ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİNDE “AYIN” SESİNİN SEBEP OLDUĞU SES OLAYLARI

Diller arasında bir ses ortaklığı vardır. Ancak bazı dillerde mevut olan sesler kendisine has olup diğer dillerde bulunmamaktadır. Bu tür sesleri içeren kelimeler, başka bir dile geçtiğinde bazı değişiklikler geçirerek yeni şekiller alır ve geçtiği dilde böylece yerleşir. Özel sesleri olan dillerden biri de Arapçadır. Arapça alıntı kelimelerde görülen bazı seslerin Türkçede karşılığı yoktur. Bunlardan biri de "ayın" sesidir. Arapçaya has olan "ayın" Türkçede karşılığı bulunmamaktadır ve bu sesin Türkler tarafından telaffuz edilmesi güçtür. Dolayısıyla ayınlı bir kelimeyi Türkçenin ses sistemine uyarlamak ve söyleyişini kolaylaştırmak için bu ses ya Türkçede bulunan ve fonetik özelliklerine yakın olan başka bir sese dönüşür ya da kullanımdan düşer ve bu durum başka ses olaylarına yol açar. Böylece içinde "ayın" sesi bulunan kelime, asıl dildeki yapısı etkilenerek farklı bir şekil alır. "Ayın"ın yol açtığı bu tür ses olayları, bütün çağdaş Türk lehçelerinde aynı değildir. Bir lehçede genel olarak bir ses olayına sebep olmasına karşın, diğer lehçelerde birden çok ses olayına sebep olmaktadır. Ayrıca uğradığı bazı değişiklikler bir lehçeye mahsus kalıp çok az kelimede ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, çağdaş Türk lehçelerinde, yer yer bu lehçelerin bazı ağızlarına da işaret ederek Arapça alıntı kelimelerin başında, ortasına ve sonunda yer alan gırtlak ünsüzü "ayın"ın sebep olduğu ses olaylarını örneklerle birlikte tespit etmeye çalıştık

SOUND EVENTS CAUSED BY AYIN PHONEME IN CONTEMPORARY TURKIC DIALECTS

There is a phonetical commonality between languages. Most of the phonemes are same in all languages but some phonemes in some languages are unique and other languages don't have them. Arabic is one of those languages with unique phonemes. The words that have those kind of phonemes change when they borrowed by other languages that don't have those phonemes. While the borrowing happens also phoneme's phonetical state or identity changes. It is known that some phonemes in Arabic words that borrowed by Turkish has no equivalent in that language. One of those phonemes is the “ayın” phoneme. It's very difficult to pronounce by Turks. Consequently Turkish language transforms those words that contains “ayın” to make it suitable for its own phonetical system. To do that, this “ayın” phoneme either transforms to some phoneme that already exists in Turkish and sounds like similar to “ayın” or it wouldn't be pronounced. Second outcome forces other phonetical changes to happen. Those changes aren't same in all contemporary Turkic dialects. While it makes one phonetical change in one dialect, in other dialects it makes more than one change. Sometimes those changes happen only one particular dialect and some rare words. In this paper, we tried to determine what kind of changes happened in contemporary Turkic dialects that caused by phoneme ayın's transformation in borrowed words from Arab language and changes caused by its location in the word. Also we have shown the examples from Turkish language's accents to confirm our idea Some voices in Arabic borrowed words do not have equivalents in Turkish. The “ayın” voice is not found in Turkish language and it is difficult for the Turks to pronounce it. This voice is peculiar to Arabic. Therefore, the word “ayın”, which is foreign to Turkish, turns into another voice which is already found in Turkish and is close to its phonetic properties in order to adapt to the sound structure of the Turkish people and to bring the saying more easily, or it is totally omitted which causes other phonological events, affecting the original structure of the words. In this study, we tried to determine the sound events caused by the voice of the glottal consonant “ayın” in Arabic borrowed words used in contemporary Turkish dialects. Thus, we have shown new shapes of Arabic words including “ayın” voice in contemporary Turkish dialects. This study was prepared by examining the dictionary and grammar books prepared on contemporary Turkish dialects. However, in grammar books, the word “ayın” is briefly emphasized or not mentioned at all. We tried to give detailed information about the subject.1. Borrowed words with “ayın” voice are adapted to Turkish sound system and it is omitted in pronunciation and in writing so that they can be easily pronounced by Turkish people. However, when it is omitted, it is sometimes omitted without affecting the word structure, and sometimes it causes stretch in the short vowel that comes before it. 2. The “ayın” voice, which stands between two vowels in the middle of Arabic borrowed words or in conjoint words, is usually omitted. This leads to syneresis. Apart from that, the monosyllabic arabic borrowed words that end with a double consonant also cause a syneresis when the voice of “ayın” turns into a vowel. Thus, the word comes out against the sound structure of Turkish. In addition, this situation also causes two vowels blending together to form one vowel. 3. The Arabic-based singular syllable words that end in double consonants are difficult to pronounce in Turkish language, so the “ayın” sound becomes a vowel in the middle and at the end, dividing the word into two syllables and thus adapting it to the sound structure of Turkish. In the opinion of some researchers, this sound phenomenon is an epenthesis. 4. In some Arabic-based Turkish words, “ayın” is omitted. This situation causes the widening of the close vowel next to it, and the thinning of the back vowel. This shows us that the “ayın” consonant of Arabic origin, like other consonants with the Turkish thinning feature, also have a thinning feature. 5. In some Arabic borrowed words, the voice of “ayın” indicates the stretched reading of the preceding wovel that is followed by an apostrophe, and after a consonant followed by an apostrophe, the “ayın” voice is half-pronounced. 6. The voice of the “ayın” is often transformed into the fronto-palatal /y/ consonant when it is in between two vowels in the middle of the word, rarely at the beginning and end of the word. In some Arabic borrowed words, the “ayın” sound, which is placed between two vowels, turns into /y/ consonant and prevents the two vowels from syneresis, thus adapting the word to the sound structure of Turkish. For some researchers, this is an emergence of a consonant (protector +y+) that emerges to prevent the syneresis of two vowels that situated side by side with the omission of the “ayın” vowel. However, in our opinion, this sound phenomenon is a ‛ > y change. As a matter of fact, the voice of “ayın” is not only between the two vowels in the middle of the word, but also at the beginning and end of the word transforms to /y/. It is likely that this /y/ consonant has evolved from ‛ > ġ > y process. 7. In all contemporary Turkish dialects in Kipchak Turkic language, the voice of “ayın” in some Arabic borrowed words is toned and turned into an explosive rear-palatal consonant /ġ/ voice when it is not omitted. This phenomenon is divided into two according to the opinion of some researchers. The first is the omission of the voice of the “ayın”, and the second is the epenthesis of the voice of /ġ/. 8. In order to remove the difficulty of uttering some of the Arabic words with “ayın” used in contemporary Turkish dialects, the “ayın” voice becomes one of the /h/, /ḥ/, /ḫ/ voices of other laryngeal consonants close to their phonetic properties. This sound phenomenon is considered by some researchers as a consonant derivation. Çetin Pekacar argues that /ḫ/ consonant in the ‛ > ḫ phase developed in the ġ > ḫ phase. 9. The “ayın” voice is evolved from the phonetic features of the middle of some words through the laryngeal consonant /ġ/ voice to the double lip consonant /w/ voice or from the ‛ > ġ > w > v phase to the labial consonant /v/ voice. According to some researchers, the “ayın” sound between two vowels is omitted, the /w/, /v/ sound derived to prevent the syneresis between the two. However in our opinion, this is a ‛ > w, v change. As a matter of fact, the voice of “ayın” turns into /w/, /v/ between not only two vowels but also between a vowel and a consonant. 10. The “ayın” voice in some Arabic borrowed words used in contemporary Turkish dialects turns into a double labial consonant /b/ or dental consonant /n/ voice over the same laryngeal consonant /ġ/ sound. CONCLUSION: This study shows that in the light of the identified samples, the laryngeal consonant “ayın” sound in Arabic borrowed words used in contemporary Turkish dialects, does not have an equivalent consonant in these dialects to replace them equally. That’s why they’re subject to following changes: 1. It is omitted completely from the word and causes the stretching, widening or thinning of the vowel next to it. 2. If it is is placed between two vowels, it is omitted completely and causes the syneresis or apophony. 3. It is omitted from the word and is half-pronounced with an apostrophe. 4. Becomes a vowel of the kind of the one that came before it. 5. It turns into one of the /y/, /ġ/, /h/, /ḥ/, /ḫ/, /ḳ/, /w/, /v/, /b/, /n/ sounds that are close to its phonetic properties. In fact, the voice of the “ayın” here is turned into one of the other laryngeal consonants /ġ/, /h/, /ḥ/, /ḫ/ in contemporary Turkish dialects; and from these consonants, it develops over and becomes one of the /y/, /ḳ/, /w/, /v/, /b/, /n/ consonants. These voice events, caused by the “ayın” voice, are not organized in any dialect. For example, although in the dialects of Kipchak groups’ Turkish dialects leg, “ayın” voice is regularly turned to the /ġ/ voice, there are examples that disrupt this arrangement in some places. To conclude, the word containing the “ayın” voice, in order to comply with the sound structure of the contemporary Turkish dialects, either omits “ayın” sounds from within or converts it into a vowel or a consonant that is among the voices of the corresponding dialects.

PDF

___

Adiloğlu, Adilhan (2006). Karaçay-Balkar Türkçesi’yle Basılmış İlk Kitap “Kitâbü Mürşidi’nNisâ” (Metin-Aktarma-İnceleme), Ankara: Birlik Matbaası.
Agar, Mehmet Emin (1991). Kırım Türkçesi Kılavuzu: Yaşayan Türk Şiveleri Dizisi I, İstanbul.
Akdoğan, Yaşar (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük, İstanbul: Beşir Yayınevi.
Akın, Cüneyt (2011). “Kırgız Türkçesinde Alıntı Kelimelerdeki Ses Değişmeleri”, Turkish Studies, c.: VI., Sayı: 1., s. 621-635, İstanbul.
Akpınar, Yavuz (2015). “Azerîler-Azerî Türkçesi”, İslam Ansiklopedisi, c.: 41., s. 500-501, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Aksan, Doğan (1978). Türkiye Türkçesi Gelişmeli Sesbilimi, Ankara: TDK Yay.
Alışık, Gülşen Seyhan (2015). “Azerbaycan Türkçesi”, Yeni Türkiye, S.: 76., s. 293-316, Ankara.
Alkaya, Ercan (2014). Mişer Tatar Türkçesi, İstanbul: Kesit Yay.
Alkaya, Ercan (2008). Sibirya Tatar Türkçesi, Ankara: Turkish Studies Publication Series.
Almak, Demet (2006). Azerbaycan Türkçesindeki Arapça, Farsça Kelimelerin Fonetik Değişiklikleri (Türkiye Türkçesi ile Karşılaştırılması), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
Altaylı, Seyfettin (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II, İstanbul: MEB Yay.
Altun, Hilal Oytun (2015). “Arapça Alıntı Kelimelerin Kazak Türkçesine Uyarlanması”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.: 22., s. 167-201, Ankara.
Altun, Halil Oytun (2012). “Türkiye Türkçesindeki Arapça Alıntı Kelimelerde Ünlü Uyumsuzlukları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.: 32., s. 55-71, Konya.
Arıkoğlu, Ekrem, Kuular Klara (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
Arıkoğlu, Ekrem (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yay.
Atay, Ayten (1998). Nogay Türkçesi Grameri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
Aynacı, Mihrican (2007). Türkiye Türkçesinde Ses Etkileşimleri, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli.
Aytaç, Ayfer (2007). Feridun A. Celilov’un “Azerbaycan Dilinin Morfonologiyası” Adlı Eserinin Türkiye Türkçesine Aktarımı ve Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin Biçim Bilimsel Ses Bilim (Morfonologiya) Açısından Karşılaştırılması,
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
Azuman, Yusuf (2000). “Türkmen Dilinde Farsça ve Arapça Sözcükler ve Uğradıkları Değişiklikler Üzerine Notlar”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, c.: XXIV., S.: III., s. 7-38.
Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri, 8. bs., Ankara: TDK Yay.
Bayram, Bülent (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük, Konya: Tablet Yay.
Berber, Yasin (2012). “Azretni Ḳuwanç Künü” Adlı Eser Üzerinde Karaçay-Balkar Türkçesi Dil İncelemesi (Yazı Çevirimi Aktarma-Çekim Şekil Bilgisi-Dizin), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
Berdak, Yusuf, Tulum Mehmet Mahur (1994). Sözlük: Özbekistan Türkçesi-Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi-Özbekistan Türkçesi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
Biner, İsmet (2014). Başkurt Dili Grameri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü Yay.
Biray, Nergis (2009). Türkiye’deki Afgan Kazakları Ağzı, Ankara: TDK Yay.
Bozkurt, Fuat (1989). “Azerice”, Türk Dili Dergisi, c.: 2., S.: 11., s. 21-26, İstanbul.
Bozkurt, Fuat (1995). Türkiye Türkçesi, İstanbul: Cem Yayınevi.
Bozkurt, Fuat (2005). Türklerin Dili, 4. bs., İstanbul: Kapı Yay.
Buran, Ahmet, ALKAYA Ercan (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri, 5. bs., Ankara: Akçağ Yay.
Buran, Ahmet (2007). “Çağdaş Türk Yazı Dillerinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkincil Uzun Ünlüler”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni (10-12 Nisan 2006) Bildirileri, s. 31-47, Kayseri.
Caferoğlu, Ahmet (1971). “Türkçede "V" Morfemi”, Türkiyat Mecmuası, c.: 16., s. 27-38, İstanbul.
Coşkun, Volkan (2014). Özbek Türkçesi Grameri, 2. bs., Ankara: TDK Yay.
Cumakunova, Gülzura (2008). “Kırgız Türkçesinde Arapçadan Alıntı Kelimeler”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.: 9., s. 101-118, Ankara.
Çağatay, Saadet (1972). Türk Lehçeleri Örnekleri II Yaşayan Ağız ve Lehçeler, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay.
Çulha, Tülay (2006). Karaycanın Kısa Sözvarlığı (Karayca-Türkçe Kısa Sözlük), İstanbul: Kebikeç Yay.
Demircan, Ömer (1998). “Türkçede Uzunluk (ve Uzatma) Üzerine Tartışmalar”, Doğan Aksan Armağanı, s. 5-23, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay
Deny, Jean, Şahin Oytun (çev.) (1995). Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi), Ankara: TDK Yay.
Devellioğlu, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 25. bs., Ankara: Aydın Kitabevi.
Doğan, Levent (ed.) (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı, İstanbul: Kriter Yay.
Dursunoğlu, Halit (2011). “Türkiye Türkçesi’ndeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses Olayları”, 38. TCANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi: Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, c.: I., s. 517-528, Ankara.
Ehmetyanov, Rifkat, Möhemmetdinov Rafael, Nurieva Fenüze, Ganiev Fuat, Öner Mustafa (akt.) (2014). Türkçe-Tatarca Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
El-Ferahidi, Halil b. Ahmed, Mahzumi Mehdi, Samerrai İbrahim (thk.) (1988). Kitâbü’l-Ayn, c.: I., Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat Yay.
Ercilasun, Ahmet B. (1990). “Azerbaycan Türkçesine Dair”, Türk Yurdu, c.: 10., S.: 31., s. 15-18, Ankara.
Ercilasun, Ahmet B. (Komisyon) (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, c.: I., Ankara: KB Yay.
Ercilasun, Ahmet B. (ed.) (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ Yay.
Ergin, Muharrem (1971). Azeri Türkçesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Ergin, Muharrem (2008). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yay.
Ersoy, Feyzi (2010). Çuvaş Türkçesi Grameri, Ankara: Gazi Kitabevi.
Ersoy, Habibe Yazıcı (2006). “Başkurt Türkçesinde Arapça ve Farsçadan Alıntı Kelimelerdeki Ünlü ve Ünsüz Değişmeleri”, Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları, S.: 12., s. 143-162, Ankara.
Ersöz, Serpil (2014). “Ağız İncelemelerinde Ayınlı ve Hemzeli Alıntı Kelimelerin Tahlilinde Görülen bir Yöntem Hatası Üzerine”, Diyalektolog-Ağız Araştırmaları Dergisi, S.: 9., s. 13-17.
Ganiyev, Fuat, Ahmetyanov Rifkat, Açıkgöz Halil (1997). Tatarca-Türkçe Sözlük, Kazan, Moskova: İnsan Yayınevi.
Gemalmaz, Efrasiyap (1999). “Türkiyeli Türkçesinde Ses Olayları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.: 13., s. 1-25, Erzurum.
Gencan, Tahir Nejat (1966). Dilbilgisi, Ankara: TDK Yay.
Gülensoy, Tuncer (2004). Kırgız Türkçesi Gramer I (Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay.
Güllüdağ, Nesrin (2014). Kırımçak Türkçesi Grameri, Yason Yay.
Güllüdağ, Nesrin (1998). Nogay Türkçesi Grameri (Nogaylar-Dil Özellikleri-Metin-Sözlük), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
Günşen, Ahmet (1995). “Altay Türkleri ve Dilleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.: 6., s. 213-223, Kayseri
Güzel, Sinan (2012). İlpek Mikulayi’nin “Tĭvatĭ Kun” Adlı Eseri Üzerinde Çuvaşça Dil İncelemesi (Giriş-Metin-Dizinler), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
Ilgın, Ali (2013). “Hakas Türkçesinde Eş Sesli Kelimeler”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-25 Ekim 2008), c.: II., s. 2303-2361, Ankara.
İpekçioğlu, Fahriye (1987). Türk Lehçeleri, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yay. İsmail, Zeynep. Türkçe Kazakça Sözlük, Ankara: Lazer Ofset Yay.
İşihara, Aya (2005). Yazı Dilindeki Alıntı Kelimelerin Türkçeleşme Süreçleri, İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
İşler, Emrullah (2008). “Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Ses Değişiklikleri”, EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler, c.: 12., S.: 35., s. 187-196, Erzurum.
Kara, Mehmet (2001). “Hakas Türkçesinde Arapça ve Farsça Alıntı Kelimeler”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.: 11., s. 105-114, Ankara: TDK Yay.
Kara, Mehmet (2005). Türkmen Türkçesi Grameri, Ankara: Kitabevi Yay.
Kara, Mehmet (1998). Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Ankara: Akçağ Yay.
Karabacak, Esra (2000). “İslâm Medeniyeti Tesirinde Azeri Türkçesine Giren Arapça Kelimeler”, Kafkasya’da İslam Medeniyeti: Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, BakuAzerbaycan (9-11 Aralık 1998), s. 229-232, İstanbul.
Karaca, Veysel İbrahim (2012). “Türkiye Türkçesinde Alıntı Sözcüklerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies, c.: VII., S.: 4., s. 2059-2090, İstanbul.
Karasoy, Yakup (1999). “Tatar Türkçesine Arapçadan Geçen Ayın’lı Kelimelerdeki Ses Değişmeleri”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 106-116, Ankara.
Karasoy, Yakup (1998). “Türkmen Türkçesine Arapçadan Geçen Ayın’lı Kelimelerdeki Ses Değişmeleri”, Türk Dünyası ve Edebiyat Dergisi, S.: 5., s. 397-432, Ankara: TDK Yay.
Kasapoğlu Çengel, Hülya (2005). Kırgız Türkçesi Grameri “Ses ve Şekil Bilgisi”, Ankara: Akçağ Yay.
Kenesbayoğlu, İ. K. (red.), Oraltay Hasan, Yüce Nuri, Pınar Saadet (çev.) (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
Kılıç, Hulûsi (1991). “Ayn”, İslam Ansiklopedisi, c.: 4., s. 255-256, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Kirişçioğlu, M. Fatih (1994). Saha: Yakut Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay.
Koç, Aylin (2010). “Alıntı Kelimelerde Sos Ses Düşmesi”, Turkish Studdies, c.: V., S.: 4., s. 1339- 1363, İstanbul.
Koç, Aylin (2010). “Kelime Sonunda Ünsüz Türemesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.: 28., s. 47-67, Konya.
Koç, Kenan, Bayniyazov Ayabek, Başkapan Vehbi (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay