Balkan dillerindeki Türkçe kelimelerin tanımlanması problemi üzerine tespitler

Türklerin Balkan coğrafyasındaki varlıkları, Osmanlı fetihlerinden önceki yüzyıllara dayanmaktadır. Türk dili ve kültürünün bölgedeki asıl etkisi Osmanlı İmparatorluğu’nun fetih hareketleriyle başlamıştır. Osmanlıların bölgeyi fethiyle birlikte, Balkan topluluklarının yapısında büyük değişiklikler meydana gelmiştir. Bu kapsamlı ve büyük etki sonucunda, binlerce Türkçe kelime Balkan dillerine girmiştir. Türkçe kelimelerin niceliği, Balkan kültürleri ve dillerindeki etkisi, araştırmacıları bu kelimeleri incelemeye yönlendirmiştir. Balkan dillerindeki Türkçe kelimeleri inceleyen araştırmacılar, temel bir problemle karşılaşmışlardır. Araştırmacıların karşılaştığı temel problem, söz konusu kelimelerin adlandırılması sorunu olmuştur. Türkçe ile birlikte Arapça-Farsça kökenli kelimelerin bu dillerde görülmesinden dolayı bazı araştırmacılar söz konusu kelimeler için, “Oryantalizm” kavramını kullanmışlardır. Balkan dillerindeki kelimelerin büyük çoğunluğunun Türkçe olması, Arapça-Farsça kelimelerin Türkçe vasıtasıyla Balkan dillerine girmesini göz önünde bulunduran araştırmacılar ise bu kelimeler için, “Türkizm” kavramını tercih etmişlerdir. Araştırmacılar, gerek “Oryantalizm” gerek “Türkizm” üzerine detaylı bir değerlendirme yapmadan genel olarak tercihlerini belirtmişlerdir. Oysa, Balkan dillerine bu derece etki etmiş sayıları bazı dillerde on bine yaklaşmış Türkçe kelimelerin adlandırma probleminde bir kanaate varmak için detaylı analizlerin yapılması gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı; söz konusu kelimeleri gramer, etno-linguistik, kültür ve tarihsel süreç açısından değerlendirip, Balkan dillerine Osmanlı müesseseleri ve toplum hayatı vasıtasıyla giren kelimelerin adlandırma problemine katkıda bulunmaktır. Çalışmanın kapsamı, tüm Balkan dilleri olmakla birlikte; Türkçe kelimelerin yoğun olarak görüldüğü Boşnakça-Sırpça-Hırvatça ile Arnavutçaya ağırlık verilmiştir.

The findings upon the designation of Turkish words among Balkan languages

The presence of the Turks in the geography of Balkans can be track back to the centuries before Ottomans. The actual impact of the Turkish language and culture began with the start of Ottoman conquests. With the Ottoman conquest, there have been great changes on the structure of the Balkan communities. As a result of this comprehensive and large impact, thousands of Turkish words entered into the Balkanic Languages. The quantity of Turkish words, their effect of the Balkanic Cultures and Languages have directed the researchers to search these words. The researchers who investigated the Turkish words in the Balkanic Languages faced a fundamental problem. The main problem that the researchers faced was the issue of designation of these words in question. Due to the appearance of the words of Arabic and Persian origin along with Turkish, some researchers have applied the term “Orientalism” for these words in question. Since the vast majority of words in the Balkanic Languages are Turkish, the researchers, considering the fact that Arabic and Persian words entered into the Balkanic Languages through Turkish, have preferred the concept “Turkism” for these words. Researchers, without making a detailed evaluation on either “Orientalism” or “Turkism,” have stated their more general preferences. However, the designation issue of these words, which have such effect on the Balkanic Languages and their numbers getting closer to ten thousand in some languages, requires a detailed analysis in order to formulate an opinion. The purpose of this study is to evaluate the words in question in terms of grammatical, ethno-linguistics, cultural and historical process and to contribute to the issue of designating through Ottoman institutions and community life. Within the scope of this study, the emphasis is given, in addition to all the Balkanic Languages, on the Bosnian-Serbian-Croatian and Albanian Languages where Turkish words are dominantly present.

PDF

___

ABAZI-EGRO Genciana (2002), “Arnavutluk’taki Türkoloji Çalışmaları”, Bilig, sayı 21, Bahar, s.1-24.
AHMET Oktay (1999), Makedonca Sözlükte Türk Etkileri, Basılmamış Yüksek Lisans Seminer Çalışması, Cyril and Methodius Univ. Faculty of philology.
AKSAN Doğan (2006), Anlambilim, Engin Yayınevi, IV. Baskı, Ankara.
BAYRAKTAR Fatma Sibel (2009), “Arnavutçaya ve Diğer Balkan Dillerine Geçen Türkçe Kelimelerin Karşılaştırılması”, Turkish Studies, Vol. 4/4 summer, pp. 1083-1090.
CASTELLAN Georges (1995), Balkanların Tarihi, 2. Baskı, Milliyet Yay., İstanbul.
İYİYOL Fatih (2010a), Boşnak Halk Kültüründe Türk Tekke-Tasavvuf Geleneğinin İzleri, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İYİYOL Fatih (2010b), “Boşnak Folklorunda Türk Kalıp Sözlerin Etkisi”, Uluslararası IX. Dil Yazın Deyişbilim Sempozyumu Bildirileri (15-17 Ekim 2009), Sakaya Üniversitesi Basımevi, c. II, s. 2-10.
KADIU Spartak ve ABDIU Xhemile (2009), “Türkçe Yapım Eklerinin Arnavutça Yapım Eklerine Etkisi”, Turkish Studies, Vol. 4/3 Spring, Page. 1229-1241.
KARAAĞAÇ Günay (2009), Dil, Tarih ve İnsan, Kesit Yay., IV. Bas., İstanbul.
KARAAĞAÇ Günay (2008), Türkçe Verintiler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
KORKMAZ Hüseyin (2007), Osmanlının Batı Yakası Bosna, 3F Yay., İstanbul.
MALCOLM Noel (2002), Bosnia a Short History, Pan Book, London.
METAJ Ilaz (2009), “Oriantalizmat Shtrirja Leksiko-Semantike Ne Gjuhen Shqipe”, Shtepia Botuese Drenusha, Prishtine.
NAMETAK Fehim (1989), Pregled Književnog Stvaranja Bosansko- Hecegovačkih Muslimana Na Turskom Jeziku, El-Kalem, Sarajevo.
NAMETAK Fehim (1997), Divanska Književnost Bošnjaka, Orijentalni Institut u Sarajevu, Sarajevo.
NURKİČ Kemal (2007), Bosna-Hersek'te İslamlaşma Süreci, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ŠKALJİČ Abdullah (1966), Turcizmi u SrpsoHrvatsom Jeziku, Svjetlost, Sarajevo
SAİD Edward W. (2006), Orientalizm, çev. Belma Ülner, Metis Yay., III. Baskı, İstanbul.
TODOROVA Maria (2006), Balkanları Tahayyül Etmek, 2. Baskı, İletişim Yay., İstanbul.
VAJZOVİČ Hanka (1999), Orijentalizmi u Knijiževnom Djelu-Lingvistička Analazia, Orientalni Istitut, Sarajevo.
YALÇIN Emrullah (2009), “Türk-Bulgar Ortak Kültürü”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı. 43, Bahar, s. 555-576.