OSMANLI FETİH SÖYLEMİNİN BİR YANSIMASI OLARAK SERHAT POLİTİKASI (1526-1566)

Orta Avrupa’da Osmanlı hâkimiyetinin hızlı bir şekilde genişlemesi hem Osmanlı hem de Habsburg yönetimlerinin kendi serhat bölgelerini her defasında yeniden organize etmelerine sebep olmuştu. Dolayısıyla Osmanlı merkezî yönetimi, savunma sistemlerini düşmanla rekabet edecek şekilde yeniden düzenlemek zorunda kaldı. Diğer yandan Osmanlı serhatlerinin emperyalist bir gelenek ve bölgeler ağı üzerinden şekillendiği dikkate alınırsa, bu sürecin karmaşık ve çok yönlü boyutlara sahip olduğu kendiliğinden ortaya çıkar. Osmanlı serhat teşkilatı, saray iktidarını İstanbul ve taşrada yeniden kurgulamanın bir aracı olarak da görülebilecek Osmanlı fetih çabalarını hem etkilemiş hem de ondan etkilenmiş, başka bir tabirle fetihlerin hem öznesi hem de nesnesi olmuştur. Bu cümleden olmak üzere, Osmanlı aklının mutlakıyetçi sistemin öngördüğü şekilde, serhat bölgesini fetih politikasının devamı için bir üs görmesinden dolayı serhat kavramını “geçici olarak belirlenen mekân” olarak algıladığı da gözden uzak tutulmamalıdır. Bu çerçevede Osmanlı fetih teşebbüslerinin 1526 ile 1560 arasına tekabül eden safhasında ve mezkûr dönemin Orta Avrupa politikası içerisinde anlamlı bir figürü temsil eden serhat bölgesinin gelişimini, özellikle de Budin’in alınması sonrasındaki bütüncül yapılanma aşamasını, Viyana’daki mutlakiyetçi rejim ve Osmanlı fetih ve idare gelenekleri açılarından okumak gerekmektedir. Osmanlı siyasi tarihinde (1526-1560) önemli rol oynayan ve söz konusu dönemin fetih stratejisinde üs olarak da kullanılan serhat bölgesindeki savunma sisteminin tarihini, özellikle de Mohaç Muharebesi’nden (1526) İstanbul Antlaşması’na (1562) kadarki sürecinin kaleme alınması, sadece onun Osmanlı siyasi tarihindeki yerini bize göstermekle kalmayacak, aynı zamanda I. Süleyman devrinde takip edilen siyasetin nirengi noktalarını da gözler önüne serecektir. Nitekim I. Süleyman devri fetih politikasında üs olarak kullanılan serhat bölgesinin, Orta Avrupa egemenliğinde hangi merhalelerden geçtiğini gösterecektir. Bu çalışma Orta Çağ Macaristan Krallığı’nın etkin güç olma özelliğini yitirmesinin ardından, Osmanlı yönetiminin Habsburg serhaddinde hayata geçirdiği savunma stratejilerinin değerlendirilmesini ele almaktadır. Makalede öncelikle Orta Avrupa’da 1521 ile 1541 yılları arasında yapılan Osmanlı fetihlerinin öngördüğü serhat tasvir edilmektedir. Budin’i koruma merkezli savunma sisteminin niteliği, Tuna ve kolları üzerinde bulunan kilit garnizonlar egemenlik atına alınması bağlamında nehir taşımacılığını etkin bir şekilde kullanılması olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Merkezî iktidarın enstrümanı hâline gelecek olan söz konusu sistemi, 1552 ile 1556 yılları arasında yapılan düzenlemelerle daha güçlü bir yapı hâline getirilmişti. Makalenin son bölümünde ise İstanbul Antlaşması’nın (1562) Osmanlı’nın Habsburg serhaddindeki konumuna etkisi ve bölgedeki uygulamalar mercek altına alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Serhat, Habsburg, Osmanlı, Savunma Sistemi, Macaristan

PDF

___

BDAGM. (1993). 3 Numaralı Mühimme Defteri. Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
BDAGM. (1995). 6 Numaralı Mühimme Defteri. Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
BDAGM. (2010). Osmanlı Belgelerinde Hırvatistan. Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
Lütfi Paşa (1341). Tevarih-i Al-i Osman. İstanbul: Matbaa-i Amire. Peçevi İbrahim Efendi (1981-1982). Peçevi Tarihi (2 cilt; B. S. Baykal, Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ágoston, G. (2009). Guarding the Frontier. Ottoman Border Forts and Garrisons in Europe by Mark L. STEIN. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 52(1), 159-163.
Ágoston, G. (2012a). Doğu-Orta Avrupa’da İmparatorluklar ve Savaş, 1550-1750: Osmanlı-Habsburg Rekabeti ve Askeri Dönüşüm. T. İnceoğlu (Ed.). Osmanlı’da Strateji ve Askeri Güç (s.169-212; M. F. Çalışır, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
Ágoston, G. (2012b). Çevre ve Sınır Tarihi Çalışmalarının Buluştuğu Yer: Macaristan’daki Osmanlı-Habsburg Sınırı Boyunca Nehirler, Ormanlar, Bataklıklar ve Kaleler. T. İnceoğlu (Ed.). Osmanlı’da Strateji ve Askeri Güç (s.97-130; M. F. Çalışır, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
Ágoston, G. (2013a). Macaristan’da Osmanlı Fethi ve Osmanlı Askeri Serhaddi. K. Şakul (Çev. ve Haz.). Osmanlı’da Savaş ve Serhad (s.179-202). İstanbul: Timaş Yayınları.
Ágoston, G. (2013b). Savunmanın Maddi Külfeti: 16. ve 17. Asırlarda Macar Serhaddindeki Osmanlı Kale Zincirinin Mali Yükü. K. Şakul (Çev. ve Haz.). Osmanlı’da Savaş ve Serhad (s.225-264). İstanbul: Timaş Yayınları.
Aydın, Y. A. (2001). XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-Habsburg Anlaşmaları ve Uygulamaları. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Bracewell, C. W. (2009). 16. Yüzyılda Adriyatik’te Korsanlık ve Eşkiyalık, Senjli Uskoklar (M. Moralı, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. (t.y.)
Busbecq, O. G. (2016). Türk Mektupları. Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555 1560) (4. bas.). (Derin Türkömer, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Duffy, C. (1979). Siege Warfare: The Fortress in the Early Modern World 1494-1660. London-Henley: Routledge & Kegan Paul.
Fekete, L. (1949). Osmanlı Türkleri ve Macarlar, 1366-1699. Belleten, 13(52), 663-743.
Finkel, C. (2007). Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı İmparatorluğu’nun Öyküsü 1300-1923 (Z. Kılıç, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları. (2005).
Gökbilgin, M. T. (1970). Kanuni Sultan Süleyman’ın Macaristan ve Avrupa Siyasetinin Sebep ve Amilleri, Geçirdiği Safhalar. Kanuni Armağanı (s.5-39). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Hegyi, K. (2000). The Ottoman Network of Fortresses in Hungary. G. Dávid ve P. Fodor (Ed.). Ottomans, Hungarians and Habsburgs in Central Europ: The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest (s.163-193).
Leiden-Boston-Köln: Brill NV. Jorga, N. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi ( 6 cilt; N. Epçeli, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi. (1909).
Kopcan, V. (1993). Ciğerdelen. İslam Ansiklopedisi (c.7, s. 526-527). Ankara: Türk Diyanet Vakfı.
Mujadžević, D. (2012). The Other Ottoman Serhat in Europe: Ottoman Territorial Expansion in Bosnia and Croatia in First Half of 16th Century. GAMER, 1(1), 99-111.
Murphey, R. (2007). Osmanlı’da Ordu ve Savaş 150-1700 (M. T. Akad, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi. (t.y.).
Nicolle, D. (2013). Osmanlı Orduları 1300-1774 (Ö. Kolçak, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (1983).
Poumarède, G. (2010). Haçlı Seferi’ne Son Çağrı, Yeniçağ Avrupası’nda Osmanlı İmgesi (İ. Birkan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. (2004).
Sándor, T. (1970). Macaristan Türk Âleminden Çizgiler (S. Karatay, Çev.). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı. (t.y.).
Setton, K. M. (1984). The Papacy and the Levant, 1204-1571. Philadelphia: American Philosophical Society.
Trifkovic, S. (2010). The Krajina Chronicle: A History of Serbs in Croatia, Slavonia and Dalmatia. Chicago-Ottawa-London: The Lord Byron Foundation for Balkan Studies.
Yücel, A. S. (1996). Mühürdar Hasan Aga’nın Cevahirü’t-Tevarihi. Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.