ÇANAKKALE’DE BAZI GEÇ OSMANLI DÖNEMİ HAMAMLARI

Karasi ve Osmanlı beyleri eliyle 14. yüzyılın ilk yarısında fethedilen Çanakkale yöresinde iskan ve imar faaliyetleri daha ziyade I. Murad devrinden itibaren kendini gösterir. Yaklaşık olarak 14. yüzyılın ortalarından itibaren yöredeki belli başlı kentlerin yanında kasaba ve köy ölçeğindeki yerleşimlerin de dinî ve sosyla amaçlı binalarla şenlendirilmeye başlandığı tespit edilmektedir. Bu tür faaliyetler değişen boyut ve oranlarda olmak üzere 20. yüzyıl başlarına kadar sürdürülmüştür. Söz konusu imar çabaları içinde, bazen bir külliyenin parçası olarak, ama daha ziyade vakıf akarı olarak hamam türü yapılarla da karşılaşılmaktadır. Çanakkale yöresinde Erken ve Klasik Osmanlı dönemine tarihlenen hamamlar muhtelif araştırma ve yayınlara konu olmuşlardır. Fakat bu yörede 18. ve 19. yüzyıllara ya da 20. yüzyıl başlarına ait görünen hamamlar henüz tanıtılmamış veya bilimsel açıdan tartışılmamışlardır. Söz konusu yapılar Bayramiç Çarşı Hamamı, Karacaören Köyü Hamamı, Özbek Köyü konak hamamı, Lapseki konak hamamı, Adatepe köyünde konak hamamı, Bozcaada Alaybey Hamamı, Büyük Anafarta köyü hamamı, Küçük Anafarta köyü hamamı, Yenişehir (Burhan) Hamamı, Cevizli Köyü Hamamı, Ezine Geyikli Hamamı, Kösedere beldesindeki hamam, Çanakkale Asker hamamı olarak sıralanabilirler. Biz bu yazımızda; 2005 yılından beri sürdürdüğümüz yüzey araştırmaları sırasında tespit ettiğimiz geç devir hamamlarından bazılarını bilim ortamına sunmayı amaçladık. Bu bağlamda Bayramiç Hamamı, Geyikli Hamamı, Burhanlı Hamamı, Büyük Anafarta Hamamı, Karacaören Hamamı ve Özbek Köyü'ndeki küçük hamam kalıntısı mimari ve üslûp özellikleri açılarından ele alınarak Osmanlı hamamları arasındaki yerleri belirlenmeye çalışılmıştır. Söz konusu yapılardan Özbek Köyü Hamamı, küçük boyutu ve ancak bir aileye hizmet edebilecek birimleri ile özel hamam tipindedir. Yapı, bir konak ya da çiftlik evine ait olabilir. Buna karşılık Bayramiç Çarşı Hamamı ve Geyikli Hamamı kare planlı sıcaklık bölümü bakımından ayrı bir tip ortaya koyarlar. Burhanlı Büyük Anafarta ve Karacaören hamamları ise aynı tipin küçük boyutlu uygulamalarıdırlar

SOME LATE OTTOMAN HAMAMS IN ÇANAKKALE

The settlement and reconstruction activities in the Çanakkale region, where is conquered by the Karasi and Ottoman Beys in the first half of the 14th century, has been occurred since the reign of Murad I. Also it has been detected that, even towns and the small settlements, near the major cities in the region, is began to be revitalized by religious and social buildings since the mid of the 14th century. And these types of activities continued until the early 20th century, in varying sizes and proportions. In this kind of reconstruction efforts could be seen even hamams and it’s similars, which they are identified sometimes as a part of complex building, but rather as the foundation income. However, many hamams have been the subject of several studies and publications, which they are dating to the early and classical Ottoman period, in the Çanakkale region. But it’s clearly seems that, 18th and 19th century or early 20th century hamams has not been discussed as scientifically in this region, yet. These subjected structures could be listed as, the Bayramiç Çarşı Hamam, Karacaören Village Hamam, Mansion Hamam in Özbek village, Mansion Hamam in Lapseki, Mansion Hamam in Adatepe village, Alaybey Hamam in Bozcaada, Büyük Anafarta Village Hamam, Küçük Anafarta Village Hamam, Yenişehir (Burhan) Hamam, Cevizli Village Hamam, Ezine - Geyikli Hamam, hamams in the town of Kösedere and the Soldier Hamam in Çanakkale. In this paper; we have aimed to present some of the hamams, which they are dated to the late period and have been identified during our surveys, have maintained it since 2005. And in this contex, we discussed Bayramiç Çarşı Hamam, Geyikli Hamam, Yenişehir (Burhan) Hamam, Büyük Anafarta Hamam, Karacaören Hamam and small hamam ruins in the villages of Özbek, in terms of architectural and stylistic features, for determine their importance in the well known Ottoman hamams. From these mentioned buildings, the hamam in Özbek village is a small and special type of hamam with its units, which they could be served only a family and belong a mansion or a farmhouse. Whereas the Bayramiç Çarşı Hamam and Geyikli Hamam are presents a different type with in square plan of their heating rooms. Also, the hamams of Burhanlı, Büyük Anafarta and Karacaören are the smallest practises of this same type

PDF

___

ANONİM, (2009), Şevki Paşa Tahkimat Haritası, Genel Kurmay Başkanlığı ATS Yayınları, Ankara.
ANONİM, (1928), Son Teşkilât-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, Türkiye Cumhuriyeti Dahiliye Vekâleti, Nüfus Müdüriyet-i Umûmiyesi Neşriyâtı, Hilâl Matbaası, İstanbul.
ARU, K.A., (1949), Türk Hamamları Etüdü, İTÜ Mim. Fak.Yayını, İstanbul.
BAŞARAN, Cevat, (2002), Geçmişten Günümüze Bayramiç, Ankara.
DENKTAŞ, Mustafa, (2000), Kayseri’deki Tarihi Su Yapıları (Çeşmeler,Hamamlar), Kıvılcım Yayınları, Kayseri.
EREN, Ramazan, (1990), Çanakkale ve Yöresi Türk Devri Eserleri, Çanakkale.
EREN, Ramazan, (1994)Çanakkale İlinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Folklor İncelemeleri, İstanbul.
ERTEN, İsmail – İNCE, Cevat, (Tarihsiz), Bayramiç Çarşı Hamamı Restitüsyon Raporu, Çanakkale Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi.
EYİCE, Semavi, (1960), “İznik’te Büyük Hamam ve Osmanlı Devri Hamamları Hakkında Bir Deneme”, İ.Ü. Ed.Fak. Tarih Dergisi, C.XI, Sayı:15, İstanbul, s.99-120.
EYİCE, Semavi, (1997), “Hamam (Tarih ve Mimari)”, TDV. İslam Ansiklopedisi, C.15, Ankara, s.402-430.
İNALCIK, Halil, (2005), “Batı Anadolu’da Yükselen Denizci Gazi Beylikleri, Bizanslılar ve Haçlılar”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Sempozyumu (Balıkesir,18-20 Ekim.2004), Bildiriler, Balıkesir, s.20-41.
KURAN, Aptullah, (1986), Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
KÜRKÇÜOĞLU, K.E., Süleymaniye Vakfiyesi, Ankara.1962.
ÖZKAYA, Yücel, (1994), Osmanlı İmparatorluğunda Âyânlık, Ankara. PÎRÎ REİS, (1973), Kitâb-ı Bahriye (Denizcilik Kitabı), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
SEZGİN, İbrahim, (1998), XV. ve XVI. Asırlarda Gelibolu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora tezi, İstanbul.
UYSAL, A.O., (2002), "Gelibolu Türbeleri", Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu (İzmir, 11- 13 Ekim 2001), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İzmir, s.567-578.
UYSAL, A.O., (2006), “Kubad-Abad Hamamları”, I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu (Beyşehir 11-13 Mayıs 2006), Bildiriler Kitabı, Beyşehir, s.85-96.
UYSAL, A.O., (2008a), “Çanakkale Merkeze Bağlı Köylerde Türk Eserlerinin Durumu”, Çanakkale Merkezi Değerleri Sempozyumu (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 25-26 Ağustos 2008), Çanakkale, s.675-692.
UYSAL, A.O., (2008b), "Gelibolu ve Çevresindeki Türk Eserleri Hakkında Tespitler", Gelibolu Değerleri Sempozyumu (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 27-28 Ağustos 2008), Çanakkale, s.101-132.
UYSAL, A:O., (2010), “Gelibolu Yarımadasında Bir Osmanlı Yerleşimi: Yenişehir (Burhan)”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (Pamukkale Üniversitesi, 14-16 Ekim 2009), İstanbul, s.653-661.
UYSAL, A.O., (2011), "Bolayır'daki Osmanlı Eserleri", XIV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Selçuk Üniversitesi, 20-22 Ekim 2010), Konya, s.603-628.
UYSAL, A.O., (2013a), "Lapseki'nin Umurbey Beldesinde Osmanlı devri Yapıları", Sanat Tarihi Dergisi, C.XXI, Sayı: 1 (2012), İzmir, s.127-151.
UYSAL, A.O., (2013b), “Gelibolu’da Osmanlı Cami ve Mescitleri”, Uluslararası Gelibolu Sempozyumu (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 9-10 Mayıs 2013), Bildiri Kitabı, Ankara, s.416-423.
UYSAL, A.O., (2014a), "Lapseki/Çardak'ta Osmanlı Eserleri", XVI. Ortaçağ - Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (Cumhuriyet Üniversitesi, 18-20 Ekim 2012), C.2, Sivas, s.801-818;
UYSAL, A.O., (2014b), "Çanakkale İli Lapseki, Biga, Çan, Bayramiç, Ayvacık ve Ezine İlçeleri Türk Dönemi Yüzey Araştırması 2012 Yılı Çalışmaları", 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 27-31 mayıs 2013,), C.2, Muğla, s.213-226.
UYSAL, A.O., (2014c), “Osmanlı Devrinde Lapseki ve Mimarlık Eserleri”, Sanat Tarihi Dergisi (Selçuk Mülayim’e Armağan, II), C.XXII, Sayı: 2(Ekim 2013), İzmir, s.149-187.
YETKİN, Ş., (1972), Alara Kalesindeki Hamamlı Kasır ve 13. Yüzyıl Anadolu Mimarisindeki Yeri, Malazgirt Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, s.119-126.
YILMAZ, Yasin, (2008), Kanûnî Vakfiyesi, Süleymaniye Külliyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.