ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE “SANKİ” ANLAMLAMINDA KULLANILAN CÜMLE KÖKENLİ BAĞLAÇLAR

Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılmış eserler, köken bilgisinden biçim bilgisine, anlam bilgisinden cümle bilgisine ve daha sayabileceğimiz pek çok dil alanına çeşitli açılardan ışık tutmuştur ve tutmaya devam etmektedir. Bu bakımdan Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılmış eserlerin ayrıntılı dil incelemelerine tabi tutulması; dönem Türkçesine ait çeşitli özelliklerin ortaya konması, dil öğretiminin sağlam temellere oturtulması ve dil araştırmaları bakımından son derece önemlidir. Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait eserlerde, özellikle cümle kökenli bağlaçların önemli dil yapıları olarak incelenmeye muhtaç olduğu göze çarpmaktadır. Cümlelerin işlevsel özelliklerini kaybedip kalıplaşmasıyla oluşan bu bağlaçların çeşitli incelemelere konu olmaması, hazırlamış olduğumuz çalışma açısından dikkate değerdir. Eski Anadolu Türkçesi dönemi eserlerinde aynı işlevde pek çok farklı bağlaç kullanılmıştır. "sanki" anlamında kullanılan cümle kökenli bağlaçlar bu ifadenin somut örnekleridir. Bu çalışmada; Eski Anadolu Türkçesi dönemi eserlerinde geçen san, sanasın, sanasın ki, sanasın kim, sanaduñ / sanayduñ / sanayıduñ, sana-y-ıduñ ki, sanaduñ / sanayduñ kim, sanki, sankim ve sanursın biçimindeki "sanki" anlamında kullanılan cümle kökenli bağlaçlar incelenmiştir. "sanki" anlamında kullanılan cümle kökenli bağlaçları ele alan bu çalışma giriş, inceleme ve sonuç olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, adı geçen konuyu incelemenin gerekliliği ve cümle kökenli bağlaçların oluşumu kısaca ifade edilmiştir. İnceleme bölümünde; Eski Anadolu Türkçesinde cümle kökenli bağlaçlar olarak kullanılmış olan san, sanasın, sanasın ki, sanasın kim, sanaduñ / sanayduñ / sanayıduñ, sana-y-ıduñ ki, sanaduñ / sanayduñ kim, sanki, sankim ve sanursın bağlaçları köken, kullanım ve işlev yönünden değerlendirilmiş ve bu yapıların ortaya çıkışında dilsel sebeplerin yanı sıra dil dışı sebeplerin de etkili olduğu belirtilmiştir. Sonuç bölümünde ise yapılan incelemeyle ortaya çıkan tespit, yorum ve önerilere yer verilmiştir

SENTENCE-ORIGINATED CONJUNCTIONS USED IN OLD ANATOLIAN TURKISH MEANING “AS IF”

Works written during the Old Anatolian Turkish period have shed light on various linguistic fields from different angles ranging from etymology to morphology, and from semantics to syntax. In this respect, It is extremely important to subject the works written during the Old Anatolian Turkish period to rigorous and detailed linguistic analysis in order to reveal various features belonging to the Turkish of the period, base language teaching on solid ground and conduct studies on language. It seems that in works from the Old Anatolian Turkish period, especially sentence-originated conjunctions need to be analyzed as important linguistic structures. The fact that these conjunctions, which arose when sentences lost their functional properties and took a fixed form, have not been subjected to investigation is noteworthy in terms of our study. Many different conjunctions with the same function were used in the Old Anatolian Turkish period. Sentence-originated conjunctions used in the meaning of “as if” are concrete examples of this. In this study, sentence-originated conjunctions meaning “as if” such as ṣan, ṣanasın, ṣanasın ki, ṣanasın kim, ṣanaduñ / ṣanayduñ / ṣanayıduñ, ṣana-y-ıduñ ki, ṣanaduñ / ṣanayduñ kim, ṣanki, ṣankim and ṣanursın used in the works belonging to the Old Anatolian Turkish period were investigated. This study, which deals with sentence-originated conjunctions used in the meaning of “as if”, is consisted of three sections, namely introduction, analysis and conclusion. In the Introduction section, the necessity of investigating the said subject and the formation of sentence-originated conjunctions were explained. In the Analysis section; the conjunctions ṣan, ṣanasın, ṣanasın ki, ṣanasın kim, ṣanaduñ / ṣanayduñ / ṣanayıduñ, ṣana-y-ıduñ ki, ṣanaduñ / ṣanayduñ kim, ṣanki, ṣankim and ṣanursın, which were used as sentence-originated conjunctions during the Old Anatolian Turkish period, were examined in terms of etymology, use and function and it was stated that nonlinguistic factors as well as linguistic ones played a part in the emergence of these conjunctions. In the Conclusion section, on the other hand, the findings, comments and suggestions that arose as a result of the analysis were presented.

PDF

___

Akalın Şükrü Halûk, Ebü’l-Hayr-ı Rumî Saltuk-nâme I, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
________, Ebü’l-Hayr-ı Rumî Saltuk-nâme II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
________, Ebü’l-Hayr-ı Rumî Saltuk-Nâme III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
Akkuş Muzaffer, Kitab-ı Gunya, TDK Yay., Ankara 1995. Aksoy Ömer Asım, Dilçin Dehri, Tarama Sözlüğü V O-T, TDK Yayınları, Ankara 2009. Argunşah Mustafa, Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî İnceleme-Metin-Dizin, TDK Yayınları, Ankara 1999.
Eski Anadolu Türkçesinde “Sanki” Anlamlamında Kullanılan Cümle… 1007 Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015
Ayan Hüseyin, Şeyhoğlu Mustafa Ḫurşîd-nâme (Ḫurşîd ü Feraḥşâd) İnceleme-Metin-Sözlük-Konu
Dizini, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum 1979. Bayat Ali Haydar, Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Mârdânî Kitâbu’l-Müntehab fî’t-Tıb (823
/ 1420) İnceleme - Metin - Dizin - Sadeleştirme - Tıpkıbasım, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları, İstanbul 2005.
Bayat Ali Haydar ve Okumuş Necdet, Muhammed bin Mahmûd Şirvânî Mürşid [Göz Hastalıkları],
AKM Başkanlığı Yayınları, Ankara 2004. Bayraktar Nesrin, Ebū’l-Fażl Mūsā bin Ḥacı Ḥüseyn İzniḳī Ḳaṣaṣü’l-Enbiyā Tercümesi (MetinDizin), Ebabil Yayınları, Ankara 2008.
Bilgin Azmi, Nazmü’l-Hilâfiyyat Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara 1996. Canpolat Mustafa ve Önler Zafer, İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede, TDK Yayınları, Ankara 2007
Cemiloğlu İsmet, 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiyâ Nüshası Üzerine Sentaks İncelemesi, TDK Yayınları, Ankara 1994.
Çağıran Önder, Ahmed-i Dâ’î Tıbb-ı Nebevî İmlâ-Fonetik-Morfoloji-Karşılaştırmalı Metin-İndeks ve Sözlük II. Cilt, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya 1992.
Çetin Abdülbaki, Ahmet Abdülcebbaroğlu Tuhfetü’l-Letâyif (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2002. Demir Necati, Dânişmend-nâme, Akçağ Yayınları, Ankara 2004. Demirci Ümit Özgür ve Korkmaz Şenol, Şeyyâd Hamza Yūsuf u Zelīhā (Destān-ı Yūsuf Aleyhi’sselām
ve hāẕā aḥsenü’l-ḳaṣaṣi’l-mübārek), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2008. Dilçin Cem, Mesʿūd bin Aḥmed Süheyl ü Nev-bahār İnceleme-Metin-Sözlük, AKM Yayını, Ankara 1991.
Direkçi Bekir, Hızır bin Yakub Cevâhirü’l-Meʿânî Giriş-Dil Özellikleri-Metin-Dizin, Palet Yayınları, Konya 2011.
Doğan Enfel, Şeyhoğlu Sadrüddin’in Kabus-nâme Tercümesi Metin-Sözlük-Dizin-NotlarTıpkıbasım, Mavi Yayıncılık, İstanbul 2011.
Doğuer Binnur Erdağı, Hekim Bereket Tuḥfe-i Mübārizī Metin-Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 2013.
Efendioğlu Süleyman, “Cümle Menşeli Edatlar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 31 (2006), s. 193-207 . ________, Muhammed bin Hacı İvaz Cinânü’l-Cenân (İnceleme-Metin-Dizin), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2007. Ergin Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 1998. ________, Dede Korkut Kitabı I, TDK Yayınları, Ankara 2008. Ergüzel Mehdi, Şirvanlı M 1008 Erkan SALAN
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015
Hacıeminoğlu Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, MEB Yayınları, İstanbul 1992. İlhan Nadir, Eşref b. Muhammed Hazā’inu’s-Sa’ādāt (İnceleme – Metin – Dizin – Sözlük), Öz Serhat Yayıncılık, Malatya 2009.
Kara Funda (2009), “Edat ve Zarf Üzerine Bazı Düşünceler / Some Ideas On Preposition and
Adverbs”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3, Spring 2009, p. 1281-1300, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.728, ANKARA-TURKEY.
Karahan Leylâ, Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ), TDK Yayınları, Ankara 1994.
Karasoy Yakup, Sirâcü’l-Kulûb ♦ Gönüllerin Işığı ♦, TDK Yayınları, Ankara 2013. Karpuz Hacı Ömer, Abdurrahîm Karahisârî’nin Vahdetnâme’si (Gramer İncelemesi-Metinİndeks),
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1991. Korkmaz Zeynep, Ṣadru’d-dīn Şeyhoğlu Marzubān-nāme Tercümesi İnceleme-Metin-SözlükTıpkıbasım, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1973. ________, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yayınları, Ankara 2003. Köktekin Kâzım, Süle Fakih’in Yusuf ve Zelihası (İnceleme-Metin-Dizin) C I, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1994.
________, Yûsuf-ı Meddâh Varka ve Gülşah, TDK Yayınları, Ankara 2007.
________, Eski Anadolu Türkçesi, Fenomen Yayınları, Erzurum 2008.
Küçük Murat, Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara 2014.
Kültüral Zuhal ve Beyreli
Latif, Şerîfî Şehnâme Çevirisi I, II, III, IV, TDK Yayınları, Ankara 1999.
Mazıoğlu Hasibe, Ahmed Fakih Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerīfe, TDK Yayınları, Ankara 1974.
Naskali Gürsoy Emine, Sinan Paşa Tezkiretü’l-Evliyâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
Önler Zafer, Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehab-ı Şifâ I Giriş - Metin, TDK Yayınları, Ankara 1990.
Özçelik Sadettin, Kitâbü’l-Mühimmât, AKM Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001. Özkan Mustafa, Mahmûd bin Kâdî-i Manyâs Gülistan Tercümesi Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 1993.
________, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul 2000.
Özmen Mehmet, Ahmed-i Dâ’î Divanı (Metin-Gramer-Tıpkı Basım), TDK Yayınları, Ankara 2001.
Tatcı Mustafa, Yûnus Emre Külliyâtı II Yûnus Emre Divânı Tenkitli Metin, MEB Yayınları, İstanbul 2005.
Tekin Arslan, Şirvanlı Mahmûd Tarih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (4. Cilt, 1. Kısım) Dil ÖzellikleriMetin-Sözlük,
TDK Yayınları, Ankara 1998.
Tepeli Yusuf, Dervîş Muhammed Yemînî Fazîlet-nâme I (Giriş-İnceleme-Metin), TDK Yayınları, Ankara 2002.
Eski Anadolu Türkçesinde “Sanki” Anlamlamında Kullanılan Cümle… 1009 Turkish Studies
International Period ical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015
Tiken Kâmil, Eski Türkiye T ürkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller, TDK Yayınları, Ankara 2004.
Timurtaş Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük, Enderun Kitabevi, İstanbul 1994.
Topaloğlu Ahmet, Muhammed bin Hamza XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış «Satır-arası» Kur’an
Tercümesi I (Giriş ve Metin), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
Tören Hatice, Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Amme Cüzü Tefsiri I Metin-İncelemeTıpkıbasım,
Çantay Yayınları, İstanbul 2007.
Tulum Mertol, Tursun Bey Târîh-i Ebü’l-Feth, Baha Matbaası, İstanbul 1977. ________, Tazarru’nâme, MEB Yayınları, Ankara 2001. Türk Vahit, Hatiboğlu Bahrü’l-Hakâyık, TDK Yayınları, Ankara 2009. Uzel İlter, Şerefeddin Sabuncuoğlu Cerrāḥiyyetü’l-Ḫāniyye I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
Uygur Ceyhun Vedat, Kıvâmî Fetihnâme, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007. Üstünova Kerime, Kutbe’d-dîn İznikî Mukaddime Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük, Uludağ
Üniversitesi Yayınları, Bursa 2003
Yavuz Kemal, Şeyhoğlu Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ, AKM Yayını, Ankara 1991.
________, Âşık Paşa Garib-nâme I/1, I/2, II/1, II/2, TDK Yayınları, İstanbul 2000. Yavuz Kemal, Saraç M. A. Yekta, Âşık Paşazâde Osmanoğullarının Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2014.
Yavuz Orhan, Anadolu Türkçesiyle Yapılan En Eski Tezkiretü’l-Evliyâ Tercümesi ve Dil Özellikleri
[İnceleme-Gramer-Metin], Tablet Kitabevi, Konya 2006.
Yavuz Serdar, Cerrâh-nâme İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım, Kesit Yayınları, Ankara 2013.
Yavuzarslan Paşa, Mūsā bin Ḥācı Ḥüseyin el-İznikī Münebbihü’r-Rākīdin (Uyurları Uyandurucu) Giriş – İnceleme – Tenkitli Metin I, TDK Yayınları, Ankara 2002.
Yelten Muhammet, Şirvanlı Mahmud Kemâliyye (Giriş-İnceleme-Cümle Bilgisi-Metin-Sözlük), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1993. ________, Şirvanlı Mahmud Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), TDK Yayınları, Ankara 1998. Yılmaz Emine, Demir Nurettin ve Küçük Murat, Kısas-ı Enbiya, TDK Yayınları, Ankara 2013.
Yüksel Hasan, Delice H. İbrahim ve Aksoyak İ. Hakkı, Eski Anadolu Türkçesine İlişkin Bir Metin: İslâmî’nin Mesnevîsi, Dilek Matbaacılık, Sivas 1996. 1010 Erkan SALAN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015 Citation Information/Kaynakça Bilgisi
Salan, E., (2015). “Eski Anadolu Türkçesinde “Sanki” Anlamlamında Kullanılan Cümle Kökenli
Bağlaçlar / Sentence-Originat ed Conjunctions Used In Old Anatolian Turkish Meaning “As If””, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. H. Ömer Karpuz Armağanı), Volume 10/16 Fall 2015, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8373, p. 995-1010