MIŞ/-MİŞ SIFAT-FİİL EKİNİN TARİHİ GELİŞİMİ ÜZERİNE (MEMLÜK KIPÇAK ESERLERİ ÖRNEĞİNDE)

Türkçenin çok eski dönemlerinden beri kullanılmakta olan -mış geçmiş zaman sıfat-fiil eki, çağdaş Türk lehçelerinden Oğuz grubu içerisinde yer alan lehçelerde çok sık kullanılan işlek bir ek durumundadır. Kıpçak ve Karluk grubunda yer alan lehçelerde ise pasif kullanılmakta veya hiç kullanılmamaktadır. Dolayısıyla Türkoloji çalışmalarında bu ek, Oğuz grubuna ait bir ek olarak gösterilmektedir. Ancak -miş sıfat-fiil ekinin Eski ve Orta Türkçe dönemlerinde bütün Türk lehçelerinde canlı bir şekilde kullanıldığı, Orta Türkçe döneminden itibaren ise Kıpçak lehçelerinde yerini yavaş yavaş -gen ekine bıraktığı yazılı eserler sayesinde anlaşılmaktadır.-miş ekinin, Türk dilinin tarihî devrelerinde çeşitli özelliklere sahip olup her devirde belli fonksiyonları ön plana çıkmıştır. Hatta anlam ve sözdizimsel fonksiyonları bakımından kendisine çok yakın olan -gen ekinin devreye girmesiyle Türk dilinin -miş sıfat-fiil eki kullanan (Oğuz lehçesi) ve -gen sıfat-fiil eki kullanan (Kıpçak lehçesi) kollarının kalıplaşmasına da neden olmuştur. Ancak çağdaş Kıpçak lehçelerinde eskinin izi tamamen silinmeyip -miş eki, çeşitli şekillerde hâlâ varlığını sürdürmektedir. Dolayısıyla -miş sıfat-fiil eki, bütün Türk lehçelerinin yazı dili tarihi açısından büyük önem arz etmektedir. Memlük Kıpçak eserlerinin dilinde -miş ve -gen ekleri karışık kullanılmış, aynı anlam ve fonksiyonları taşımış, hatta aynı cümlede her ikisinin paralel olarak kullanıldığı bile görülmüştür. Çalışmada Memlük sahasında kaleme alınan eserlerin dilindeki -miş ekinin durumu değerlendirilecektir. -miş ekinin yer aldığı eserlerdeki işlevsel incelikleri, eserlerin dilinde kullanım sıklığı, fonomorfolojik hususiyetleri ve benzeri özellikleri ele alınacaktır

HISTORICAL DEVELOPMENT OF PARTICIPLE -MIŞ/-MİŞ (IN THE MAMLUK KIPCHAK WORKS)

Having been used since ancient times, the Turkic participle suffix –mis is widely exploited in the modern Turkic languages of the Oghuz group. It is used either passively or not used at all in the Turkic languages of Kipchak and Qarluq groups. For this reason it is referred to in Turkic studies researches as the suffix of Oguz group. However, it can be noticed from the monumental manuscripts that - mis was in rather active use in all Turkic languages of the ancient and medieval times and was gradually functionally replaced by the suffix –gen in since the medieval period in Kipchakgroup. In the history of the Turkish language the suffix -miş has had a unique feature and has performed different functions in different stages. With the introduction of a similar suffix -gen in terms of sematic and syntactic use,the suffix -miş even played an important role of building Oguz and Kipchak dialects, which used suffixes -miş and -gen correspondingly. Nevertheless, it does not mean that the suffix has been completely drawn from the use in Kipchak; it is used in various levels. Therefore, the participle -miş is of great importance for all Turkic dialects in terms of written language history. In works of Mamluk Kipchak -miş and -gen were used in a mixed way, had the same meaning and function, and were parallelly used in the same sentence. In this study we evaluate the status of the suffix -miş in the works on Mamluk. Functional subtleties, the frequency of use, phonologic-morphological characteristics, and other features of the suffix-miş in these works will be discussed

PDF

___

Ahmetov, Muhamethay (1978). Glagol v yazıyke orhono-eniseyskih pamyatnikov. Saratov: Saratov Üniversitesi yayınları.
Avcı, Yıldız Yenen (2015). Atasözlerimizde Sıfat ve Sıfat-Fiillerin Kullanımı, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/4 Winter 2015, p. 965-982, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI
Number:http://dx.doi.org/ 10.7827/TurkishStudies.7920, ANKARA-TURKEY Banguoğlu, Tahsin (2011). Türkçenin Grameri. Ankara
Bayazitova, Flera (1986). Govory tatar-kryaşen v sravnitel’nom osveşşenii. Moskova: Nauka
Dmitriev, Nikolay (1948). Gramatika başkirskogo yazika. Leningrad: Bilim Akademisi yayınları
Ergin, Muharrem (2000). Türk Dil Bilgisi. İstanbul
Gökdağ, Bilgehan Atsız (2013). “Halaç Türkçesinde –mxş Ekinin Zarf Fiil Eki Olarak Kullanılmasına Dair”. VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi. 30 Eylül – 4 Ekim. İstanbul: 631-642
Karabeyoğlu, Adnan Rüştü (2015). Fiillerin Kılınış Hususiyetleri ve-DIk/-DUk + İyelik Ekinin Mastar İşlevi, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011, p. 649-658, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, ANKARA-TURKEY. Kaşgarlı, Mahmut (1961). Devanu Lugatit Turk, II., Toşkent: Özbek Bilim Akademisi yayınları
(yay. S. Mutalibov) Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
Mahmutova, Leyla (1984). Opyt issledovaniya tiyurkskih diyalektov. Moskova: Nauka
Mircanova, Sariya (1979). Yujnyi dialekt başkirskogo yazika. Moskova: Nauka
Nasilov Vladimir (1963). Drevneuygurskiy yazıyk. Moskova: Nauka
Orazov, Meyirbek (2001). Etistik. Almatı: İ. Altınsarin Bilim Akademisi yayınevi Sızdıkova, Rabiğa (1984). XVIII.-XIX. ğasır Kazak edebi tilinin tarihı. Almatı: Mektep Uğurlu, Mustafa (1984). Munyetu’l Guzzat. Metin-İndeks. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi
Yıldız, Mustafa (2010). Seyf-i Sarayinin Gülistan Tercümesinde Aynı İsim Unsurlarının Kıl ve EtYardımcı
Fiilleriyle Kullanımından Oluşan Eş Değer Birleşik Fiiller ve Oğuzca Etkisi. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. ISSN: 1308-2140, (Eski Oğuz Türkçesi, Prof. Dr. Zeynep Korkmaz Adına) Volume 5/1 Winter 2010, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1203, p.687-706