Haluk ERDEM

2219

Stresle Başa Çıkmada İç Kontrol Odağının Yordayıcı Gücü ve Psikolojik Sermayenin Aracılık Rolü

Günümüzde bireyler ve işletmeler iş ortamlarında yaşanan stresten dolayı sağlık harcamaları, iş gücü devri, tazminatlar gibi çeşitli kayıplara maruz kalmaktadır. Yapılan bu çalışmanın amacı iç kontrol odağının problem ve duygu odaklı stresle başa çıkma davranışları üzerindeki yordama gücünü belirlemek ve bu süreçte psikolojik sermayenin rolünü tespit etmektir. Bu maksatla, TRB-1 bölgesinde (Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl) bulunan özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde çalışan zihinsel engelliler öğretmenlerinden (n = 245) veriler toplanmıştır. Yapılan analizler (doğrulayıcı faktör analizi, korelasyon, basit ve aşamalı regresyon analizi, Sobel testi) neticesinde iç kontrol odağının; problem odaklı stresle başa çıkma davranışlarını pozitif, duygu odaklı stresle başa çıkma davranışlarını ise negatif yönlü ve anlamlı bir şekilde yordama gücü olduğu belirlenmiştir. Psikolojik sermayenin ise; problem odaklı stresle başa çıkma davranışları üzerinde pozitif yönlü ve anlamlı bir yordama gücü olduğu görülürken, duygu odaklı stresle başa çıkma davranışları üzerinde ise anlamlı bir yordama gücü olmadığı görülmüştür. Ayrıca, iç kontrol odağının psikolojik sermaye üzerinde pozitif yönlü ve anlamlı bir yordama gücü olduğu belirlenmiştir. Bunlara ilave olarak psikolojik sermayenin, iç kontrol odağı ile problem odaklı stresle başa çıkma davranışları arasındaki ilişkide kısmî aracılık rolü oynadığı görülmüştür. Elde edilen sonuçlar literatürdeki çalışmalarla karşılaştırılarak tartışılmıştır.

The Predictive Power of Internal Locus of Control on Coping with Stress and Mediating Role of Psychological Capital

Nowadays individuals and organizations are exposed to various losses like healthcare expensive, turnover and compensations due to stress in workplace. The aim of this study to determine the prediction power of internal locus of control on problem and emotion focused behaviors to cope with stress and to identify the role of psychological capital during this process. For this purpose data collected by doing survey among the mentally disabled teachers (n = 245) working in special education and rehabilitation centers in TRB-1 region (Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl). As a result of analyses (confirmatory factor analysis, correlation, simple and multiple regression analysis, Sobel's test) it is seen that internal locus of control predicts problem focused behaviors to cope with stress positively and significantly but emotional focused behaviors to cope with stress negatively and significantly. Psychological capital predicts problem focused behaviors to cope with stress positively and significantly whereas it has no significant predictive power on emotional focused behaviors to cope with stress. Also, internal locus of control has positive and significant prediction on psychological capital. In addition to all, psychological capital has partial mediating role between internal locus of control and problem focused behaviors to cope with stress. The results that obtained are discussed by comparing the other studies in the literature.

___

  • Akçay, V. (2012). Pozitif psikolojik sermayenin iş tatmini ile ilişkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 02(01), 123- 140.
  • Anderson, C. (1977). Locus of control, coping behaviors, and performance in a stress setting: A longitudinal study. Journal of Applied Psychology, 62(4), 446-451.
  • Arslan, C., Dilmaç, B. ve Hamarta, E. (2009). Coping with stress and trait anxiety ın terms of locus of control: A study with Turkish university students, social behavior and personality. Social Behavior and Personality: An International Journal, 37(6), 791-800.
  • Avey, J. B., Luthans, F. ve Jensen, S. M. (2009). Psychological capital: A positive resource for combating employee stress and turnover. Human Resource Management, 48(5), 677-693.
  • Avey, J. B., Luthans, F., Smith, R. M. ve Palmer, N. F. (2010). Impact of positive psychological capital on employee well-being over time. Journal of Occupational Health Psychology, 15(1), 17-28.
  • Aydın, İ. (2008). İş yaşamında stres. Ankara: Pegem Yayıncılık. Balcı, A. (2000). Öğretim elemanlarının iş stresi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
  • Baltaş, Z. ve Baltaş, A. (2012). Stres ve başaçıkma yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Baron, R. M. ve Kenny, D. A. (1986). The moderator mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173- 1182.
  • Basım, N. ve Şeşen, H. (2006). Kontrol odağının çalışanların nezaket ve yardım etme davranışlarına etkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 159-168.
  • Basım, N. ve Şeşen H. (2008). Çalışanların kontrol odaklarının örgüt içi girişimcilik tutumları ile ilişkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(3), 49-64.
  • Başol, G. ve Türkoğlu, E. (2009). Sınıf öğretmeni adaylarının düşünme stilleri ile kontrol odağı durumları arasındaki ilişki. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 732- 757.
  • Bozkurt, T., Uluğ, M., Çelik, A., Oktuğ, Z., İçellioğlu, S., Özden, S. ve Soysal, Ö. (2010), Stres. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
  • Chen, Z., Sun, H., Lam, W., Hu, Q., Huo, Y. ve Zhong, J. (2012). Chinese hotel employees in the smiling masks: Roles of job satisfaction, burnout, and supervisory support in relationships between emotional labor and performance. The International Journal of Human Resource Management, 23(4), 826-845.
  • Cooper, C. ve Dewe, P. (2004). Stress a brief history. London: Blackwell Publishing Ltd.
  • Çetin, F. (2011). Örgüt içi girişimcilikte özyeterlilik algısı ve kontrol odağının rolü. Business and Economics Research Journal, 2(3), 69-85.
  • Çetin, F. ve Basım, N. (2012). Örgütsel psikolojik sermaye: Bir ölçek uyarlama çalışması. Amme İdaresi Dergisi, 45(1), 121-137.
  • Çetin, F., Hazır, K. ve Basım, N. (2013a). Destekleyici örgüt kültürü ile örgütsel psikolojik sermaye etkileşimi: Kontrol odağının aracılık rolü. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31(1), 31-52.
  • Çetin, F., Şeşen, H., ve Basım, N. (2013b). Örgütsel psikolojik sermayenin tükenmişlik sürecine etkileri: Kamu sektöründe bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(9), 95-108.
  • Dağ, İ. (1991). Rotter'in İç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği'nin (RİDKOÖ) üniversite öğrencileri için güvenirliği ve ge- çerliği. Psikoloji Dergisi, 7(26), 10-16.
  • Detienne, K. B., Agle, B. R., Phillips, J. C., Ingerson, M. C. (2012). The impact of moral stress compared to other stressors on employee fatigue, job satisfaction, and turnover: An empirical investigation. Journal of Business Ethics, 110(3), 377-391.
  • Dumont, M. ve Plancherel, B. (2001). Stress et adaptation chez l'enfant. Presses de l'Universite du Quebec.
  • Ejere, E. (2010). Absence from work: A study of teacher absenteeism in selected public primary schools in Uyo, Nigeria. Intemational Joumal of Business and Management, 5(9), 115-123.
  • Elfstrom, M. ve Kreuter, M. (2006). Relationships between locus of control, coping strategies and emotional well-being in persons with spinal cord lesion. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 13(1), 93-104.
  • Eroğlu, A. (2010). Çok değişkenli istatistik tekniklerin varsayımları. Ş. Kalaycı, (Ed.), SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım Ltd.Şti.
  • Frazier, P. A., Tix A. P. ve Barron K. E. (2004). Testing moderator and mediator effects in conseling psychology research. Journal of Counseling Psychology, 51(1), 115-134.
  • Hauge, L.J., Skogstad, A. ve Eınarsen, S. (2010). The relative ımpact of workplace bullying as a social stressor at work. Scandinavian Journal of Psychology, 51, 426-433.
  • Hobfoll, S. E. (1989). Conservation of resources a new attempt at conceptualizing stress. American Psychologist, 44(3), 513-524.
  • Hu, L. ve Bentler, M. (1995). Evaluating model fit. R. H. Hoyle, (Ed.), Structural equation modeling: Concepts, issues, and applications içinde (76-99). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
  • Huang, H. (2006). Understanding culinary arts workers: Locus of control, job satisfaction, work stress and turnover intention, human resources in the foodservice industry. Journal of Foodservice Business Research. Haworth Press.
  • Hunter, L. ve Thatcher, S. (2007). Feeling the heat: Effects of stress, commitment. Academy of Management Journal, 50(4), 953-968.
  • Hyatt, T. A. (1996). The effects of audit firm structure and auditors locus of control on job stress, job satisfaction, and performance. Humanities and Social Sciences, 56(10-A), 4031.
  • İslamoğlu, A. H. ve Alnıaçık, Ü. (2014). Sosyal bilimlerde araş- tırma yöntemleri. İstanbul: Beta.
  • Karimi, R. ve Alipour, F. (2011). Reduce job stress in organizations: Role of locus of control. International Journal of Business and Social Science, 2(18), 232-236.
  • Kasilingham, R. ve Sudha, S. (2010). Influence of locus of control on investment behaviour of individual investor. The Indian Journal of Management, 3(1), 17-25. Keleş, H. N. (2011). Pozitif psikolojik sermaye: Tanımı, bile-
  • şenleri ve örgüt yönetimine etkileri. Organizasyon ve Yö- netim Bilimleri Dergisi, 3(2), 343-350.
  • Kenny, D. A., Kashy, D. ve Bolger, N. (1998). Data analysis in socialpsychology. D. Gilbert, S. Fiske ve G. Lindzey, (Ed.), The handbook of social psychology. Berlin: Springer-Verlag.
  • Khan, A., Saleem, M. ve Shahid, R. (2012). buffering role of locus of control on stress among the college/university teachers of Bahawalpur. Pak. J. Commer. Soc. Sci., 6(1), 158-167.
  • Koçel, T. (2011). İşletme yöneticiliği. İstanbul: Beta. Krohne, H. W. (2002). Stress and coping theories, Johannes Gutenberg-Universität Mainz Germany, Available online 2002, http://userpage.fu-berlin.de/schuez/ folien/ Krohne_Stress.pdf, Erişim: 28.06.2015.
  • Korkusuz, M. H. (2012). Kamu yönetiminde stres algısı. İstanbul: Hayat.
  • Lazarus, R. S. ve Folkman, S. (1986). Cognitive theories of stress and the issue of circularity, psychological, and social perspectives (63-80). New York: Plenum Press.
  • Lee, W., Joo, H. ve Johnson, W. (2009). The effect of participatory management on internal stress, overall job satisfaction, and turnover ıntention among federal probation officers. Federal Probation, 73(1), 33-40.
  • Lindquist, T. ve Cooper, C. (1999). Using lifestyle and coping to reduce job stress and ımprove health in 'at risk' office workers. Stress Medicine, 15, 143-152.
  • Liu, L., Chang, Y., Fu, J., Wang, J. ve Wang, L. (2012). The mediating role of psychological capital on the association between occupational stress and depressive symptoms among Chinese physicians: A cross-sectional study. BMC Public Health, 12(219), 1-8.
  • Liu, L., Hu, S., Wang, L., Sui, G. ve Ma, L. (2013). Positive resources for combating depressive symptoms among chinese male correctional officers: Perceived organizational support and psychological capital. BMC Psychiatry, 13(89), 1-9.
  • Luthans, F. ve Youssef, C. M. (2004). Human, social and now positive psychological capital management: Investing in people for competitive advantage. Organizational Dynamics, 33(2), 143-160.
  • Luthans, F. ve Youssef, C. M. (2007). Emerging positive organizational behavior. Journal of Management, 33, 321-349.
  • Luthans, F., Avolio, B. J., Avey, J. B. ve Norman, S. M. (2007). Psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Personnel Psychology, 60, 541-572.
  • Makhbul, Z., Alam, S., Azmi, S. ve Talib, N. (2011), Ergonomics and work stress ıssues in banking sector. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 5(9), 1301-1309.
  • Marsh, H. W. ve Hocevar, D. (1985). Application of confirmatory factor analysis to the study of self-concept: First-and higher-order factor models and their invariance across groups. Psychological Bulletin, 97, 562-582.
  • Meydan, C. H. (2010). Adalet algısı - girişimci davranışlar iliş- kisinde kontrol odağının şekillendirici rolü. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36, 195-222.
  • Meydan, C. H. ve Şeşen, H. (2011). Yapısal eşitlik modellemesi AMOS uygulamaları. Ankara: Detay.
  • Örnek, A. Ş. ve Aydın, Ş. (2011). Kriz ve stres yönetimi. Ankara: Detay.
  • Pehlivan, İ. (1994). Stresle başa çıkmada bireysel ve örgütsel stratejiler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27(2), 803-815.
  • Robbins, S. ve Judge, T. (2007). Organizational behavior. New Jersey: Pearson Prentice Hall.
  • Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for ınternal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs, 80, 1-28.
  • Schermelleh, E., Karin, M. ve Helfried, M. H. (2003), Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
  • Steiger, J. H. (1990). Structural model evaluation and modification: An interval estimation approach. Multivariate behavioural research, 25, 173-180.
  • Şahin, N. H. ve Durak, A. (1995). Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği: Üniversite öğrencileri için uyarlaması. Türk Psikoloji Dergisi, 10, 56-73.
  • Şeşen, H. (2010). Kontrol odağı, genel özyeterlilik, iş tatmini ve örgütsel adalet algısının örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi: Ankara'da bulunan kamu kurumlarında bir araş- tırma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(2), 195-220.
  • Tabak, A. ve Erkuş A. (2008). Denetim odağının bireylerin belirsizlikle baş etme düzeylerine etkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), 213-227.
  • Tatlıdil, H. (1996). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz. Ankara: Cem Web Ofset Ltd.Şti.
  • Tutar, H. (2011). Kriz ve stres yönetimi. Ankara: Seçkin. Ullman, J. B. (2001). Structural equation modeling. B. G.
  • Tabachnick ve L. S. Fidel, (Ed.), Using multivariate statistics (4. baskı) içinde (653-771). Needham Heights, MA: Allyn & Bacon.
  • Ulrich, C., O'Donnell, P., Taylor, C., Farrar, A., Danis, M. ve Grady, C. (2007). Ethical climate, ethics stress, and the job satisfaction of nurses and social workers in the United States. Social Science and Medicine, 65, 1708-1719.
  • Weinberg, A., Sutherland, V. ve Cooper, C. (2010). Organizational stress management a strategic approach. London: Palgrave Macmillan.
  • Wu, Y. C. (2011). Job stress and job performance among employees in the Taiwanese finance sector: The role of emotional intelligence. Social Behavior and Personality, 39(1), 21-32
Türk Psikoloji Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-4433
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 1978
  • Yayıncı: Türk Psikologlar Derneği
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Farklı Türdeki Özgecil Davranışların Erken Gelişimi: Paylaşma, Yardım Etme ve Bağış Yapma

Diane SUNAR, Pınar Engin FİDANCI

Trafik ve Stres: Stres ile Trafikte Öfke İfadesi Arasındaki İlişkide Sürücü Öfke Düşüncelerinin Aracı Rolü

YEŞİM YASAK, AYŞEGÜL DURAK BATIGÜN, Burcu EŞİYOK

Stresle Başa Çıkmada İç Kontrol Odağının Yordayıcı Gücü ve Psikolojik Sermayenin Aracılık Rolü

Haluk ERDEM

Acil Yardım Çalışanlarında Travma, Tükenmişlik ve Yaşam Doyumu İlişkilerinde Stresle Başa Çıkmanın Moderatörlük Rolü

Başak Saraçoğlu EROĞLU, SELMA ARIKAN

Sosyal Hiyerarşi: Cinsel Şiddet Mitlerini Anlamak

Güliz Gülçin ÇAMAŞ, GÜLGÜN MEŞE

Zaman Yönelimi ile İlişki Problemlerine Verilen Tepkiler Arasındaki İlişkide İlişki Doyumunun Aracı Rolü

FATMA YAŞIN TEKİZOĞLU, AYDA BÜYÜKŞAHİN SUNAL