DİLBİLİMSEL AÇIDAN ŞİİR DİLİ VE BU BAĞLAMDA BAKİ'NİN GAZELLERİNDE ALIŞILMAMIŞ BAĞDAŞTIRMALAR DUYGU

İnsan dili sınırlı sayıdaki seslere (40, en çok 50 kadar sese) dayandığı halde bu sesleri değişik düzenlerde sıralayarak milyonlarca sözcük oluşturulabilir. Yine belli sayıda anlamlı birime sahip olduğu halde bunlarla, değişik, işler ve sıralamalarla çok çeşitli anlamların anlatımını sağlayabilir. dilin en üst seviyede kullandığı bir ifade biçimi ise şiirdir,. Türk şiirinin divan şiiri döneminde sözcük seçimi gerçekten, büyük önem taşımaktadır. Kullanılan sözcükler ölçü (aruz ölçüsü) içindeki yerleri, ses değerleri, özellikle de anlam açısından nitelikleri göz önünde tutularak seçilmekteydi. Bir beyitte kullanılan sözcük, çeşitli söz sanatlarını gerçekleştirebilmek ve başkalarıyla ilişkiye sokulmak üzere belirlenmekte, kimi zaman birden çok anlamın su üstüne çıkması amacıyla şiirde yer almakta ve çeşitli anımsatmalar, çağrışımlarla, ses açısından sağladığı olanaklarla etkili olmaktadır. Şiir diline hakimiyetiyle tanınan 16. yüzyılın büyük şairi Bâkî, yepyeni hayaller ve imajlar yakalamaya çalışan diğer divan şairleri gibi büyük şairlik yeteneği ve geniş kültür birikimiyle kendine özgü söz bileşimlerini ve alışılmamış bağdaştırmaları gazellerinde kullanmıştır. Anlam açısından nitelikleri ve ses değerleriyle gösterge seçiminde son derece titiz davranmış, benzetme yoluyla soyut kavramları somut varlıklara ustalıkla bağdaştırabilmiştir. Divan şiirinin sembolik dilini de çok iyi kullanabilen şair, edebî sanatlar aracılığıyla gazellerinde kullandığı sözcüklerin duygu değeri ve çağrışım bakımından semantik alanlarını genişletmiştir. Çalışmamızda şiir diline ve dolayısıyla Baki'nin gazellerine dilbilimsel açıdan yaklaşılmış Bâkî'nin gazellerindeki alışılmamış bağdaştırmalar, duygu değeri ve uzak çağrışımlar incelenmiştir. Şairin deyiş özellikleri, kelimelerdeki biçim-anlam özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Although human language based on a limited number of sounds (40, up to a maximum of 50 voice), the millions of words can be created by sorting these sounds in a different way. Although it has a certain number of meaningful units, a wide variety of meanings can be expressed by diffrent orders of them. Poem is an expression of the language which is used at the highest level. Choice of words in Turkish divan poetry is really important. The words used were chosen according to the sites in in measurement (measure of prosody), sound values, especially qualifications of meaning. The word used in a quatrain was determined by performing a variety of figures of speech, and to be inserted into the relationship to others, sometimes it situated in poetry in order to come out more than one meaning and it become effective by various reminders, associations, opportunities provided in terms of sound. Great poet of the 16th century Bâkî, who is known ruling in the language of poetry used the unique word combinations and unusual associations by the help of his ability of poetry and broad cultural background in his ghazals such as the other Divan poets trying to capture new dreams and images. In terms of meaning and sound qualities he behaved extremely careful in choosing the indicator values, and he combined the abstract concepts to tangible assets by analogy masterfully. Bâkî can use the symbolic language of Divan poetry fabulously and he expanded the feeling value of words and semantics of words in point of the connotation. In our study the language of poetry and Baki's ghazals are discussed in linguistic point of view. Unusual associations, the feeling values and romote connotations of Bâki's ghazals are examined. Characteristics of the poet's phrase, characteristics of the words that form-meaning are tried to determine.

PDF

___

AKSAN, Doğan, Anlambilimi ve Türk Anlambilimi, Engin Yayınları, Ankara, 1971.

AKSAN, Doğan, Anlambilim, Engin Yayınevi, Ankara, 1998.

AKSAN, Doğan, giir Dili ve Türk giir Dili, Engin Yayınları, Ankara, 1999.

AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yayınları, Ankara, 2000.

AKSAN, Doğan, Yunus Emre girinin Gücü, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2005

AYVAZOĞLU, BeGir, AGk Estetiği, Ötüken Yayınları, Gstanbul, 1997.

BAgKAN, Özcan, Lengüistik Metodu, Çağlayan Kitabevi Yayınları, Gstanbul, 1967.

BAgKAN, Özcan, BildiriGim Gnsan Dili ve Ötesi, Altın Kitaplar Yayınevi, Gstanbul, 1988.

BGLGEGGL, M. Kaya, Edebiyat Bilgi Teorileri, (I. Belâgat), Ankara, 1980.

DGLÇGN, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 1983.

DGLÇGN, Cem, "Divan giirinde Gazel", Türk Dili giir Özel Sayısı 2, Divan giiri, TDK Yayınları, Ankara, 1986.

ELLUL, Jozef, Sözün DüGüGü, Arslan Hasan (Çev.), Paradigma Yayınları, Gstanbul, 1999. EREN, Hasan, Türkçe Sözlük, c. I, TDK Yayınları, Ankara, 1998.

BGLKAN, Ali Fuat, "Benzer ki Bir gikâyeti Var Rüzgârdan", Dergâh, s. 123, (Mayıs 2000), ss. 1, 8-11.

GPEKTEN, Haluk, Bâkî-Hayatı-Sanatı-Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara 1993.

KANTEMGR, Enise, Yazılı ve Sözlü Anlatım, Engin Yayınları, Ankara, 1997 ss. 20-26.

KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Divanı (Tenkitli Basım), TDK Yayınları, Ankara, 1986.

LEVEND, Agah Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler ve Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, Gstanbul 1984.

MARTINET, Andre, GGlevsel Genel Dilbilim, (Çev. Berke Vardar), Multilingual Yayınları, Gstanbul, 1998.

ONAY, A. Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.

ÖZÜNLÜ, Ünsal, Edebiyatta Dil Kullanımları, Doruk Yayınları, Ankara, 1997.

PALA, Gskender, Ansiklopedik Divan giiri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara, 1995.

RGFAT, Mehmet, Homo Semioticus, Om Kuram Yayınları, Gstanbul, 2001, s. 11.

RGFAT, Mehmet, Gösterge EleGtirisi, Tavanarası Yayınları, Gstanbul, 2002, ss. 6-68.

TGMURTAg, Faruk Kadri, Bâkî Divanından Seçmeler, TDK Yayınları, Ankara, 1987.

YERGUZ, Gsmail, Bakî, YaGamı-Sanatı-Yapıtları, Engin Yayınları, Gstanbul, 1997.