BİR ÜST-ELEŞTİRİ İNCELEMESİ: HALİDE EDİB ADIVAR, “TENKİDİ TENKİD”

1970'lerden sonra görgül bir alan olan çeviribilimden bahsederken, çevirilerin bir nevi laboratuvar ortamına alındığı, betimleyici alanın varlığının, yeni sayılabilecek bir sosyal bilimler alanı olan çeviribilimin kendi bilimsellik savaşında ayırt edici özelliği olarak ön plana çıktığı düşünülmektedir. Bu alanda yapılan araştırmalar, çalışmalar alana zenginlik katmakta, var olanı sorgulamakta, uygulama alanı için bilgiler üretip kuramsal alanın bakış açısından yararlanıp aynı zamanda da bu alanı beslemektedir. 1970'lerden önce ise kuramsal görüşlerin çevirmeni yeterince aydınlatacak durumda olmaması, bir yandan da o dönemdeki çeviri eleştirisi algısının da eksikliğinin göstergesi olarak kabul edilebilir. Çeviribilimden önceki dönemde, süreç-ağırlıklı, kaynak odaklı ve kuralcı kuramlar sayesinde, eleştiri mekanizmasının bir parçası olarak çeviride, soyut ve ulaşılması mümkün olmayan iyi, doğru, sadık gibi ifadeler kullanılırken, çeviribilimci Gideon Toury'nin erek odaklı kuramı sayesinde çeviride tarihsel ve değişken özellik gösteren bir kavram olarak çeviri normları ve tarihsel ve ilişkisel bir kavram olan çeviri eşdeğerliği kavramları kullanılmaya başlanmıştır (Bengi-Öner, 1999: 118). Diğer yandan erek odaklı kuramlar ışığında çeviri eleştirisi alanına baktığımızda, sadece çeviri metnin oluşumundaki norm ve kısıtlamalar değil aynı zamanda çeviri eleştirmeninin de belirli norm ve kısıtlamalar altında eleştiriyi gerçekleştirdiğinin farkında olmamız yerinde olacaktır. Bu çalışmanın bütüncesini bir üst-eleştiri örneği olarak; Halide Edib'in 1942 yılında Tercüme dergisinde yayımlanan "Tenkidi Tenkid" adlı makalesi oluşturmaktadır. Edib, yaptığı üst eleştiride, Ankara Dil Fakültesi Doçentlerinden Bayan Saffet Korkut ile Bay İrfan Şahinbaş'ın "Hamlet Tercümesi" başlığında yaptıkları tenkidi ele alır ve "Tercümede birçok yollar tutulabilir; fakat hepsinin bilerek bilmeyerek dayandıkları ana esaslar şunlardır" (Edib, 1942: 138) diyerek kendi norm ve kısıtlamaları doğrultusunda bir üst-eleştiri gerçekleştirir. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı, yapılan eleştirinin ve üst-eleştirinin sunduğu norm ve kısıtlamaları ele alarak dönemin yaygın çeviri eleştirisi anlayışını ortaya koymak ve betimleyici bir üst-eleştiri incelemesi yapmaktır

AN ANALYSIS OF A META-CRITICISM: HALIDE EDIB ADIVAR, “TENKIDI TENKID”

It’s thought that, after 1970s, referring to the field of empirical translation studies, existence of descriptive branch comes to the forefront as a distinctive feature at its own battle to be a science for translations studies which can be deemed to be new. Researches and studies at this branch enrich the field, interrogate the existing, produce information for the applied branch, benefit from the view of theoretical branch and support this field. It can be accepted that as to the lack of theoretical view to supervise the translator before 1970s, there was a lack of sense of translation criticism at this period in one side. While abstract and unattainable concepts of good, correct, faithful were used, as a part of a criticism mechanism, due to the process-based, source-oriented and prescriptive theories used before the period of Translation Studies, the concept of translation norms which shows a historical and changeable feature and translation equivalence as a historical and relational concept were started to be used at translation due to the target-oriented theory of the translation scholar Gideon Toury (Bengi-Öner, 1999: 118). On the other side, looking at the field of translation criticism in the light of targetoriented theories, we should be aware of not only norms and limitations that form the translation but also norms and limitations of translation critique. As a meta-criticism sample, the corpus of the present study is the article by Halide Edib that was published in 1942 in the journal of Tercüme with the title of “Tenkidi Tenkid” (Critique of a critique). In her meta-criticism, Edib deals with the criticism by Ankara Language Faculty Associative Professors Ms Saffet Korkut and Mr İrfan Şahinbaş, which is about the translation of Hamlet made by İstanbul University English seminar. Edib says that “There are many ways for translation; but these are the main principles applied consciously or unconsciously” (Edib, 1942: 138) and criticizes the critique of Korkut and Şahinbaş according to her own perception of translation at these times. In this context, the aim of the present study is to show the perceptions on translation criticism which is common at these times and make a descriptive analysis of a Meta-Criticism by examining the norms and limitations presented at the critique and the meta-criticism

___

  • Bengi-Öner, I.(1998). “Çeviri Eleştirisi Bağlamında Eleştirel Bilincin Oluşması ve Eleştiri, ÜstEleştiri, Çeviribilim İlişkileri”. Çeviri Bir Süreçtir. Ya Çeviribilim?. İstanbul: Sel Yayıncılık
  • Edib, H., Turhan, V. (1941). Hamlet. İngiliz Edebiyatı Seminer Mesaisinden Shakespeare Külliyatı No:1. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Neşriyatından No.155. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası
  • Edib, H, (1942). Tenkidi Tenkid. Tercüme. (19 Temmuz 1942) sayı: 14 Cilt: 3 Maarif Vekilliği Neşriyat Müdürlüğü, Ankara: Maarif Matbaası
  • Enginün, İnci. Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2007.
  • Korkut, S, Şahinbaş, İ. (1942). Hamlet Tercümesi. Tercüme. (19 Mart1942) sayı: 12 Cilt: 2 Maarif Vekilliği Neşriyat Müdürlüğü, Ankara: Maarif Matbaası
  • Toury, G. (2008). “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü. Çeviri Seçkisi II: Çeviri (bilim) Nedir?.Hazırlayan: Mehmet Rifat. Trans. A. ker. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2008
  • Toury, G. (1995). "The Nature and Role of Norms in Translation". In idem, Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins, 1995, 53-69.
  • Shakespeare ,W. (1999). The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmak electronic source. 17 Ekim 2017 tarihinde https://www.w3.org/People/maxf/XSLideMaker/hamlet.pdf sitesinden alınmıştır.