DÂVÛD-İ KARSÎ (1169/1756)'NİN "ŞERH ALÂ USÛLİ'LHADÎS" İSİMLİ ESERİNİN METODU VE KAYNAKLARI ÜZERİNE

Osmanlı Devleti'nin ilim ve fikir bakımından zirvede olduğu bir dönemde yetişen âlimlerden birisi de Dâvûd-i Karsî (1169/1756)'dir. Karsî, farklı ilim dallarındaki telif çalışmalarının yanı sıra, dönemin karakteristik özelliği olan şerh edebiyatına dair eserler de kaleme almıştır. Bunlardan bir tanesi de XVI. Yüzyıl meşhur Osmanlı âlimlerinden Birgivî (981/1573)'nin Usûlü'l-hadîs'i üzerine yapmış olduğu Şerh alâ usûli'l-hadîs isimli eseridir. Karsî şerhinde, hadis usulünün ana kaynakları başta olmak üzere tefsir, fıkıh, tasavvuf, kelam, mantık ve Arapça dilbilgisine dair toplam otuz sekiz kaynak kullanmıştır. Bu kaynaklar onun, naklî ilimlerdeki birikimini gösterdiği gibi özellikle fıkıh ve dil sahasındaki derinliğini da ortaya koymaktadır. Şerhte lafzi hadis ve ayetlere yer veren Karsî, naklin yanında aklı da ihmal etmeyerek kelam ve mantık ilimlerinden bazı külli kaide ve esaslara da yer vermiştir. Karsî, hadis usulü kaynaklarını kullanmada çok titiz davranmıştır. Aynı hassasiyetini lafzi rivayetlerde göstermemesi, hadis rivayet tekniklerini pek önemsemediği ve rivayetlerin sıhhatine dikkat etmediği şeklinde yorumlanmıştır. Şerhte zayıf ve uydurma rivayetlerin, sahih rivayetlerden daha çok olması bunun bir göstergesidir. Hadis usulü kaynakları içerisinde muteahhirûn âlimlerin görüşlerine daha çok yer veren Karsî, kavram tariflerinde ise cumhurun ittifak ettiği görüşlere yer vermiştir. Bu çalışmada, Dâvûd-i Karsî'nin Şerh alâ usûli'l-hadîs isimli eserinin metodu ve kaynakları üzerinde durulacaktır. Böylece onun, ilmî kişiliği yanında hadis şerh edebiyatına katmış olduğu zenginlik de ortaya konulacaktır.

THE METHOD AND RESOURCES OF THE WORK NAMED "SHARH ALA USUL AL-HADITH" OF DAWUD AL-KARSI (1169/1756)

One of the scholars that have been trained in the period of Ottoman Empire's peak in terms of knowledge and ideas is Dawud alKarsi (1169/1756). Al-Karsi, aside from the compilation works for several knowledge branches also have written works of the annotation literature that have been characteristic attribute of the period. One of them is the work titled "Sharh ala Usul al-Hadith"regarding the work of Usul al-Hadith that have been written by the al-Birgivi (981/1573), one of the most famous scholars of Ottoman Empire of the XVIth Century. Al-Karsi in his annotation, used a total of thirty eight different sources on the subjects of Arabic grammar, logic, remark, Islamic Sufism, Islamic jurisprudence and interpretation, while the prophet Muhammad's sayings/deeds are being at the main source. These sources states that his experience on the transfer knowledge and also clearly indicates his depth on Islamic jurisprudence (fiqh) and language areas. Al-Karsi includes hadiths and verses of the Koran in his annotation and does not become negligent for mind while writing transfer and also includes total rules of terms of various remarks and logic Knowledge. Al-Karsi was extremely meticulous on the usage of the hadith resources. His lack of same sensibility on literal narrative has been interpreted as he did not attached importance on literal narrative and did not paid attention to correctness of literal narrative. Having more weak and fabricated narrative on the annotation instead of the precise narrative is an indicator for this situation. Al-Karsi, included more of the mutaakhkhirun (after sixth century) scholars within the sources of literal narrative. Also, in conception descriptions, al-Karsi included opinions confederated by the public. In this study; the aim is to dwell up on the method and Sources of the Dawud al-Karsi titled "Sharh ala Usul al-Hadith". By this way, in addition to his scientific personality, his enrichment of the hadith annotation literature shall be revealed.

PDF

___

Abdulkadir er-Râzî, (1311). Muhtârü's-Sıhah = Mu'cemü'r-Râzî, Kahire: Matbaatü'l-âmireti'lOsmaniyye.
Aclûnî, (t.y.). Keşfü'l-hafa ve müzilü'l-ilbâs: amma iştehere mine'l-ehâdîs ala elsineti'n-nâs, thk. Ahmed Kalaş, Haleb: Mektebetü't-Türasi'l-İslâmî.
Akkirmânî, Birgivî, Teftezânî, (1323). Şerhü'l-ehâdîsi'l-erbain, Dersaâdet: İkdam Matbaası.
Âkifzâde el-Amâsî, el-Mecmû' fi'l-meşhûd ve'l-mesmû', Millet Ktp., Ali Emîrî, nr. 2527, vr. 138.
Akpınar, Cemil (1994). "Dâvûd-i Karsî", DİA, İstanbul, IX, ss. 29-32.
Ali b. Ca'd (1985). Müsnedu İbn Ca'd, thk. Abdülmehdi b. Abdulkâdir İbn Abdülhadi, Kuveyt: Mektebetü'l-Felah.
Ali el-Kârî, (1984). el-Masnu' fî ma'rifeti'l-hadîsi'l-mevzu', thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Kahire: Mektebetü'l-Matbuati'l-İslamiyye.
............, (1419). el-Minahü'l-fikriyye bi-şerhi'l-Mukaddimeti'l-Cezeriyye, thk. Abdülkavi Abdülmecid, y.y.
............, (t.y.). Şerhu Nuhbeti'l-fiker fî mustalahati ehli'l-eser, thk. Heysem Nizar Temim, Muhammed Nizar Temim, Beyrut: Dârü'l-Erkam b. Ebi'l-Erkam.
............, (2002/1412). Mirkâtü'l-mefâtîh şerhi Mişkâti'l-Mesâbîh, Beyrut: Dârü'l-fikr.
Ali el-Muttakî, (1409/1989). Kenzü'l-Ummâl, Beyrut: Müessesetu'r-Risâle.
Arslan, A. Turan (1994). "İmam Birgivî'nin Hayatı, Şahsiyeti Ve Eserleri", Yayına Haz. Mehmet Şeker, İmam Birgivî Sempozyumu, Ankara: TDV Yayınları, ss. 16-23.
Bağdatlı İsmail Paşa, (1951). Hediyyetü'l-Ârifîn-Esmâu'l-Müellifîn ve Âsâri'l-Musannifîn, tsh. Kilisli Rıfat Bilge-Mahmut Kemal İmge, İstanbul: MEB Yayınları.
Berdicî, (1987). Tabakâtü'l-esmâi'l-müfrede mine's-sahâbe ve't-tabiîn ve ashab, Dımaşk: Dâru Tallas.
Beyhakî, (1990). Şuabü'l-îmân, thk. Ebû Hacer Muhammed Zaglul, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l- İlmiyye.
............, (t.y.). el-Medhal ile's-Süneni'l-kübrâ, thk. Muhammed Ziyaurrahman A'zami, Kuveyt: Dârü'l-Hulefa li'l-Kitâbi'l-İslamiyye.
Beyzâvî, (1314). Tefsîrü'l-Kâdi el-Beyzâvî = Envârü't-tenzîl ve esrârü't-te'vîl, Dersaâdet: Matbaa-i Osmaniye.
Birgivî, (1270). et-Tarikatü'l-Muhammediyye, İstanbul: Dârü't-tıbâati'l-âmire.
Buhârî, (1315). Sahih-i Buhârî, İstanbul: Dârü't-tıbâati'l-âmire.
Bursalı Mehmed Tahir, (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matba-yı Amire.
Çakan, İ. Lütfi (2009). Hadis Edebiyatı, İstanbul: İFAV Yayınları.
Cübbâî, (2007). Tefsîru Ebî Ali el-Cübbâî, thk. Rıdvan es-Seyyid, Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Cüveynî, (1978). "el-Burhân fî usûli'l-fıkh", thk. Abdülazim ed-Dib, Devha: Câmiatu Katar.
Dârimî, (2007/1428). Sünenü'd-Dârimî, thk. Mustafa Dib el-Buga, Dımaşk: Darü'l-Mustafa.
Deylemî, (1986). el-Firdevs bi-me'sûr el-hitâb: el-firdevsü'l-ahbâr, thk. Saîd b. Besyûnî Zaglul, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Dimyâtî, (2014/1435) [Hâşiyetu] İânetü't-tâlibin alâ halli elfâzi Fethü'l-muîn bi-şerhi "Kurretü'layn bi-mühimmâti'd-dîn" = Hâşiyetü'ş-Şeyh el-Bekrî, Dımaşk: Dârü'l-feyha - Dârü'lmenhel naşirûn.
Ebû Talib el-Mekkî, (1996/1416). Kûtü'l-kulûb fî muâmeleti'l-mahbûb ve vasfu tarîki'l-mürîd ilâ makâmi't-tevhîd, thk. Abdülmün'im el-Hıfni, Kahire: Dârü'r-Reşâd.
Elbânî, (1996/1417). Silsiletü'l-ehâdîsi'z-zaîfe ve'l-mevzûa ve eseruha's-seyyi' fî'l-ümme, Riyad: Mektebetü'l-Maârif.
............, (1977). Silsiletü'l-ehâdîsi'z-zaîfe ve'l-mevzûa, Beyrut: el-Mektebü'l-İslâmî.
Ergün, Mustafa (1996). "Ders Programlan ve Ders Kitapları Tarihi I" (Medreselerde Okutulan Dersler ve Ders Kitapları), Afyon: Anadolu Dil-Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi.
Gazzâlî, (1992/1412). İhyâu ulûmi'd-dîn, Beyrut: Dâru Kuteybe.
Hacı Halife, (1994). Keşfü'z-zunûn an-esâmi'l-kütüb ve'l-funûn, Beyrut: Dârü'l-Fikr.
Hakim en-Nisaburi, (1977). Ma'rifetu ulûmi'l-hadîs, thk. Muazzam Hüseyin, Medine: y.y.
Halîlî, (1989). el-İrşâd fî ma'rifeti ulemâi'l-hadîs, thk. Muhammed Saîd b. Amr İdris, Riyad: Mektebetü'r-Rüşd.
Hatîb el-Bağdadi, (2003/1423). el-Kifâye fî ma'rifeti usûlu ilmi'r-rivâye, thk. Ebû İshak İbrâhim b. Mustafa Al-i Bahbah Dimyâtî, y.y., Dârü'l-Hüda.
Hatiboğlu, Mehmed Said (2011). Hilafetin Kureyşliliği, Ankara: Otto.
Heysemî, (1967). Mecmaü'z-zevâid ve menbaü'l-fevâid, Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi.
Irâkî (1988). Elfiyyetü'l-hadîs, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb.
İbn Abdülberr, (1994). Câmiu beyâni'l-ilm ve fazlihî vema yenbagî fî rivâyetihî ve hamlihî, thk.
Ebü'l-Eşbal ez-Züheyri, Demmâm: Dâru İbni'l-Cevzi.
İbn Ebî Şeybe, (2006/1427). el-Musannef, thk. Muhammed Avvame, Cidde: Darü'l-Kıble.
İbn Cemâa, (1986).4 el-Menhelü'r-revî fî muhtasar ulûmi'l-hadîsi'n-nebevî; thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan, Dımaşk: Dârü'l-Fikr.
İbn Faris, (1994/1414). Mücmelü'l-luga, thk. Şihabeddin Ebû Amr, Beyrut: Dârü'l-Fikr.
İbnü'l-Hacib, (2006/1427). Muhtasaru Münteha's-sul ve'l-emel fi ilmiyyi'l-usûl ve'l-cedel, dirase ve thk. Nezir Hamadu, Cezâir: Şeriketü'l-Cezairiyyeti'l-Lübnaniyye, Beyrut: Daru İbn Hazm.
İbn Hacer, (1288). Nuhbetü'l-fiker fi mustalahi'l-ehli'l-eser, İstanbul: Matbaa-i Amire.
............, (1993). Şerhü'n-nuhbe nüzhetü'n-nazar fî tavzihi nuhbeti'l-fiker fî mustalahi'l-ehli'leser, thk. Nureddin Itr, Beyrut: Dârü'l-Hayr.
............, (t.y.). el-Metâlibü'l-âliye bi-zevâidi'l-mesânidi'ş-semâniye, thk. Habiburrahman A'zami, Kuveyt: el-Matbaatü'l-Mısriyye.
İbn Hibban, (1973). Kitâbü's-sikât, Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniyye.
İbnü'l-Hümâm, (t.y.). el-Müsâyere fi ilmi'l-kelâm ve'l-akâidi't-tevhîdiyyeti'l-münciyye fi'l-âhire, Kahire: Matbaatü'l-Mahmûdiyye et-Ticariyye.
İbn Kayyim el-Cevziyye, (1993). el-Menârü'l-münîf fi's-sahîh ve'd-daîf, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Beyrut: Mektebetü'l-Matbuati'l-İslâmî.
İbn Nüceym, (1997/1418). el-Bahrü'r-râik şerhu Kenzi'd-dekâik, thr. Zekeriyyâ Umeyrat, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
İbn Receb, (1999/1419). Câmi'u'l-ulûm ve'l-hikem, thk. Şuayb el-Arnaut, İbrâhim Bacis, Riyad: elEmânetü'l-Âmme li'l-İhtifal bi-Murûru Miete Âm alâ Te'sisi'l-Memleke.
İbnü's-Salâh, (2011/1432). Ulûmü'l-hadîs, thk. Ebû Mu'âz Târık b. İvazullâh b. Muhammed, Kahire: Dâru İbn Affan, Riyad: Dâru İbni'l-Kayyim.
Kadi İyaz, (1970/1389). İlmâ' ilâ ma'rifeti usûli'r-rivâye ve takyîdi's-semâ', thk. es-Seyyid Ahmed Abbas Sakr, Kahire: Dârü't-Türas, Tunus: el-Mektebetü'l-Atika.
Karsî, (1912/1330). el-Mu'cezu şerhu Tehzîbi'l-Mantık, Köprülü Kütüphanesi, III. kısım, nr. 325.
............, Şerhu usûli'l-hadîs, Mahmud Bey Mat. İstanbul, 1321, s. 41.
............, (1290). Mukarribü't-tâlibîn, çev. Babakaleli Ahmed Abdülaziz, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Kastallani, (t.y.). İrşâdü's-sâri li-şerhi Sahîhi'l-Buhârî, Beyrut: Dâru İhyaü'l-Türasi'l-Arabi.
Kudâî, (1985/1405). Müsnedü'ş-şihâb, thk. Hamdi Abdülmecid Selefi, Beyrut: Müessesetü'rRisâle.
Malik b. Enes, (1994). el-Muvatta', thk. Abdülmecid Türki, Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî.
Martı, Huriye (2008). Birgivî Mehmed Efendi, Ankara: TDV Yayınları.
Münâvî, (1938). Feyzü'l-kadîr şerhi'l-Câmii's-sagîr, Beyrut: Dârü'l-Ma'rife.
Müslim b. el-Haccac, (1955/1374-1956/1375). Sahîh-i Müslim, Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye.
Nevevi, (1986). et-Takrîb ve't-teysîr li-ma'rifeti süneni'l-beşîri'n-nezîr fî usûli'l-hadîs, racaahu Abdullah Ömer Barudi, Beyrut: Dârü'l-Cinan.
Öztürk, Resul (2014). "Dâvud-i Karsî (1169/1756): Kelâmî Görüşleri ve Kaynakları", Erzurum, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 41, ss. 77-99.
Sefîrî, (2004/1425). el-Mecâlisü'l-va'ziyye fî şerhi ehâdîsi hayri'l-beriyye min sahîhi'l-İmâm elBuhârî, hakkakahu ve harace ehâdîse Ahmed Fethi Abdurrahman, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l- İlmiyye.
Sehâvî, (2003/1424). Fethü'l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti'l-hadîs li'l-Irâkî, thk ve talik. Ali Hüseyin Ali, Kahire: Mektebetü's-Sünne.
............, (1985). el-Makâsıdü'l-hasene fî beyâni kesîrin mine'l-ehâdîsi'l-müştehire [ale'l-elsine], thk. Muhammed Osman el-Huşt, Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi.
Silleli Osman Hamdi, (1312). "Terceme-i Müellif" (Dâvüd-i Karsî, Risale fi beyânı mes'eleti'lihtiyârâti'l-cüz'îyye ve'l-id-râkâti'l-kalbiyye içinde), İstanbul.
Suyûtî, (1979/1399). Tedrîbü'r-râvî fî şerhi Takrîbi'n-Nevevî, hakkaka ve racea usulih. Abdülvehhab Abdüllatif, Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî.
Şen, Lokman (1998). Davud-i Karsi ve Hadisçiliği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şevkânî, (1960). el-Fevâidü'l-mecmûa fi'l-ehâdîsi'l-mevzûa, thk. Abdurrahman b. Yahyâ elYemani, Kahire: Mektebetü's-Sünneti'l-Muhammed.
Taberânî, (1995/1415). el-Mu'cemü'l-evsat, thk. Mahmûd b. Ahmed et-Tahhân, Riyad: Mektebetü'l-Maârif.
............, (1983). el-Mu'cemü's-sagîr li't-Taberânî, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Tîbî, (1985). el-Hulâsa fî usûli'l-hadîs, thk. Subhi Samerrai, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb.
Tirmizî, (t.y.). el-Câmiü's-sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şakir, y.y., el-Mektebetü'l-İslâmiyye.
Türcan, Zişan (2011). Hadis Şerh Geleneği -Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü-, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
............, Zişan (2009/1). "Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu Ve Gelişimi", Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8, sayı: 15, ss. 101-134.
Yalçın, Abdussamed (2006). Usûlü'l-Hadîs Şerhi (Hadis Usulü), İstanbul: Dua Yayıncılık.
Yardım, Ali (1984). Hadis II, İzmir: Acargil Matbaası.
ez-Zebidi Haddâd, (2006/1427). el-Cevheretü'n-neyyire şerhu Muhtasari'l-Kudûrî fi'l-furui'lHanefiyye, thk. İlyas Kaplan, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Zekeriyyâ Ensârî, (1999/1420). Fethü'l-bâkî bi-şerhi Elfiyyeti'l-Irâkî, thk. ve talik. Senaullah ezZahidi, Beyrut: Dâru İbn Hazm.
Türkiye Yazma Eserler Kurumu Arşiv Belge Numaraları
37 Hk 74/1, 26 Hk 232, 19 Hk 3657, 32 Ulu 361/7, 15 Hk 1638/1, 26 Hk 866, 28 Hk 3579/19, 37 Hk 101/5, 32 Ulu 113/2, 32 Ulu 93/1, 06 Mil Yz A 7786/2, 06 Mil Yz A 4810, 43 Ze 48, 43 Ze 709/1, 06 Mil Yz A 7288/1, 06 Mil Yz A 4951/1, 37 Hk 339/1, 67 Saf 243/1, 37 Hk 4059/3, 45 Ak Ze 156/5, 06 Hk 2214/2, 37 Hk 519/4, 42 Kon 215/2, 06 Mil Yz A 7474/4, 34 Atf Ek 1339, 34 Ae Arabi 268/1, 34 Ae Arabi 269.