20490

ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE -dUK ve +lIK EKLERİNİN İŞLEVSEL DENKLİĞİ

Türkçe, aynı dilsel işlevi birbirinden farklı dil yapılarıyla yerine getirebilen zengin bir dildir. Bu zenginlik, eklerde oldukça farklı kullanım özellikleri meydana getirmiştir. Eklerin işlevsel zenginliği, dillerin ifade zenginliğinde ve gelişmişliğinde önemli ölçütlerden biridir. Bu bakımdan eklere ait işlevlerin tespiti, hem dil araştırmalarında ve öğretiminde hem de dilin zenginliğinin ve gelişmişliğinin ifade edilmesinde son derece önemlidir. Eklere ait işlevsel kullanım özelliklerinin tespit edilmesinde, farklı yapılar arasında denklikler kurulması tercih edilebilecek yöntemlerden biridir. Bu yolla yapılacak olan çeşitli incelemelerde, Türkçe araştırmalarında karşılaşılan pek çok sorun için çözüm ortaya konabilir. Özellikle Türkçenin aynı işlevsel özellikleri pek çok farklı dil yapısıyla karşılayabilen zengin bir dil olduğunu düşündüğümüzde bu yöntemin önemi kolaylıkla anlaşılabilir. Birbirinden farklı olan bazı eklerin Eski Anadolu Türkçesi döneminde benzer sözcüklerde -hatta aynı sözcüklerde bile- aynı işlevle kullanıldığı görülmektedir. Sıfat-fiil eki olan -dUK ve isimden isim yapım eki olan +lIK, bahsedilen bu kullanımların örneklerinden biri olarak değerlendirilebilir. Bu eklerin aynı işleve sahip kullanımları, ancak denk yapıların tespitiyle mümkün olabilmektedir. Bu kullanımların Türkçe araştırmaları açısından önemli sonuçlar ortaya çıkarabilecek olması, incelenmeye muhtaç olduğunun göstergesidir. Bu nedenle bu makalede, -dUK sıfat-fiil eki ile +lIK isimden isim yapım ekinin birbirine denk kullanım ve işleve de sahip olduğu, Eski Anadolu Türkçesi eserlerinden alınan örneklerle anlatılacaktır. Anahtar Kelimeler: Eski Anadolu Türkçesi, -dUK eki, +lIK eki, işlevsel denklik FUNCTIONAL EQUIVALENCE OF -dUK AND +lIK ADJUNCTIONS IN OLD ANATOLIAN TURKISH ABSTRACT Turkish is a rich language that can meet the same linguistic function with distinct language structures. This richness is generate quite different usage characteristics in adjunctions. The functional richness of adjunctions is one of the significant criterias of assortment and development of expression of languages. In this respect, determination of the functions concerning adjunctions is important both in language researches and education and in the expression of the richness and development of language. In determination of functional usage characteristics of adjunctions, establishing equivalences between distinct structures is one of the methods which can be preferable. This kind of studies can help to solve many problems faced in Turkish studies. Especially when we consider the fact that Turkish is a rich language that can meet the same functional characteristics with many different language structures, then one can easily understand the importance of this method. It’s been observed that some different adjunctions were used in similar words – even in identical words - in the very same function during Old Anatolian Turkish era. Participle affix –dUK and derivational affix making noun from noun +lIK can be regarded as patterns of these kind of usages. The use of these adjunctions having the same function could only be possible by determination of equivalent structures. The probability of different outcomes deriving from these usages in terms of Turkish studies indicates that it needs a close scrutiny. For this reason in this article, the fact that participle affix –dUK and derivational affix making noun from noun +lIK have also equivalent usages and functions will be exemplified by Old Anatolian Turkish.

PDF

___

AKKUŞ Muzaffer, Kitab-ı Gunya, TDK Yay., Ankara 1995.

ALYILMAZ Cengiz, Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Erzurum 1994.

BANGUOĞLU Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara 2000.

BARUTÇU Sema, "Eski Türkçe kaltı ve nelük Kelimeleri Üzerine", Türkoloji Dergisi, X. Cilt, 1. Sayı (1992), s. 71-76.

BAYRAKTAR Nesrin, Türkçede Fiilimsiler, TDK Yay., Ankara 2004.

BİLGİN Azmi (hzl.), Nazmü'l-Hilâfiyyat Tercümesi, TDK Yay., Ankara 1996.

BÖREKÇİ Muhsine, Türkiye Türkçesinde Yapı ve İşlev Bakımından Sözcükler, Eser Ofset Matbaacılık, Erzurum 2009.

CANPOLAT Mustafa, ǾÖmer Bin Mezįd: MecmūǾatü'n-Nežāǿir, TDK Yay., Ankara 1982.

ÇELEBİOĞLU Âmil, Muhammediye II, MEB Yay., İstanbul 1996.

DAŞDEMİR Muharrem, Dedem Korkut Kitabı’nın Söz Dizimi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2000.

DİLÇİN Cem, Mes'ûd Bin Aĥmed: Süheyl ü Nev-Bahâr (İnceleme - Metin - Sözlük), Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1991.

DOĞAN Enfel, Şeyhoğlu Sadrüddin'in Kabus-nâme Tercümesi -Metin-Sözlük-Dizin-NotlarTıpkıbasım-, Mavi Yayıncılık, İstanbul 2011.

ERASLAN Kemal, Eski Türkçe'de İsim-fiiller, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1980.

ERCİLASUN Ahmet Bican, Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-, Gazi Üniversitesi Yay., Ankara 1984.

ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul 1998.

ERGİN Muharrem, Dede Korkut Kitabı - 1, TDK Yay., Ankara 2008.

GABAIN A. Von, Eski Türkçenin Grameri, çev.: Mehmet Akalın, TDK Yay., Ankara 2003.

GENÇ Gülcan, Eski Anadolu Türkçesinde İsimden İsim Fiilden İsim Yapma Ekleri ve Fonksiyonları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.

GÜLSEVİN Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yay., Ankara 2007.

GÜLSEVİN Gürer, BOZ Erdoğan, Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara 2004.

HACIEMİNOĞLU Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, MEB Yay., İstanbul 1992.

HATİPOĞLU Vecihe, Türkçenin Ekleri, TDK Yay., Ankara 1981.

KARA Funda, "Yapım Eki İşlevinde Olmayan Eklerden Bazıları", Atatürk Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu (25-27 Nisan 2007) Bildiriler 2 (K-Z), Erzurum 2009, s. 565-576.

KARPUZ Hacı Ömer, Türkçe'de Zarflar -Türkiye Türkçesi Edebi Dilindeki Zarfların Yapısal ve İşlevsel İncelemesi-, Ege-Doğuş Yay., Denizli 2000.

KORKMAZ Zeynep, "Türkiye Türkçesi", Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, TDK Yay., Ankara 1995, s. 537-606,

KORKMAZ Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara 2003.

KÖKTEKİN Kâzım, Eski Anadolu Türkçesi, Fenomen Yay., Erzurum 2008.

KÜLTÜRAL Zuhal, Latif Beyreli (hzl.), Şerîf-i Şehnâme Çevirisi, C 1, TDK Yay., Ankara 1999.

MANSUROĞLU Mecdut, "Eski Osmanlıca", Tarihî Türk Şiveleri, hzl.: Mehmet Akalın, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1998, s. 247-276.

NALBANT Mehmet Vefa, "-DUK Eki Ve Divânü Lûgati't Türk'te -DUK Ekli Görülen Geçmiş Zaman Çekimi", Türkoloji Dergisi, C 15, S 1 (2002), s. 193-203.

NALBANT Mehmet Vefa, Dįvānü Luİāti't-Türk Grameri I -İsim-, Bilgeoğuz Yay., İstanbul 2008.

NURMÄMMET Annagulı, Oguz Yurdı -tarıhı roman-, Yüpek Yolı Gaznası Neşirleri, Ankara 1999.

ÖZKAN Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul 2000.

ÖZKAN Nevzat, "-DIk Sıfat-Fiil Ekinden Yapılmış Zarf-Fiil Ekleri ve Gagavuz Türkçesi'nde Bir Zarf-Fiil Eki: -DIcAAn(An)", 3. Uluslar arası Türk Dil Kurultayı 1996, TDK Yay., Ankara 1999, s. 891-900.

ÖZTÜRK Rıdvan, "Eski Osmanlıcada ve Türkmencede "idük" Yapısı", İlmî Araştırmalar, S 16 (2003), s. 77-85.

ŞAHİN Hatice, Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yay., Ankara 2003.

Şeyyâd Hamza, Yūsuf u Zelıhā (Destān-ı Yūsuf Aleyhi's-selām ve haźā aĥsenü'l-ķaśaśi'lmübārek), (hzl.: Ümit Özgür Demirci, İenol Korkmaz), Kaknüs Yay., İstanbul 2008.

TATCI Mustafa, Yûnus Emre Külliyâtı II: Yûnus Emre Divânı -Tenkitli Metin -, MEB Yay., İstanbul 2005.

TEKİN İinasi, "Eski Türkçe", Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., İkinci Cilt, Ankara 1992, s. 69-119.

TEKİN Talat, Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul 2003, s. 84.

TEKİN Talat, "Eski Türkçedeki {-dOk} İsim-Fiil Eki Üzerine", çev.: Ümit Özgür Demirci, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 47 (2012), s. 371- 377.

TİMURTAİ Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl -Gramer-Metin-Sözlük-, Enderun Kitabevi, İstanbul 1994.

TURAN Zikri, "Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır?", IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II (24-29 Eylül 2000), TDK Yay., Ankara 2007, s. 1835-1844.

YAVUZ Kemal, Âşık Paşa: Garib-nâme, II/2, TDK Yay., İstanbul 2000.

YAVUZ Orhan, Anadolu Türkçesiyle Yapılan En Eski Tezkiretü'l-Evliyâ Tercümesi ve Dil Özellikleri (İnceleme - Gramer - Metin), Tablet Yay., Konya 2006.

YELTEN Muhammet, Şirvanlı Mahmud: Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (Giriş-İncelemeMetin-Sözlük), TDK Yay., Ankara 1998.

YILMAZ DENİZ Özlem, Türkiye Türkçesinde Eylemsi, TDK Yay., Ankara 2009.