AVRUPA DİLLERİNDE SÖZLÜKLERE VERİLEN ADLAR ÜZERİNE

Avrupa dillerinde sözlüklere verilen adların incelendiği bu çalışmada önce belli başlı dillerdeki sözlük adları gösterilerek bu diller hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Sonra Avrupa dillerindeki glossary, lexicon, thesaurus, dictionary, vocabulary, Wortschatz, wordbook, Wörterbuch, slovár' gibi sözlük adlarının anlamı, kökeni, yapısı, türevleri, adların geçtiği eserler verilip aralarındaki farklar açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda, Avrupa dillerindeki sözlük adlarının Grekçe kökenli sözlüklerle (glossary, lexicon, thesaurus) başladığı, bunları da kullanmakla birlikte Latince sözlüklerle (dictionary, vocabulary) devam ederek geliştiği, ulusal dillerin sözlük adlarıyla (Wortschatz, anlaşılmaktadır. Bu sözlüklerin hazırlanış amaçlarına göre aralarında birtakım farklar olduğu da gözlenmektedir. Ayrıca bir dil ailesini temsil eden başat dildeki sözlük adının, ailenin öteki üyelerinde ya da bu başat dilin çevresindeki küçük toplulukların dillerinde de aynı sözcüğün değişik biçimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Sözlük adlarının kökenlerinin 'açıklamak, söylemek, saklamak, seslenmek' eylemlerine ve 'ses, söz, hazine' adlarına dayandığı anlaşılmaktadır. Glossary 'açıklanmış sözler kitabı' (gloss 'açıklamak', gl?ssa 'açıklanması gereken söz, dil); lexicon 'söz kitabı' (légein, 'söz söylemek', leksi-s 'söz söyleme, söylenen söz'); thesaurus 'hazine, söz hazinesi' (th? 'saklamak'); dictionary 'söz kitabı' (d?cere 'söylemek'); vocabulary 'söz hazinesi' (v?x, v?c- 'ses, 'seslenmek', voc?-re, 'seslenmek, çağırmak'); Wortschatz 'söz hazinesi' (wer 'söylemek'); wordbook 'söz kitabı' (wer 'söylemek'); Wörterbuch 'sözler kitabı' (wer 'söylemek'); slovár' 'sözlük' (sloviti 'söylemek', slov 'söz' [

ON THE NOUNS USED FOR DICTIONARIES IN THE EUROPEAN LANGUAGES

In this study which analyzes nouns given to dictionary in the European languages, brief information for these languages are given in the beginning by demonstrating certain dictionary names in these languages. Then, the meanings, origins, structures, types of the nouns for the dictionaries like glossary, lexicon, thesaurus, dictionary, vocabulary, Wortschatz, wordbook, Wörterbuch, slovár’ are given and their differences are explained. At the end of the study, it is understood that the dictionary names in the European languages started with Greek originated words (glossary, lexicon, thesaurus), continued its development with Latin words (dictionary, vocabulary) coexisting the Greek ones, and finally matured with national dictionary names (Wortschatz, wordbook, Wörterbuch, slovár’). Differences may also be observed depending on the preparation purposes of these dictionaries. Moreover, it is also observable that a dictionary name in a dominant language representing a language family can be found in the other relative languages or in the languages of the small communities either in the same or a different form. It is understood that the names of dictionaries are based upon the nouns like ‘voice, word, treasure’, or the verbs like ‘explain, say, hide, voice’. For instance, glossary ‘book of explained words’ (gloss ‘to explain’, glōssa ‘language, word to be explained’); lexicon ‘word list’ (légein, ‘to speak’, leksi-s ‘a saying, spoken word’); thesaurus ‘treasure, word treasure’ (thē ‘hide’); dictionary ‘wordbook’ (dīcere ‘to say’); vocabulary ‘word treasure’ (vōx, vōc- ‘voice, to voice’, vocā-re, ‘voice, call’); Wortschatz ‘word treasure’ (wer ‘to say’); (wer ‘to say’); Wörterbuch ‘wordbook’ (wer ‘to say’); slovár’ ‘dictionary’ (sloviti ‘to say’, slov ‘word’ [

PDF

___

Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yay. Ankara Üniversitesi Basımevi, Cilt III, Ankara, 1962.
Anabritannica, “Destan”, Genel Kültür Ansiklopedisi, Ana Yayıncılık A.Ş. ve Encyclopaedia Britannica, Inc. İşbirliği ile, Ana Yayıncılık Sanat Ürünlerini Pazarlama Sanayi ve Ticaret A. Ş., Güzel Sanatlar Matbbası, C. 7, s. 187, İstanbul, 1990.
Anabritannica, “Destan, “Sözlük”, Genel Kültür Ansiklopedisi, Ana Yayıncılık A.Ş. ve Encyclopaedia Britannica, Inc. İşbirliği ile, Ana Yayıncılık Sanat Ürünlerini Pazarlama Sanayi ve Ticaret A. Ş., Güzel Sanatlar Matbaası, C. 19, s. 587, İstanbul, 1990.
Atalay, Hâmit, [ve başk.] İngilizce Türkçe Sözlük, 1. Cilt A-I, 2. Cilt J-Z, Türk Dil Kurumu Yay., Dizgi: Bizim Büro, Baskı: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, Ankara, 1999.
Bağdemir, Abdullah, “Türkiye Türkçesi Sözlüklerine Verilen Adlar Üzerine” Yarmakan, Semih Tezcan’a Armağan, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Journal of Social Sciences, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Basımevi, Cilt: 13, Yıl: 13, s. 39-65, Bolu, 2013.
Baskakov, A. N., Golubeva, N. P., Kamileva, A. A., Lybimov, K. M., Salimzyanova, F. A., Yusipova, R. R., (denet. Mustafayev, E. M-E., Starostov, L. N.), Büyük Türkçe-Rusça Sözlük, Multilingual Yabancı Dil Yay., Matbaa 70 Matbaacılık Limited Şti., İstanbul, 1994.
Bianchi, T(homas). X(avier) de, Elsine-i Franseviyye ve Türkiyyenin Lügati, Dictionnaire Français - Turc, Cild-i Evvel, A-F, Cild-i ānī, G-Z, Seconde Édition, Typographie de Mme Ve Dondey-Dupré, Paris, M DCCC XLVI [1846]
Cockeram, H., The English Dictionarie, By H. C. Gent, 7th ed., 8 vo.., London, 1642. (First ed. 1632).
Collins English Dictionary, (William Collins Sons & Co. Ltd.), Sixty Edition, HarperCollins Publishers, Italy, 2003.
Dilâçar, A., Dil, Diller, Dilcilik, TDK Yay., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1968.
Dilâçar, A. Türk Diline Genel Bir Bakış, TDK Yay., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1964.
Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay., Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, T. A. O., Ankara, 1949.
Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, (haz. Berke Vardar), TDK Yay., Sevinç Basımevi, Ankara, 1980.
Meninski, Franciscus Mesgnien, Thesaurus Linguarum Orientalium, Turcicae Arabicae Persicae; Lexicon Turcicae—Arabicae—Persicae, ], II, III, IV, V, Vl. Mit Einleitung und mit einem türkischen Wortindex, von Stanislaw Stachowski, sowie einem Vorwort, von Mehmet Ölmez. I: Von elif bis chy, I, II: Von dal bis lam, _ı, III: Von mim bis je, ‘5 '., IV: Grammatica Turcica, V: Onomasticum, Lalino-Turcico—Arabico-Persicum simul idem Index Verborum Lexici Turcico-Arabico-Persicum, VI: Index der ürkishen Wörter...Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 27, Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık Limited Şirketi, Şafak Matbaacılık, İstanbul, 2000. İlk üç cildi sözlük, 6080 sayfa.
Hawkins, Joyce M., The Oxford Reference Dictionary, Oxford University Press, London, 1986.
Heuser, Fritz Şevket, İlhami, (Alman Mektebi Muallimlerinden ve Harp Akademisi Almanca Muallimi Istanbul Darülfünunu Hukuk Fakültesi Mezunlarından) Turkçe-Almanca Lügat, u'rkisch-Deutsches Wörterbuch, Universum Matbaası, Istanbul (Galata), 1931.
https://de.wiktionaryorg/wiki/ Wörterbuch Erişim: 16.10.2015.
http://www.pochemyneinache.com/alfavit/17/str297.html. Uspenski, 2011—314. Erişim: 9.1 1.2015.
International Dictionary, 22 Dilde 22.000 Kelime, Milliyet Tesisleri Matbaası, Milliyet gazetesi Yay., İstanbul, 1987.
İz, Fahir Hony, H. C., An English—Turkish Dictionary, Printed in Great Britain, At The Clarendon Press, Oxford, 1952.
Jansky, Herbert, Deutsch ürkisches Wörterbuch, Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1961.
Labarre, Albert, Kitabın Tarihi (Histoire dü livre), (çev. Galip Üstün), Yeni Yüzyıl Kitaplığı, Iletişim Yay., İstanbul, (Tarihsiz).
LogmanîMetro, Buyuk İngilizce—Turkçe—Turkçe Sözlük, (haz. Renkliyıldırım, Önder Başkan, Ozcan Oktay, Göngör.) Metro Kitap Yayın Pazarlama A.Ş., Birinci Basım, İstanbul, 1993
Lyovin, Anatole V., An Introduction to the Languages of the World, Oxford University Press, Printed in the United States of America, New York, 1997.
Mustafayev, E. M.—E., Şçerbinin, V. G., Rusça-Turkçe Sözlük (pyCCKO—TypeLIKI/Iİ/İ cnoıaapıı), Sovetskaya Entsiklopediya Yayınevi, Moskova, 1972.
National Geographic Kids Dunya Atlası, (çev. Serkan Çetinkaya), İkinci Basım, Baskı ve Cilt: Pasifık Ofset, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2015.
Okçugil, K. M. Vâsıf, İngilizce—Türkçe Büyu'k Lügat,. (A Complete Dictionary, English— Turkish), Kanaat Kitabevi, Ahmet Sait Matbaası, C., Istanbul, 1943.
Onions, C. T. (with the assistance of Friedrichsen, G. W. S., Burchfield, R. W.), The Oxford Dictionary of English Etymology, At The Clarendon Press, First Published, Oxford University Press, (Printed in China), Oxford, 1966.
Onen, Yaşar Şanbey, Cemil Ziya, (Baskıya haz. Vural Ülkü) Almanca—Turkçe Sözluk, AKDTYK, TDK Yay., 2. C. O—Z., Ankara, 1993.
Preobrazhensky, A. G., Etymological Dictionary of the Russian Language, Columbia University Press, New York, 1951.
Redhouse, James. W. (li—Ceyms Redhavzi’l—lngilizî), Kitâb-ı Lehcetü’l-Ma'ânî Lexicon, English And Turkish, Second Edition, Printed for the mission by A. H. Boyajian, Constantinople, 1877.
Redhouse, James. Sir James, (haz. Birge, J. K., Huri, S., Riggs, C. T., Tietze, A.,) Yeni Redhouse Lügati, İngilizce—Türkçe, Revised Redhouse Dictionary English Turkish, Amerikan Bord Neşriyat Dairesi, Kenan Matbaası (1946—1949’a kadar) Osman Yalçın Matbaası (1949- 1950’e kadar), İstanbul, 1950.
Schapiro, Waldemar (Fellow of Institute Linguists), Collins Russian Gem Dictionary, Latest reprint, Collins Sons Co. Ltd., Collins Clear—Type Press, Glasgow, 1961.
Schroeder, Ada, Russisches aschenwörterbuch, (KapmaHHbzzi cnoeapb pyccıcoeo ;13bıra), Axel uncker Verlag, Berlin, 1957.
Shipley, Joseph T., Dictionary of Word Origins, Printed in the United States of America, Littlefield, Adams Co. Paterson, N. ., (Basım yeri yok) 1961.
Skeat, Walter William, An Etymological Dictionary of The English Language, “New Edition Revised and Enlarged”, Oxford At The Clarendon Press, Oxford, 1910. (Dover Publications, Mineola, 2005).
Smirnitsky, A. I. (under the general direction of: O. S. Akhmanova, Z. S. Vigodskaya, T. P. Gorbunova, N. F. Rothstein, A. M. Taube) Russian-English Dictionary, Third Edition, E. P. Dutton Co., Inc., New York, 1959.
Şemseddin Sâmi, Kâmüs-ı Türkî, İkdâm Matba“ası, Dersa‘adet, 1317.
The Cassell Concise English Dictionary, (Edited by Betty Kirkpatrick), Cassell Publishers Limited, First publised, The Bath Press, Avon, 1989.
The Encyclopedia Americana, “Dictionary”, International Edition, First published in 1829, Americana Corporation, Volume 12, s. 88, New York, 2006.
The Winston Dictionary, The John C. Winston Company, College Edition, Printed in the U.S.A., Philadelphia, 1946.
Türkiye Diyanet Valg’ı İslâm Ansiklopedisi, “Sözlük” C. 37, s. 400, İstanbul, 2009.
Tsıganenko, G. P., Etimologiçeskiy Slovar’ Russkogo Yazıka, lzdatel’stvo “Radyans’ka Skola”, Kiyev, 1970.