Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İlk Mektepler Talimatnameleri (1915-1929)

Osmanlı Devleti’nde klasik dönemde çağdaşları gibi genel halk eğitimini sağlamak üzere belli bir devlet politikası olmamıştır. Bununla birlikte dinsel sebeplerle de olsa Osmanlı medrese, sıbyan gibi eğitim kurumları açılmasına destek vermiştir. Bu eğitim kurumlarından sıbyan mektepleri temel halk eğitimini ilgilendiriyormuş gibi görünse de bunların belli bir programı müfredatı, yönetmeliği, denetimi söz konusu değildi. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde gerileme başlayınca devleti kurtarmak için ıslahatlar yapılmaya başlamıştır. Bu bağlamda iyi eğitilmiş bir toplumun devleti kurtaracağı fikriyle eğitim alanında da ıslahatlar yapılmıştır. Eğitim ıslahatları orta ve yüksek eğitimden başlamış, fakat orta ve yüksek eğitimin iyi bir temel eğitim olmadan başarılamayacağı anlaşılmıştır. Bu nedenle hemen her yerde kurulan sıbyan mekteplerinde ıslahat yapma ihtiyacı kendini göstermiştir. Tanzimat döneminde başlayan arayış ve uygulamalar, II. Abdülhamit döneminde devam etmiş, II. Meşrutiyet döneminde daha sistematik hale getirilmeye çalışılmıştır. Sıbyan mektepleri bu süreçte yeni modern eğitim veren ibtidai mekteplere dönüştürülmeye çalışılmıştır. 1913’te çıkarılan Tedrîsât-ı İbtidâiyye Kanun-ı Muvakkatının beşinci maddesi gereğince 1915’te Mekatib-i İbtidaiye-i Umumiye Talimatnamesi çıkartılmıştır. Talimatname ufak değişikliklerle Cumhuriyet’in ilk yıllarında uygulanmaya devam etmiştir. 1929 yılında yeni bir talimatname çıkarılmıştır. Türk eğitim tarihinde ilköğretimi şekillendiren talimatname hakkındaki değişiklik istekleri ve fikirler Maarif Vekâlet’inin yazışmalarına yansımıştır. Bu yazışmalarda ilköğretim sistemi kurma arayışları açıkça görülmüştür. Çalışmada söz konusu talimatname ve talimatnamenin değiştirilmesine ilişkin arşiv belgeleri kullanılmıştır. Çalışma talimatnamenin çıktığı ve değiştirildiği 1915-1929 yıllarıyla sınırlandırılmıştır. Elde edilen belge ve bilgiler kendi koşullarında sebep sonuç ilişkisi içinde değerlendirilmiş ve süreç açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

: ilk mektep, ilk mektepler talimatnamesi, talimatname değişiklikleri

Instructions for Primary School from the Ottoman to the Republic (1915-1929)

In the Ottoman Empire, there was no state policy to provide general public education, such as its contemporaries in the classical period. However, for religious reasons, it supported the establishment of educational institutions such as madrasah and primary level schools (sıbyan mektebi). Although the primary level schools of these educational institutions seemed to concern basic public education, they did not have a specific program, curriculum, regulation and supervision. When the Ottoman Empire began to decline in the 19th century, reforms were made to save the State. In this context, reforms were made in the field of education with the idea that a well-educated society would save the state. Educational reforms started in secondary and higher education, but it was understood that secondary and higher education could not be achieved without a good basic education. For this reason, the need to make improvements has emerged in the primary level schools established almost everywhere. The search and applications that started in Tanzimat period II. During the Constitutional Monarchy period, it was tried to be made more systematic. In this process, primary level schools were tried to be converted into new modern education primary (ibtidai) schools. In 1915, in accordance with the fifth article of the Provisional Primary Education Act issued in 1913, General Instruction for Primary Schools was issued in 1915. The instruction continued to be implemented in the first years of the Republic with minor changes. In 1929, a new instruction was issued. Requests and changes to the regulations on the form of primary education in the history of Turkish education were reflected in the correspondence of the Ministry of Education. In the correspondence, the search for establishing a primary education system was clearly seen. In this study, these instructions and archive documents regarding the amendment of these instructions were examined. Limited to the years 1915-1929, when the work instruction was issued and changed. The obtained documents and information were evaluated in their own conditions, cause and effect relation, and the process was tried to be explained.

Keywords:

Primary School, Primary Schools Instruction, Instruction Change,

PDF

___

Akyüz, Y. (1994). İlköğretimin yenileşme tarihinde bir adım: Nisan 1847 Talimatı. OTAM, Sayı 5, s. 2-47.
Akyüz, Y. (2006). Türkiye’de öğretmen yetiştirmenin 160. yılında Darülmuallimin’in ilk yıllarınatoplu ve yeni bir bakış. OTAM, Sayı 20, s. 17-58.
Akyüz, Y. (2012). Türk eğitim tarihi M.Ö.1000-2012. Ankara: Pegem Akademi.
Alkan, M. Ö. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modernleşme sürecinde eğitim istatistikleri (1839-1924). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
Aytaç, K. (1992). Avrupa eğitim tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
Binbaşıoğlu, C. (2005). Türk eğitim düşüncesi tarihi. Ankara: Anı.
Binbaşıoğlu, C. (2014). Başlangıçtan günümüze Türk eğitim tarihi. Ankara: Anı.
Çakmak, F. (2009). Cumhuriyet’in ilk yıllarında nüfusu kayıt altına almaya yönelik girişimler.Erişim (6 Şubat 2020): https://ataturkilkeleri.deu.edu.tr/wp- content/uploads/2015/01/Cumhuriyetin-%c4%b0lk-Y%c4%b1llar%c4%b1nda- N%c3%bcfusu-Kay%c4%b1t-Alt%c4%b1na-Almaya-Y%c3%b6nelik- Giri%c5%9fimler.pdf
Demirtaş, Z. (2007). Osmanlı’da sıbyan mektepleri ve ilköğretimin örgütlenmesi. Erişim (6 Şubat 2020): http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt17/sayi1/173-183.pdf
Ergin, O. (1977), Türk maarif tarihi, cilt 1, 2. İstanbul: Eser.
Ergün, M. (2000). Medreseden mektebe Osmanlı eğitim sistemindeki değişme. Yeni Türkiye, Sayı 32, s. 735-753.
Hayta, N. (2018). Tarih araştırmalarına kaynak olarak tasvîr-i efkâr gazetesi (1278/1862- 1286/1869). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İlk Mektepler Talimatnamesi. (1929). İstanbul: Devlet.
İlk Tedrisat Talimatnamesi. (1339/1342/1923). İstanbul: Matbaa-i Amire.
Karaca, Ş. (2010). Şemsettin sami ve kadınlar. Erişim (6 Şubat 2020): http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi13kadinsayisipdf/karaca_sahika.pdf
Karasar, N. (1998). Bilimsel araştırma yöntemi (8. baskı). Ankara: Nobel.
Kurnaz, Ş. (1991). Cumhuriyet öncesinde Türk kadını (1839-1923). Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
Koçer, H. A. (1992). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
MEB, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Milli Eğitim Bakanlığı/180-9-0-0, Kutu 110, Gömlek 534, Sıra 1; Kutu 110, Gömlek 535, Sıra 1.
Mekatib-i İbtidaiye-i Umumiye Talimatnamesi. (1331/1915). İstanbul: Matbaa-i Amire.
Nurdoğan, A. M. (2005). Osmanlı modernleşme sürecinde ilköğretim (1869-1922). (Basılmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Öztürk, C. (1996). Atatürk devri öğretmen yetiştirme politikası. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Maarif Nezareti’nin Tarihçesi. (1316). Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1316 Sene-i Hicriyesine Mahsus, Matbaa-i Amire, s. 17-37.
Temizyürek, F. (2014). Gaspıralı ismail bey’in cedit mektepleri üzerine. Erişim (6 Şubat 2020): http://isamveri.org/pdfdrg/D03371/2014_4/2014_4_TEMIZYUREKF.pdf
Tezcan, M. (1985). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Eğitim Bilimleri Fakültesi.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi. (1921). Cilt 8, İçtima Senesi I, 148. İçtima.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi. (1925). Cilt 15, İçtima Senesi II, 73. İçtima.
Unat, F. R. (1964). Türkiye eğitim sisteminin gelişmesine tarihi bir bakış. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Ünal, U., Birbudak, T. S. (2013). İstanbul darülmuallimîni (1848-1924). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
Yüksel, M. Ş. (2009). Timurlularda din-devlet ilişkisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.