabet). Then, the translations and the transcriptions of these texts in various studies have been analysed and synthesized. And then, the meanings of the word “yiçe” have been determined in the texts. The translations and the transcriptions of the word in Russian and the other Slavic languages have been examined in various studies and identified in various etymological dictionaries. The eqvivalents of the word have been compared to the word “yiçe” according to phonetic, morphological and semantic rules. Also as a result of the implementation of the method of this study, the eastern part 16 of Kultegin of the Orkhon Inscriptions where the word yiçe was used has been examined and therefore some differences of pronounciation and translation into Contemporary Turkish have been identified in various studies. So some fixes have also been proposed.

PDF

___

ARAT, ReĢid Rahmeti (2006), Atebetü'l-Hakayık, Ankara: TDK Yay.

ARAT, ReĢid Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, Ġstanbul: , Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay.

ATA, Aysu (1997), Kısasü’lEnbiya II Dizin, Ankara: TDK Yay.

BARUTÇU, Sema (1998), Üç İtigsizler, Ankara: TDK Yay.

CÂFEROĞLU, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ġstanbul: Enderun Kitabevi.

CLAUSON, Gerhard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: The Clarendon Press.

ERGĠN, Muharrem (2005), Orhun Abideleri, 35. baskı, Ġstanbul: Boğaziçi Yay.

FASMER, M. R. (1964-1973),Etimologiçeskiy Slovar’ Russkogo Yazıka, Moskva: Progress.

HAMĠLTON, James Russell (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Ankara: TDK Yay.

KÂġGARLI, Mahmud. (2006). Divanü Lûgat-it-Türk, (Çev. Besim Atalay), 5. baskı, Ankara: TDK Yay.

KAYA, Ceval (1994), Altun Yaruk, Ankara: TDK Yay.

KUZNETSOV, S. A. (2008), Bolbşoy Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka, Sankt-Peterbug: Norint.

OJEGOV, S. Ġ., ġVEDOVA N. Yu. (2008), Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka, Moskva: Rossiskaya Akademiya Nauk.

ORKUN, Hüseyin Namık (2011), Eski Türk Yazıtları, 3. baskı, Ankara: TDK Yay.

ÖLMEZ, Mehmet (2012), Moğolistan’daki Türk Yazıtları, Ankara: Bilgesu Yay.

SEMENOV A. V. (2006), Russkiy Yazık ot A do Ya: Moskva: Ġzdatel‟ctvo YUNVES.

ġANSKĠY, N. M., BOBROVA, T. A. (2004),Şkol’nıy Etimologiçeskiy Slovar’ Russkogo Yazıka, Proishojdenie Slov, Moskva: Drofa.

ġÇERBAK, Mihayloviç Aleksandr, TENĠġEV, Ekrem, v.d. (1969), Drevnetyurskiy Slovar’, Leningrad: Nauka.

ġÇERBĠNĠN V. G. (1989), Russko-Turetskiy Slovar’, Moskva: Russkiy Yazık.

TEKĠN, ġinasi (1960), Maytrısimit, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yay.

TEKĠN, Talât (2006), Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yay.

THOMSEN V. (2002), Orhon Yazıtları Araştırmaları (çev. Vedat Köken), Ankara: TDK Yay.

www.çeviri.com (çevirim içi).