BRZEZINSKI’NİN ARDINDAN GÜNCEL TÜRKİSTAN JEOPOLİTİĞİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK
Türkistan terimi tarihte daha geniş bir coğrafya için kullanılmakla
birlikte dar anlamda SSCB’den bağımsızlıklarını kazanan beş devletten
(Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan) oluşan
bölgeyi tanımlamaktadır. Bu bölge 19. yüzyıla kadar muhtelif Türk devlet ve
hanlıklarının idaresinde olmuş, 19. yüzyıldan itibaren ise Rus Çarlığı ve
İngiltere arasındaki mücadeleye konu olmuştur. Moskova’nın bölgedeki
hâkimiyeti, 20. yüzyıl başında sarsılmış ancak SSCB ile pekiştirilmiştir.
1991’e kadar süren Sovyet hâkimiyetinin ardından, ABD merkezli Batı
dünyası bölgeye yeniden ilgi duymuş ve bölgeye dönük bu ilgi, burayla ilgili
Batılı yazına güçlü biçimde tesir etmiştir. Bunların içinde ABD’nin
Avrasya’da varlığını Amerikan dış politikası için önceleyen isimler dikkat
çekmektedir. ABD eski Ulusal Güvenlik danışmanlarından Zbigniew
Brzezinski Büyük Satranç Tahtası adlı eserinde bölgede ilk defa bir bölge dışı
gücün yani ABD’nin etkili olma ihtimalinin heyecanıyla çeşitli öngörü ve
değerlendirmelerde bulunmaktadır. Bu eserin yazılışının üzerinden çeyrek
asır geçmiş ve bu süre zarfında Avrasya’da pek çok değişim yaşanmıştır.
Türkistan ya da kendi ifadesiyle Orta Asya da, 2017’de vefat eden
Brzezinski’nin perspektifinde önemli bir yere sahiptir. Avrasya’yı ABD için
en önemli jeopolitik ödül olarak gören yazarın mezkûr eserinin aradan geçen
çeyrek asrın ardından Türkistan odaklı olarak yeniden değerlendirilmesi
bölge araştırmacılarına perspektif katkısında bulunacaktır.
___
- Abdukerimov, B. (2018). Özbekistan-Türkiye İlişkileri Güçleniyor.
[Online] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-ozbekistan-iliskilerigucleniyor/1060872 [Erişim Tarihi: 22.04.2022].
- Absametov, M.K., Murtazin, Ye.Zhs, Osipov, V. Sapargaliyev D.S.
(2019) Assessment Report on Classification of Energy and Mineral Resources
and its Management in the Republic of Kazakhstan, [Online]
- https://unece.org/DAM/energy/se/pdfs/UNFC/proj/unfc_ca/Report_Class_E
MR_KZ_IHG.pdf[Erişim Tarihi: 22.04.2022].
- Aydın, A. (2015). “Küresel Mücadele Politikaları: Orta Asya’da Rusya,
ABD ve Çin”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6 (13), 1-11.
- Aydoğan, M. (2022). At least 225 killed in recent Kazakhstan riots:
Official. [Online] https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/at-least-225-killedin-recent-kazakhstan-riots- official/2475087 [Erişim Tarihi: 22.04.2022].
- Brzezinski, Z. (2014). Büyük Satranç Tahtası. İstanbul: İnkılap
Yayınları.
- Stratfor (2018). Central Asia's Economic Evolution From Russia To
China. [Online] https://worldview.stratfor.com/article/central-asia-chinarussia-trade-kyrgyzstan-kazakhstan-turkmenistan-tajikistan-uzbekistan
[Erişim Tarihi: 18.04.2022].
- Cornell, S. E. (2004). “The United States and Central Asia: In the Steppes
to Stay?”, Cambridge Review of International Affairs, 17 (2), 239-254.
- Duarte, P.. “China in the Heartland: The Challenges and Opportunities
of OBOR for Central Asia”, M. Laruelle (Ed.), China’s Belt And Road
Initiative And Its Impact in Central Asia içinde (s. 11-20) Washington,
D.C: The George Washington University Central Asia Program.
- Duran, Hasan ve Purevsuren, Nyambayar. (2016). Güvenlik, Enerji Ve
Pazar Ekseninde Çin’in Orta Asya Politikası, Dumlupınar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Afro-Avrasya Özel Sayısı, 281-294.
- Ekrem, E. (2011). Çin’in Orta Asya Politikaları. Ankara: Hoca Ahmet
Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme-Araştırma Dizisi.
- Erhan, Ç. (2004). “ABD’nin Orta Asya Politikaları ve 11 Eylül’ün
Etkileri”, Uluslararası İlişkiler 1 (3), 123-149.
- Erol, M. S. (2018). Türk Dünyasının Bütünleşmesinde Kazakistan ve
Aksakal Faktörü. [Online]
- https://www.milligazete.com.tr/makale/1684861/prof-dr-m-seyfettinerol/turk-dunyasinin-butunlesmesinde-kazakistan-ve-aksakal-faktoru
[Erişim Tarihi: 21.04.2022].
- TASS (2018). Final Phase of Massive CSTO Military Drills Held in
Kyrgyzstan. [Online] http://tass.com/defense/1025827 [Erişim Tarihi:
19.04.2022].
- Güneş, E. (2013). “Tehdit Algılamaları Ekseninde Rusya’nın Yakın
Dönem Kafkasya ve Orta Asya Politikası”, Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi 13
(27), 176-203.
- Hekimoğlu, V. S. F. (2018). “Türkistan’da Bütünleşme Düşüncesi”,
History Studies, 10 (2), 57-77.
- Indeo, F. (2012). The Rise of China in Central Asia. [Online]
http://www.limesonline.com/en/the-rise-of-china-in-central-asia [Erişim
Tarihi: 20.04.2022].
- International Crisis Group (2017). Uzbekistan: The Hundred Days.
[Online] https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/centralasia/uzbekistan/242- uzbekistan-hundred-days [Erişim Tarihi: 20.04.2022].
- Javaid, F. (2017). “Collective Security Treaty Organization (CSTO) and
Central Asian Region: Opportunities and Challenges”, Europen Academic
Research, 4 (12), 10614-10633.
- Kamalov, İ. (2008). Putin Dönemi Rus Dış Politikası: Moskova’nın
Rövanşı, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- Kamalov, İ. (2011). Rusya’nın Orta Asya Politikaları. Ankara: Hoca
Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme-Araştırma
Dizisi.
- Kara, M. (2020). İHH'dan 'Doğu Türkistan'da Toplama Kampları' raporu.
[Online] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ihhdan-dogu-turkistanda-toplamakamplari-raporu/1899598 [Erişim Tarihi: 20.04.2022].
- Karagöl, E. T. (2017). Modern İpek Yolu Projesi, SETA Perspektif, 174.
- Kodaman, T. ve Gonca, İ. B. (2015). “Putin Döneminde Rusya’nın Orta
Asya Politikası (2000’den Günümüze)”, İ. K. Ülger (Ed.), Putin’in Ülkesi:
Yeni Yüzyıl Eşiğinde Rusya Federasyonu Analizi içinde (s. 411-426),
Ankara: Seçkin Yayınevi.
- Kydyralieva, S. ve Abdibaitova, B. (2018). “Kolektif Güvenlik
Anlaşması Örgütü’nün Merkezî Asya’daki Etkinsizliği”, Bilge Strateji,
10 (18), 93-108.
- McBride, J. (2015). Building the New Silk Road. [Online]
https://www.cfr.org/backgrounder/building-new-silk-road [Erişim Tarihi:
20.04.2022].
- Mutlu, S. (2022). Türkiye ile Özbekistan arasında 10 anlaşma imzalandı.
[Online] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-ile-ozbekistanarasinda-10-anlasma- imzalandi/2549603 [Erişim Tarihi: 22.04.2022].
- O’Byrne, D. (2021). Azerbaijan and Turkmenistan agreement advances
Caspian gas cooperation. [Online] https://eurasianet.org/azerbaijan-andturkmenistan-agreement-advances-caspian-gas-cooperation [Erişim Tarihi:
24.04.2022].
- Pirinççi, F. (2008). “Soğuk Savaş Sonrasında ABD’nin Orta Asya
Politikası: Beklentiler ve Gerçeklikler”, Ankara Üniversitesi SBF
Dergisi, 63 (1), 207-235.
- Reuters (2021). Kyrgyz and Tajik Security Forces Clash at Border in
Water Dispute. [Online] https://www.reuters.com/world/asia-pacific/kyrgyztajik-security-forces-clash-border- water-dispute-2021-04-29/ [Erişim
Tarihi: 22.04.2022].
- RFE/RL (2018). Rare Central Asian Summit Signals Regional Thaw.
[Online], https://www.rferl.org/a/central-asian-summit-astana-kazakhstanuzbekistan-tajikistan- kyrgyzstan-turkmenistan/29101686.html [Erişim
Tarihi: 21.04.2022].
- Rumer, E. B. (2012). Flashman’s Revenge: Central Asia After September
11, Strategic Forum, 195.
- Saeed, M. Z. (2017). Uzbekistan: Are Things any Better under Shavkat
Mirziyoyev? [Online] https://intpolicydigest.org/2017/04/17/uzbekistan-arethings-any-better-under-shavkat-mirziyoyev/ [Erişim Tarihi: 22.04.2022].
- Sanayır, B. (2014). “Çin’in Orta Asya Politikası”, Elektronik Siyaset
Bilimi Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 57-72.
- Sarıkaya, Y. (2012). “Kerimov Dış Politikası: Rejim Güvenliği
Ekseninde 20 Yıl”, M. S. Kafkasyalı (Ed.), Bölgesel ve Küresel Politikalarda
Orta Asya içinde (s.335-355), Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi
Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme- Araştırma Dizisi.
- Sarıkaya, Y. (2018). “Ağustos 2018 Hazar Konvansiyonun Anlamı:
Siyasal ve Hukuksal Bir İnceleme”, A. O. Akalan (Ed.), 2. Türk Dünyası
Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı içinde (s.649-
664), Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları.
- Sarıkaya, Y. (2019). “Kazakistan Dış Politikasında Bir Başarı Örneği
Olarak Uluslararası Arabuluculuk”, VI. Uluslararası Türk Dünyası
Araştırmaları Sempozyumu 13-15 Haziran 2019, Bakü, Sempozyum
Bildirileri Kitabı içinde (ss.385-392)
- Sattarov, R. (2017). Политика России в Центральной Азии 3.0 – на
постсоветском пространстве нет вечных союзников, есть только
вечные интересы. [Online] http://caa-network.org/archives/8452 [Erişim
Tarihi: 20.04.2022].
- Şahin, Ç. (2021). “21. Yüzyılda Orta Asya’nın Bölgeliği”, 21. Yüzyılda
Küresel ve Bölgesel Aktörlerin Orta Asya Siyaseti”, Konya, ss.1-49, Eğitim
Yay.
- Şahin, V. N. (2018). Kazakistan’dan Türkistan Hamlesi. [Online]
https://avim.org.tr/tr/Yorum/KAZAKISTAN-DAN-TURKISTANHAMLESI, [Erişim Tarihi: 19.04.2022].
- The Astana Times (2017). Kazakhstan Hosts CSTO Unbreakable
Brotherhood 2017 Exercises. [Online]
- https://astanatimes.com/2017/10/kazakhstan-hosts-csto-unbreakablebrotherhood-2017-exercises/ [Erişim Tarihi: 19.04.2022].
- Trenin, D. (2009) “Russia Reborn: Reimaging Moscow’s Foreign
Policy”, Foreign Affairs, 88 (6), 64-78.
- World Nuclear Association (2021) World Uranium Mining Production:
Updated September 2021 Https://Www.World-Nuclear.Org/İnformationLibrary/Nuclear-Fuel-Cycle/Mining-Of-Uranium/World-Uranium-MiningProduction.Aspx, [Erişim Tarihi: 22.04.2022].
- Yapıcı, M. İ. (2010). Rus Dış Politikasını Oluşturan İç Etmenler. Ankara:
Usak Yayınları.
- Yılmaz, M. (2013). Kutup(Suz!) Dünyada Türkistan’ın Jeopolitiği ve
Giderek Artan Önemi, Türk Dünyası Araştırmaları 205, 137-154.