BÂBÜRLÜLER DÖNEMİ’NDE YAŞAMIŞ SÛFÎ BİR ŞAİR: BÎDİL VE ÖZBEK YAZAR FITRAT’IN BÎDİL [BÉDİL] BİYOGRAFİSİ

Bâbür İmparatorluğu 1526-1858 yılları arasında bugünkü Hindistan, Pakistan ve Afganistan çevresinde hüküm sürmüş önemli bir Türk devletidir. Bâbürlüler mimari, kültür, sanat, tarih, edebiyat vb. alanlarda yaşadığı döneme ve coğrafyaya damgasını vurmuş bir devlettir. Pek çok değerli âlim ve sanatçıların yetiştiği bu dönemde Farsça yazan şairlerin en büyüğü kuşkusuz Mîrzâ Abdülkâdir Bîdil'dir (1644?-1720). Oldukça sanatlı ve ağdalı bir Farsça ile yazan Bîdil, aynı zamanda sebkihindi (Hint üslubu) tarzının da en önemli temsilcilerinden birisidir. Bîdil, Farsçadan başka Arapça, Bengalce, Urduca, Sanskritçe ve atalarının dili olan Çağatay Türkçesini de iyi derecede bilmektedir. Eserlerinde Hint felsefesi ve mitolojisini de iyi derecede bildiği anlaşılmaktadır. Bîdil, henüz hayatta iken Hindistan'da çok meşhur birisiydi. Günümüzde Hindistan'dan başka Pakistan, Afganistan, Tacikistan ve Özbekistan'da çok sevilmektedir. Adını saydığımız bu ülkelerde Bîdil'in şiir ve nesir üslubunu taklit etmek son derece sıradan bir iş hâline gelmiştir. Eserleri ilkokullardaki basit ders kitaplarına bile dahil edilmiş, şiirleri halk şiirinde yer bulmuş ve hafızlar tarafından söylenmiştir. Bîdil'in şiir ve nesir üslubu yüzyıllarca takip edilmiştir. Bîdil üzerine yaptığımız bu çalışmada sırasıyla Bâbür İmparatorluğu, Bîdil'in hayatı, sanatı, fikirleri ve eserleri üzerinde bilgi verilmiş, daha sonra da ünlü Özbek yazar Fıtrat'ın Bédil (Bir Meclisde, Maskva 1923) adlı eserindeki dört sayfalık Bédil biyografisinin transkripsiyonlu metni ve Türkiye Türkçesine çevirisi yapılmıştır. Bîdil üzerine yaptığımız bu çalışma ile Türkiye'de pek tanınmayan Bîdil'i tanıtmak ve Bîdil üzerine yapılacak çalışmalara bir katkı sağlamak amaçlanmıştır

A SUFI POET WHO LIVED DURING THE ERA OF BABUR: BIDEL AND BIDEL’S BIOGRAPHY BY OZBEK WRITER FITRAT

Babur Empire is an important Turkish State which had reigned around today’s India, Pakistan and Afganistan between 1526-1858. Babur is a state that left its mark on the time and the geography they had existed on the fields of architecture, culture, art, history, literature etc. During this period when a lot of important scholars and artists lived, without doubt the greatest of the poets who wrote in Persian was Mirza Abdulkadir Bidel (1644?-1720). Writing with rich elaborated and ingenious Persian style, Bidel is one of the most important representatives of Indian Style (sebkihindi) as well. In addition to Persian, Bidel knew Arabic, Bengali, Urdu, Sanskrit and Chagatay Turkic language, which is the language of his ancestors. His works also indicate that he had a great deal of knowledge about Indian philosophy and mythology. Bidel was a very famous person in India when he was alive. Today, he is still beloved personality in India, Pakistan, Afghanistan, Tajikistan, and Uzbekistan. Imitating Bidel's poetry and prose style became very common in these countries. His works were even included in simple textbooks in primary schools, his poetry took place in folk poetry and recited by hafizes. Bidel's poetry and prose style have been followed for centuries. In our study on Bidel, Babur Empire, Bidel’s life, art, ideas and works were respectively explained and then from the book of the famous Ozbek writer Fıtrat’s Bédil (Bir Meclisde, Maskva 1923), four pages of Bidel’s biography transcription and the Turkish translation were presented. With this study on Bidel we want to introduce Bidel as he is not known much in Turkey and we would like to contribute to the future studies about Bidel

PDF

___

Abdalgani (1958). Rûh-ı Bîdil. Lahor.
Abdalgani (1960). Life and Works of Abdul Qadir Bedil. Lahore.
Abdullah Ahter (1961). Bîdil. Lahor.
Ahterî Mustafa Efendi (2009). Ahterî-i Kebir. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ansari, A. S. Bazmee (1960). “Bîdil”. The Encyclopaedia of Islam, I, 1201-1202.
Ateş, Ahmet (1979). “Bîdil”. MEB İslâm Ansiklopedisi, II, 600-602.
Avcı, Yusuf (1997). Fıtrat ve Eserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aynur, Hatice (2005). Üniversitelerde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları: Tezler, Yayınlar, Haberler (Toplu Sayı: 1990-2005). İstanbul.
Ayverdi, İlhan (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-III. İstanbul: Kubbealtı Yayınları
Bâbür Minyatürleri: (http://www.oldindianarts.in/2011/10/illustrations-from-manuscript-of.html) ET: 20.05.2015.
Bâbürlüler: (http://tr.wikipedia.org/wiki/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu) ET: 20.05.2015.
Bausani, Alessandro (1957). “Note su Mirza Bidel”. AION, 6, 163-199.
Bausani, Alessandro (1957). “Note sulla natura in Bidel”. AION, 15, 215-228.
Bilgegil, M. Kaya (1958). “Abdülhak Hamid Üzerinde Bîdil Te'siri: Bîdil'in Bir Mersiyesi ve Makber". Türkiyat Mecmuası, XIII, 79-84.
Çağbayır, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük I-V. İstanbul: Ötüken Yayınları. Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. İstanbul: Aydın Kitabeevi.
Dilçin, Cem (1992). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. E. Yarshater (Ed.) (1988). Persian Literature. Albany-New York. Eraslan, Cezmi, “Fıtrat, Abdürraûf”. DİA, XIII, 48-49.
Ercilasun, Ahmet B. (1996). Örneklerle Bugünkü Türk Alfabeleri. Ankara: Kültür Bak.Yayınları.
Ferhâdî, Revân (1992). “Bîdil”. DİA, VI, 134-135.
Feyz-i Muhammed Zekeriyyâ (?). Bîdil çi Mîgûyed. Kâbil. Fitrat, Abdurrauf (2010). Tanlangan Eserler-5. Taşkent.
Gulâm Hasan Müceddidî (1971). Bîdil Şinâsî. Kâbil.
İlaydın, Hikmet (1946). Sadi, Gülistan. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
Kanar, Mehmet (2003). Örnekli Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Derin Yayınları.
Konukçu, Enver (1991). “Bâbürlüler”. DİA, IV, 400-404.
Korkmaz, Şenol (2001). Bédil (Bir Meclisde, 1923 Maskva). Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Basılmamış Lisans Tezi.
Köprülü, Fuad (1991). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Baş. Yayınları.
Meninski, Franciscus á Mesgnien (2000). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-ArabicaePersicae, Lexicon Turcico-Arabico-Persicum I-III, Grammatica Turcica IV, Onomasticum V, Index der türkischen Wörter VI. Mit einer Einleitung und mit einem türkischen Wortindex von Stanisław Stachowski, sowie einem Vortwort von Mehmet Ölmez. İstanbul: Simurg Yayınları.
Sadreddin Aynî (1954). Mîrzâ Abdülkâdir Bîdil. Stalinâbâbâd.
Sami, Şemsettin (1989). Kāmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Selâhaddîn-i Selcûkî (1964). Naḳd-i Bîdil. Kâbil.
Sıddıki, Moazzam (1990). “Bîdel”. Encyclopaedia Iranica, IV, 244-246.
Steingass, F. (1975). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beirut: Librairie du Liban Publishers.
Tekin, Talat & Mehmet Ölmez (2003). Türk Dilleri Giriş. İstanbul: Yıldız Yayınları. Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yuldashev, Marufjon & Yılmaz Özkaya, (2011). Özbekçe Yazım Kılavuzu. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
Yuldashev, Marufjon (2013). Özbek Edebî Metinler Antolojisi. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. Zenker, Julius Thedor (1866). Türkisch-Arabisch-Persisches Handwörterbuch. Leipzig