İleri Kademe Makarnalık Buğday (Triticum durum L.) Hatlarının Güneydoğu Anadolu Koşullarında Bazı Tarımsal ve Kalite Özellikleri Bakımından Performanslarının Belirlenmesi

Bu çalışma, 14 ileri kademe makarnalık buğday (Triticum durum L.) hattı ve 5 standart çeşidin bazı önemli tarımsal ve kalite özellikleri bakımından Güneydoğu Anadolu bölgesindeki performanslarını belirlemek amacıyla 2020-2021 ve 2021-2022 yetiştirme sezonlarında Şanlıurfa (Viranşehir) ve Gaziantep (Araban) çevrelerinde yürütülmüştür. Denemeler tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü yürütülmüş olup ve tarımsal ve kalite özelliklerinden başaklanma gün sayısı, bitki boyu, dane verimi, bin dane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, protein oranı, SDS sedimantasyon, yaş gluten oranı, gluten indeksi ve irmik rengi çalışma kapsamında incelenmiştir. Yapılan birleştirilmiş varyans analizi sonucunda birçok özellik için yıl, çevre(yıl), genotip, genotip x yıl ve genotip x çevre(yıl) arasında istatistiki olarak önemli (p<0.01) farklılıklar bulunmuştur. Ayrıca özellikler ve genotipler arasındaki ilişkileri daha iyi ortaya koymak için yapılan korelasyon, temel bileşenler ve iki yönlü kümeleme analizleri sonucunda da özellikle gluten indeksi ile SDS sedimantasyon ve yaş gluten oranı arasında önemli (p<0.05) güçlü ilişkiler tespit edilmiştir. Tüm veriler birlikte değerlendirildiğinde her ne kadar en yüksek dane verimi Sarıçanak 98 çeşidinden elde edilmiş olsa da Hat 10 ve Hat 5’in de dane verimleri diğer hatların ve standart çeşitlerin üzerinde bulunmuştur. Buna ek olarak bin dane ağırlığı, hektolitre ağırlığı ve protein oranı bakımından Hat 14 ve irmik rengi bakımından ise Hat 11 diğer hat ve çeşitler ile karşılaştırıldığında öne çıkmışlardır. Elde edilen bu sonuçların ülkemizde yürütülen makarnalık buğday ıslah çalışmaları için oldukça önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Çevre, Genotip, Islah, Makarnalık buğday, Verim

Determination of the Performance of Advanced Durum Wheat (Triticum durum L.) Lines for Some Agronomical and Quality Traits under Southeastern Anatolian Conditions

This study was conducted during the 2020-2021 and 2021-2022 growing seasons in Şanlıurfa (Viranşehir) and Gaziantep (Araban) to determine the performances of 14 advanced durum wheat (Triticum durum L.) lines and 5 standard varieties for some important agricultural and quality traits in the Southeastern Anatolia region. The experiments were conducted in a randomized complete block design with four replications. Agricultural and quality traits, including days to heading, plant height, grain yield, thousand grain weight, volume weight, protein ratio, SDS sedimentation, wet gluten content, gluten index, and semolina color, were examined. The combined variance analysis revealed statistically significant differences (p<0.01) between years, environments (years), genotypes, genotype x year, and genotype x environment (year) interactions for many traits. Furthermore, correlation, principal component, and two-way cluster analysis conducted to better understand the relationships between traits and genotypes indicated significant (p<0.05) and strong relationships, especially between gluten index and SDS sedimentation, as well as wet gluten content. Although the highest grain yield was obtained from the Sarıçanak-98, Line-10 and Line-5 also had grain yields higher than other lines and varieties. In addition, Line-14 was prominent for thousand grain weight, volume weight, and protein ratio, while Line-11 was prominent in semolina color compared to other lines and varieties. It is considered that the results obtained in this study are highly important for durum wheat breeding studies conducted in our country.

Keywords:

Breeding, durum wheat, environment, genotype, yield,

PDF

___

Akçura, M., Kaya, Y. ve Taner, S. 2005. Genotype-environment interaction and phenotypic stability analysis for grain yield of durum wheat in the Central Anatolian region. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 29: 369-375.
Aydoğan, S. 2021. İleri kışlık yemlik arpa hatlarının seleksiyonunda farklı seleksiyon indeksi ve stabilite yöntemlerinin kullanılması. Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 261 s.
Batu, O. 2021. İleri kavuzlu buğday hatlarının bulgur olma potansiyellerinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 43 s.
Chang, S.K.C. 2017. Protein analysis. “Alınmıştır: Food Analysis. (ed) Nielsen, S.S., Boston: Springer, 315-331.
Coşkun, Y., İlkhan, A., Köten, M. ve Coşkun, A. 2010. Güneydoğu Anadolu bölgesinde yetiştirilen farklı makarnalık buğday çeşitlerinin kalite yönünden değerlendirilmesinde b ve b* renk değerlerinin kullanılabilirliğinin incelenmesi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 14(3): 25-29.
Duru, S., Gül, A. ve Hayran, S. 2019. Türkiye’de buğday ve buğday mamulleri dış ticaret yapısı. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2): 552-564.
FAOSTAT. 2023. Crops and livestock products. https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL (Son erişim tarihi: 30.08.2023).
Husson, F., Josse, J., Le, S. ve Mazet, J. 2017. Multivariate exploratory data analysis and data mining. https://cran.r-project.org/web/packages/FactoMineR/FactoMineR.pdf (Son erişim tarihi: 21.08.2023).
Kassambara, A. ve Mundt, F. 2017. Extract and visualize the results of multivariate data analyses. https://cran.r-project.org/web/packages/factoextra/factoextra.pdf (Son erişim tarihi: 21.08.2023).
Kendal, E., Tekdal, S., Aktaş, H. ve Karaman, M. 2012. Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin Diyarbakır ve Adıyaman sulu koşullarında verim ve kalite parametreleri yönünden karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 26(2): 1-14.
Kılıç, H. Erdemci, İ., Karahan, T., Aktaş, H., Karahan, H. ve Kendal, E. 2005. Güneydoğu Anadolu bölgesi şartlarında bazı makarnalık buğday çeşitlerinin uyum kabiliyetlerinin tespit edilmesi. GAP IV Tarım Kongresi, 21-23 Eylül, Şanlıurfa, s. 768-773.
Kılıç, H. 2014. İleri kademe makarnalık buğday hatlarının farklı çevrelerde tane verimi ve bazı kalite özelliklerinin değerlendirilmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 1(2): 194-201.
Kırtok, Y., Genç, İ., Yağbasanlar, T., Çölkesen, M. ve Kılınç, M. 1988. Tescilli bazı ekmeklik (T. aestivum L.) ve makarnalık (T. durum desf.) buğday çeşitlerinin Çukurova koşullarında başlıca tarımsal karakterleri üzerinde çalışmalar. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(3): 96-105.
Pehlivan, A. ve Ünver İkincikarakaya, S. 2017. Makarnalık buğdayda kalite ıslahı çalışmaları. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26(1): 127-151.
Şahin, M., Aydoğan, S., Göçmen Akçacık, A. ve Hamzaoğlu, S. 2014. Ekmeklik buğday kalite değerlendirmesinde miksolab cihazının kullanımı. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 23(1): 7-13.
Tadesse, W., Sanchez-Garcia, M., Assefa, S.G., Amri, A., Bishaw, Z., Ogbonnaya, F.C. ve Baum, M. 2019. Genetic gains in wheat breeding and its role in feeding the world. Crop Breeding, Genetics and Genomics, 1: e190005.
Tekdal, S., Kendal, E. ve Ayana, B. 2014. İleri kademe makarnalık buğday hatlarının verim ve bazı kalite özelliklerinin biplot analiz yöntemi ile değerlendirilmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 1(3): 322-330.
Tekdal, S., Kılıç, H. ve Çam, B. 2018. Makarnalık buğdayda çeşit, hat ve yerel genotiplerin verim ve kalite özellikleri yönünden karşılaştırılması. Uluslararası Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 1(3): 194-200.
Tekin, M. 2021. Eski ve modern ekmeklik buğday çeşitlerinin tarımsal ve kalite özellikleri bakımından genotipik ve fenotipik tanımlanması. Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 198 s.
Tekin, M., Emiralioğlu, O., Yeken, M.Z., Nadeem, M.A., Çiftçi, V. ve Baloch, F.S. 2022. Wild relatives and their contributions to wheat breeding. “Alınmıştır: Ancient Wheats. (eds) Zencirci, N., Ulukan, H., Baloch, F.S.,
Mansoor, S., Rasheed, A., Springer Nature, Zug, Switzerland, 197-233.
TÜİK. 2023. Bitkisel üretim istatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr (Son erişim tarihi: 30.08.2023).
Özberk, İ. ve Özberk, F. 2011. Güneydoğu Anadolu koşullarında bazı makarnalık buğday çeşitlerinin verim stabilitesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35(1-2): 11-19.
Wei, T. ve Simko, V. 2021. R package 'corrplot': Visualization of a correlation matrix (Version 0.92). https://github.com/taiyun/corrplot (Son erişim tarihi: 20.07.2023).