DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER

Türkiye Türkçesinin önemli dil alanlarından biri de ağızlardır. Ağız çalışmaları, sesbilgisi, biçimbilgisi ve sözdizimi açısından dil özelliklerini verdiği gibi söz varlığına ilişkin doyurucu bilgiler de içerir. Ağız çalışmalarında üslup, biçim, iç tutarlılık, kaynak kullanımı, atıf sistemi, güncel bilimsel veriler...gibi metotlar kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesinin konuşulduğu birçok yerde bunların çeşitli yönleri üzerinde ciddî çalışmalar yapılmıştır. Ne yazık ki, yapılan bu önemli ve değerli çalışmalarda bulunmaktadır. derlemelerden diğer tüm safhaları da içine alan sorunlardır. Bu sorunların başında standartsızlık ve yöntemsizlik gelmektedir. Bundan ötürü Türkiye Türkçesinde yapılan ağız çalışmalarında bir birlik sağlanamamıştır. Ağız çalışmaları: ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz dizimi açısından özelliklerini verdiği gibi söz varlığına ilişkin artzamanlı ve eşzamanlı önemli bilgiler de içermektedir. Ağız araştırmaları, dil bilimi alanında en zor çalışmaların yapıldığı bir dil bilim alt dalıdır. Bu yazıda genel olarak ağız çalışmalarının önemi ve gerekliliğine değinilecek ve bu önemli araştırmalarda izlenen metot sorunları irdelenecektir. Ağız araştırmalarında etnik yapı mutlaka dikkate alınmalı bu konuda tarihten tarihçilerden ve arşiv çalışmalarından yararlanılmalı, coğrafyanın siyasi bölünmesinden ziyade etnik yapısı ve konusu daha önemlidir. Gerçekten ağızların etnik yapısı ve konusu çok önemli bir konu, Oğuz ve Oğuz dışı Türk unsuru dışında, dil özellikleri de Türkiye Türkçesi ağızlarında bulunmaktadır. Bu makalemizde, Batı Türkçesinin Anadolu lehçesinin ağızlarından yapılan derlemeler ve önemli, ciddi ve yaralı dilbilim unsurlarını barındıran bu derlemeler üzerine yapılan dilbilim çalışmalarını irdeleyerek yöntem sorunlarını tespit etmeye çalıştık. Türk dili ve özellikle Oğuz lehçesi için çok değerli ve yaralı olabilecek ağız çalışmalarında izlenebilecek metotlara yüzeysel de olsa değinmeye ve ağız çalışmalarının amaç-sonuçlarına bir perspektif oluşturmaya çalıştık

PDF

___

AKAR, Ali (2006) “Ağız AraĢtırmalarında Yöntem Sorunları “Turkish Studies ½, s.41-53

AKSOY, Asım Ömer, 1945 Gaziantep Ağzı, Ankara

AKSOY, Asım Ömer, Gaziantep Ağzı, Sözlük ve kullanılmayan kelimeler Ġbrahim Horoz

Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası, Bakû, 1990

BALLI, Hüseyin, Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları üzerine AraĢtırmak TDK: 450 Ankara, 1991 Basımevi, Ġstanbul, 1946

BESCH, Werner ve Diğerleri,1981.Dialektoloji. Ein Handbuck zur deutschen und allgemeinen Dialektforschhuning, Band 1Berlin,Newyork

BOZ, Erdoğan, 2008, Ağız Atlasları, Turkish Studies, volme 3/3 spring

BÖLGE Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler TDK: 279 Ankara, 1996

BURAN, Ahmet, (1993”Doğu ve Güneydoğu Anadolu‟nun dil atlası yapıldı” Parlamenter, s.17,s.25-27,Ankara

BURAN, Ahmet, Anadolu Ağızlarında Ġsim Çekim(Hâl) Ekleri TDK: 660, Ankara, 1996

BURAN, Ahmet, Doğu ve Güneydoğu Anadolu üzerine AraĢtırmalar II. (Ağızlar), Boğaziçi Yay. Ankara, 1992

BURAN, Ahmet, Keben, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları Atatürk, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK Yay: 669, 1997, Ankara

BURAN, Ahmet/Gülensoy, Tuncer 1994.Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Ankara

CAFEROĞLU Ahmet(1952) “Erkilet Çerçilerinin Argosu “Dilce” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi IV/4, s.334-344

CAFEROĞLU Ahmet, 1994”Anadolu Ağızlarında Toplamalar(2.Baskı) Ankara

CAFEROĞLU Ahmet, ”Anadolu Ağızlarında Ġç Ses Ünsüz BenzeĢmesi”,TDAYBelleten,1958,ss.1-11

CAFEROĞLU Ahmet, ”Anadolu ve Rumeli Ağızları AraĢtırmalarının Bugünkü Durumu “VIII. Türk Dili Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler,1957,Ankara,1960,ss 65-70

CAFEROĞLU Ahmet, Anadolu Diyalektolojisi Üzerine Malzeme I. TDK Yay. 587 Ankara

CAFEROĞLU Ahmet, Anadolu Diyalektolojisi Üzerine Malzeme II. TDK Yay. 587 Ankara

CAFEROĞLU Ahmet, Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, Ankara 1995,Türk dil Kurumu Yayınları

CAFEROĞLU Ahmet,”Die Anatolischen und Rumelischen Dialecte” PHTF, Wiesbaden,1959,ss.239-260

DELĠCE H. Ġbrahim(1995); “Anadolu ve Rumeli ağızları metinlerinde Kullanılan Seslerin Transkripsiyonu Meselesi” Türklük Bilimi AraĢtırmaları, Sivas 1995-I,s.119-126

DEMĠR, Necati, (2006) Trabzon ve Yöresi Ağızları, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara

DEMĠR, Necati, Ordu ili ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK: 788, Ankara, 2001

DEMĠR, Necati,(2001) Ordu ili ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara

DEMĠR, Nurettin(1993);” Postverbien im Türkeitürkischen Unter besonderer Berücksichtigung eines südanalotischen Dorfdialekts, Wiesbaden: Harrassowitz(=Turcologica17)

DEMĠR, Nurettin(1997);”Ağız AraĢtırmalarında Derleme Teknikleri” Ağız AraĢtırmaları Bilgi ġöleni (9 Mayıs 1997) TDK Yay.697,Ankara 1999 s.78-87

DEMĠR, Nurettin, (1995a) “Alanya Ağızlarının AraĢtırılması “TDAY-Belleten 1995,ss.97-104

DEMĠR, Nurettin, (1995b)”Alanya Ağızlarında Ģimdi‟nin Varyantları” TDAY-Belleten 1995 ss99- 114

DEMĠR, Nurettin, (1996a) ”Batı Trakya‟da Türkçenin Durumu” Bir 6, 1996, 95-110

DEMĠR, Nurettin, (1997) Ağız AraĢtırmalarında kaynak kiĢi meselesi” [Bildiri] 3.Uluslararası Türk Dili Kurultayı-1996 (23-27 Eylül 1996,Ankara) Kurultay bildirileri arasında basılıyor.

DEMĠR, Nurettin, (1998);”Ağız AraĢtırmalarında Kaynak KiĢi Meselesi”. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara s.171-180

DEMĠR, Nurettin, (1999); “Alanya Ağızlarında ġimdiki Zaman ekinin Varyantları” Ġlmi AraĢtırmalar 7,s.57-64

DEMĠR, Nurettin, (2002), “Ağız Terimi Üzerine” Türkbilig, s.2002/4 s.105-106

DEMĠRCĠOĞLU, Cemal; T. Gençtürk Demircioğlu, Arzu Çiftçioğlu, Arzu Atik, Tamer Kürkçü(2003);Üniversitelerde Türk Dili ve Edebiyat Alanında Yapılan Tezler, Yayınlar bibliyografyası B.Ü FEF TDEB Yay., Ġstanbul 2003.s.12

EDĠP, Urfalı Kemal, Urfa Ağzı TDK: 25, Ankara, 1991

ERCĠLASUN Ahmet B. Kars ili Ağızları (Ses Bilgisi) ,Ankara, 1983,Gazi Üniversitesi Yayınları:29.

ERCĠLASUN, Ahmet B., ÇağdaĢ Türk Lehçesi, Akçağ

ERCĠLASUN, Ahmet Bican, (1997) ;Ağız AraĢtırmalarında Kullanılacak Transkiripsiyon ĠĢaretleri” Ağız AraĢtırmaları Bilgi ġöleni(9 Mayıs 197) TDK Yay.697,Ankara 1999 s.43-48

ERCĠLASUN, Ahmet Bican, 2002, Kars Ġli Ağızları, TDK: 797, Ankara

EREN, Emin, Zonguldak, Bartın, Karabük illeri Ağızları TDK: 686, Ankara, 1997

EREN, Hasan, (1998) Türklük Bilimi Sözlüğü, I. Yabancı Türkologlar, TDK Yayınları,705,Ankara

ERĠMER, Kayahan (1970) “Anadolu ve Rumeli Ağızları Üzerine Bir Biblografya Denemesi” TDK Yay., TDAY Belleten,Ankara,1970

ERTEN Münir, 1994, Diyarbakır Ağzı, TDK: 556, Ankara

ERTEN, Münir “AkĢehir Ağzından Derlemeler” (BasılmamıĢ Derl.)

GEMALMAZ, Efrasiyap, (1978) Erzurum Ġli Ağızları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum

GEMALMAZ, Efrasiyap, (1999) “Ağız Bilim AraĢtırmalarının Gerekliliği” Ağız AraĢtırmaları Bilgi ġöleni, Türk dil Kurumu Yayınları s.4-13,Ankara

GÜLENSOY, Tuncer, (1979);”Oğuz Boyunun Anadolu‟daki Ġzleri” Türk Halkbilim AraĢtırmaları Yıllığı-1977, s.73-98

GÜLENSOY, Tuncer, Kütahya ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK:536, Ankara, 1988

GÜLENSOY, Tuncer,(1979);”Türk Fonetik Transkripsiyonu Üzerine” Türkoloji Dergisi C.IVIII

GÜLENSOY, Tuncer; ALKAYA, Ercan; Türkiye Türkçesi Ağızları, Akçağ, Ankara, 2003

GÜLENSOY, Tuncer; Ercan Alkaya, (2003) ;Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası (2.Baskı) Akçay Yay., Ankara 2003

GÜLSEREN, Cemil, Malatya ili Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler) TDK: 737, Ankara, 2000

GÜLSEVĠN, Gürer, (2002) UĢak ili Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.

GÜLSEVĠN, Gürer, (2004), “Türkiye‟de Diyalektoloji Yayımlarında Yöntem Sorunu”, Workshop on Turkish Dialecets Orient Instute,19-20 November 2004,Ġstanbul

GÜLSEVĠN, Gürer,(2010) YaĢayan ve Tarihi Türkiye Türkçesi Ağızları, Ġstanbul: Özel Kitaplar

GÜNAY, Turgut 1978.Rize Ġli Ağızları (Ġnceleme, Metinler, Sözlük) Ankara

GÜNġEN, Ahmet, 2000, KırĢehir ve Yöresi Ağızları TDK: 745, (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) Ankara,

GÜNġEN, Ahmet, KırĢehir ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK: 745, Ankara

HAYASĠ, Tooru, (2000) “Bolu ili ağızlarında Belli Bir Dağılım Eğilimi Göstermeyen Sözcükler ve Yorumlamada Sorunlar” Türkçenin Ağızları ÇalıĢtayı Bildirileri, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, s.47-63,Ġstanbul

ĠMER, Kamile, (2000) “Türkçenin Ağızlarının Sınıflandırılmasında Temel Alınan Ölçütler” Türkçenin Ağızları Bildirileri, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları s.5-16,Ġstanbul

KARAHAN, Leylâ, 1996, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK: 630, Ankara

KAYRA, Erol, (1991) “Lehçe Bilimi ve Dil Haritaları “Türk Dili, s.479,Ankara 1991 s.299-306

KORKMAZ, Zeynep, , 1994 NevĢehir ve Yöresi Ağızları TDK: 582, Ankara

KORKMAZ, Zeynep, 1995, Türk Dili AraĢtırmalar II. Cilt TDK: 629, Ankara

KORKMAZ, Zeynep, 1996, Güney-Batı Anadolu Ağızları Ses Bilgisi (Fonetik) , Ankara

OLCAY, Selahattin, A. B. Ercilasun, Ensar Aslan, Arpaçay Köylerinden Derlemeler TDK: 419, Ankara, 1988

OLCAY, Selahattin, Erzurum Ağzı, TDK: 581, Ankara, 1995

ÖÇALAN, Muharrem (2004) Sakarya ili Ağızları (YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, DanıĢman: Prof. Dr. Nevzat Özkan) Kayseri 2004

ÖÇALAN, Muharrem (2006) “Ağız AraĢtırmalarında BiliĢim Teknolojilerinin Kullanılması ve Ağız Tezleri Ġçin Yenilik Önerileri “,Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20/1 s.169-188

ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bu Güne Türk Kültürünün GeliĢme Çağları, Türk Dünyası AraĢtırma Vakfı, Ġst., 1988

ÖZÇELĠK, Sadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK: 666, Ankara, 1997

ÖZKAN, Fatma, Osmaniye Tatar Ağzı, TDK: 668, Ankara, 1997

SAĞIR, Mukim 1995,Erzincan Ġli Ağızları, Ankara

SAĞIR, Mukim(1997) “Ağız ÇalıĢmalarında Çevriyazı1 Ağız araĢtırmaları Bilgi ġöleni (9 Mayıs 1997) TDK Yay.697 Ankara 1999 s.126-138

SAĞIR, Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK: 565, Ankara, 1995

SARAÇOĞLU, Erdoğan, Kıbrıs Ağzı, KKTC ME ve Kültür Bak. Ya: 21 TDK: Ankara, 1992 ġAKĠR,(1936) “Bir Dil Atlas Hakkında” Ülkü, s.37,s.41-43,Ankara

YILDIRIM, Faruk(2006) Adana ve Osmaniye Ġlleri Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara

YÜKSEL, Zühal, Polatlı Kırım Türkçesi Ağzı, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları: 99 Seri: IV, Sayı: A.27