TÜRKİYE’DE SEÇİM SİSTEMLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Seçim kavramının temeli, “tercih etme”ye dayanmakla birlikte, seçim sistemi kavramı ile kastedilen seçimin nasıl yapılacağı, seçime ilişkin yöntem ve tekniklerdir. Seçim sistemleri, çoğunluk sistemleri ve nispi temsil sistemleri olmak üzere iki ana grupta incelenmektedir. Bununla birlikte hem çoğunluk sistemlerinin hem de nispi temsil sistemlerinin birçok alt gruba ayrıldığı da görülmektedir. Nispi temsil sistemlerinde egemen düşünce, seçime katılan partilerin, parlamentoda, aldıkları oy oranlarıyla orantılı olacak şekilde temsil edilmesi gerektiği yönündedir. Çoğunluk sistemlerinde ise en çok oyu alan siyasi partilerin parlamentoda temsil edilmesi durumu söz konusudur. Türkiye’de yapılan milletvekili seçimlerine bakıldığında, tarihsel köken itibarıyla seçimlerin Osmanlı Devleti’ne dayandığı görülmektedir. Osmanlı Devleti’nde 1876’da Kânûn-ı Esâsî ilan edildikten sonra 1877 yılında ilk seçimler yapılmıştır. Türkiye’de 1961 seçimlerine kadar çoğunluk sistemi uygulanmıştır. 1961 seçimlerinden itibaren nispi temsil sistemleri uygulanmıştır ve nispi temsil sistemlerinin farklı şekillerde uygulandığı da görülmektedir. 1995 seçimlerinde uygulanmaya başlanan ülke barajlı d’Hondt Sistemi, 2015 yılı Kasım ayında yapılan seçimler de dâhil olmak üzere uygulanmaya devam etmiştir. 2017 yılında yapılan anayasa değişikliğinin ardından 2018 yılında hükûmet sistemi değişmiş ve parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi adı verilen yeni bir hükûmet sistemine geçilmiştir. Bu süreçte, seçim ittifakı üzerine çalışmalar yapılmış, görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu doğrultuda yasal düzenlemeler de hayata geçirilmiştir. Seçim ittifakı ile seçim barajı olan %10’un altında oy alan partiler, içinde yer aldığı ittifak %10 barajını geçtiğinde barajı geçmiş olmaktadır. Söz konusu partiler için seçim barajı, bir engel olmaktan çıkarılmaya çalışılmıştır. 2022 yılı Nisan ayı itibarıyla yürürlüğe giren bir kanun ile seçim barajı, %10’dan %7’ye düşürülmüştür. Seçim ittifakı ile seçim barajı engelinin aşılmaya çalışılması yönünde atılan adımlar, barajın düşürülmesi yönünde yapılan değişiklikle desteklenmiştir. Bu çalışmada da seçim ve seçim sistemi kavramları üzerinde durulmakta ve seçim sistemleri hakkında bilgi verilmektedir. Türkiye’de uygulanan seçim sistemleri, çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Türkiye’de seçimler, tarihsel kökeni itibarıyla Osmanlı Devleti’ne dayanmaktadır. Dolayısıyla, çalışmada Osmanlı Devleti’nde yapılan ilk seçimlerden, 1877 seçimlerinden başlayarak 2018 yılında yapılan seçimler de dâhil olmak üzere incelenmektedir. Çalışmanın kapsamını 1877-2018 yılları arasında yapılan milletvekili seçimleri oluşturmaktadır. Çalışma ile Türkiye’de yapılan seçimleri ve seçim sistemlerini sınırlamaksızın bir bütün olarak aynı çalışmada ortaya koymak ve bu doğrultuda bir inceleme, değerlendirme yapmak amaçlanmaktadır. Çalışmada konu tarihsel süreçte incelendiği için tarihsel bir yaklaşım izlendiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Seçim, Seçim Sistemi, Çoğunluk Sistemleri, Nispi Temsil Sistemleri, Seçim Barajı

PDF

___

Akyıldız, A. (2016). “Demokrasinin Sayılarla Sınavı: Seçim Sistemleri”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, (7): 127-148.
Alkan, M. Ö. (2006). “Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri (Siyaset Bilimi ve Siyaset Sosyolojisi Yaklaşımıyla)”. Anayasa Yargısı Dergisi, 22(1): 133-165.
Armağan, S. (1967). “Türkiye’de Parlamento Seçimleri”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 33(3-4): 45-100.
Ataay, F. (2020). Türkiye Demokrasi Tarihi. Nika Yayınevi, Ankara.
Avşar, B. Z. ve Kaya, E. E. (2012). “Çok Partili Hayata Geçiş Sonrasında İlk Muhalefet Partisi: Millî Kalkınma Partisi”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(2): 113-132.
Daver, B. (1988). “Seçim Sistemi ve Anayasa Yargısı”. Anayasa Yargısı Dergisi, 5: 131-147.
Demirel, A. (2014). Tek Partinin İktidarı: Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946). İletişim Yayınları, İstanbul.
https://books.google.com.tr/books/about/Tek_Partinin_%C4% B0ktidar%C4%B1.html?id=7pqaDwAAQBAJ&printsec=frontcover&sourc e=kp_read_button&hl=tr&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false (Erişim tarihi: 24.12.2021).
Doğan, C. (2020). “Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Parlamento Seçimlerine İlişkin Sistem Önerisi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Erkmen, A. (2018). “Türkiye’de 1950 ile 2002 Yılları Arasında Uygulanan Genel Seçim Sistemlerinin Halk İradesine Etkisi”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3): 1225-1247.
Güneş, İ. (1987). “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Halk Fırkası’na Geçiş”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 3(8): 427-442.
Güneş, İ. (1991). “1923 Seçimlerinde Oylar Nasıl Kullanıldı?”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 46(1): 253-264.
Kaluç, Ş. (2009). “Osmanlı Ahrar Fırkasının Kuruluşu, Faaliyetleri ve Sonu”. Liberal Düşünce Dergisi, (54): 191-227.
Karacakaya, R. (2003). “Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler (1908-1914)”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (3): 127-142.
Koç, A. (2014). CHP’de ‘Ortanın Solu’ Söylemi ve 1965 Seçimleri. Dezanj Yayınları, İstanbul.
Olgun, K. (2011). “Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27(79): 1-36.
Özbudun, E. (1995). “Seçim Sistemleri ve Türkiye”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 44(1): 521-539.
Sezen, S. (1994). Seçim ve Demokrasi. Gündoğan Yayınları, Ankara.
Şahin, E. ve Tuna, B. (2015). “Demokrat Parti’nin Kuruluş Süreci ve DPCHP Siyasi Mücadelesi”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(2): 31- 69.
Turan, M. (2018). “Türkiye’nin Yeni Yönetim Düzeni: Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(3): 42-91.
Türk, H.S. (2006). “Seçim, Seçim Sistemleri ve Anayasal Tercih”. Anayasa Yargısı Dergisi, 23: 75-113.
Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ , (Erişim tarihi: 20.12.2020).
Türkmen, İ. (2008) “I. TBMM Hükûmeti Döneminde İsmail Fâzıl Paşa’nın Nafıa Vekilliği Görevi (1920-1921)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: X, Sayı: 3, s. 140 (135-158).
Türkmen, İ. ve Dalan M.E. (2021). “Hilâfet Kurumunun İlga Meselesi ve TBMM’ye Yansıması”, TBMM’nin Açılışının 101. Yıl Dönümünde Türk Demokrasi Tarihi Yazıları, (Editörler: Yunus Emre Tekinsoy, vd.), Berikan Yayınları, Ankara, ss. 655-674.
Uzman, N. (2021). “Türk Demokrasi Tarihi Açısından 1946 Seçimleri”, TBMM’nin Açılışının 101. Yıl Dönümünde Türk Demokrasi Tarihi Yazıları, (Editörler İsmet TÜRKMEN, vd.), Berikan Yayınları, Ankara, ss. 675-690.
Ünal, B. A. (2019). “Türkiye’nin Yeni Sisteminde Seçim Öncesi İttifaklar”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10(2): 321-328.
Ünlükaplan, İ. (2003). “1950 Sonrası Türkiye’de Uygulanan Genel Seçim Sistemlerinin Bireysel Tercihlerin Kolektif Tercihlere Yansıması Açısından İncelenmesi”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(11): 45-60.
Yavaşgel, E. (2014). Seçim Sistemleri ve Türkiye’deki Durum. Nobel Yayınları, Ankara.
Yıldız, A. (2018). “Seçim Sistemleri ve Türkiye’de Milletvekili Seçim Sistemine İlişkin Bir Öneri”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26(3): 113-153.
Yozgat, F. ve Zabun, S. (2009). “Seçim Sistemleri ve Uygulamaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10(2): 73-91.
https://www.ysk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 26.12.2021)