YESEVİLİKTEKİ CEHRİ ZİKRİN KOŞUL VE KURALLARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ARAŞTIRMA

İslamiyetin ilk yayılış yıllarında pek çok halkın dini ve manevi, tarihi ve kültürel tartışmasına neden olan çeşitli yörelerde yaşayan yerel halkların gelenekleri, dünya görüşleri ve manevi değerleri açısından bir münakaşaya hedef olmuştur. İslam dinini benimseyen milletler Müslüman cemaatine kendine has dini ve estetik prensipler, görüşler, kültür, gelenek ve hukuk sistemiyle birlikte katıldığı aşikârdır. O yüzden İslam dini çeşitli halklarda türlü şartlarla benimsenmiş ve kendine özgü bir renge bürünmüştür. Çalışmada pek çok araştırmacılarca ‘Halk İslamı’ şeklini oluşturduğuna inanılan Orta Asya’daki Tasavvuf tarikatları (Yesevilik ve Nakşibendiyye) temsilcilerinin kendi öğreti ve uygulamalarını İslam şeriatına nasıl oturtabildiği, onların hangi öğretilerinin Ortodoks İslam’da bir eleştiriye uğradığı, o eleştirilere mutasavvıf şeyhlerinin nasıl bir tepkide bulunduğuna dair sorulara cevap aranmış ve buna ait veriler gözden geçirilmiştir. Yesevilik ve Hacegan / Nakşibendiyye tarikatı temsilcilerinin tartıştığı konular tartışılmış ve dini akidelerinin meşrulaşma usulleri ve çözüm yolları araştırılmıştır. Yesevi tarikatında Cehr-i Zikre ait eleştiriler ve yorumlar yapılmıştır. Eleştiriler genellikle iki konuyu kapsar. İlki, erkek topluluğunda kadınlar tarafından yapılan bir cehr-i zikr, diğeri ise kamu cehr-i zikirlerinde kullanılan teori ve duaların eleştirisidir. Her iki taraf da kendi görüşlerini Kur’an ayetleri ve Peygamberin hadisleriyle kanıtlamışlardır. Çalışmada ayrıca Yesevi tarikatı ile ilgili cehr-i zikirlerin türleri ve özellikleri de tartışılmıştır.

Comparative Study on the Terms and Conditions of the Yassawi Tariqat “Zikr Jehri”

Islam has become a religious and spiritual, historical and cultural heritage of many nations and has more and more evolved in the traditions and worldview of the peoples of different regions. It is clear that the Türkic people who converted to Islam were included in the Muslim community with their religious and aesthetic principles, knowledge, culture, traditions and legal system. Similarly, Sufism was adopted in every region and received a peculiar flavor. This article discusses how the doctrines and practices of reputable sheikhs of the Tariqa Yassaviya are based on Islamic sharia, which shaped the image of “Islamic Islam” in Central Asia, how their doctrines are criticized in orthodox Islam, and how they responded to criticism and answered questions from society. The issues and polemical problems of the Yasav school are examined through the pages of the sources of the Middle Ages. There were criticisms and comments about the cehri zikir used in the Yassawi tariqat. Criticism essentially covered two topics. The first was a cehri zikir performed by women in the men’s community, and the second was a critique of the teoni and prayers used in public cehri zikir. Both sides provided evidence supporting their views in the verses of the Qur’an and the hadith of the Prophet. The article also discusses the types and features of public buckthorn remembrances related to the Yassawi tariqat.

PDF

___

Yesevî, Hoca Аhmed. Rîsâle dar adabi tarîqat. Özbekistan Fenler Akademisi (ÖzFA), Ebû Reyhan el-Bîrûnî Şarki Elyazma Merkezi (BŞEM) nr. 3808. vr. 312b–316b.
et-Türkistânî, Ishâq Hoca Ibn İsmâil-Atā. Hadîqatül-‘Ârifîn. ÖzFA BŞEM Ktp., nr. 2851
el-Buhârî, Şeyh Hüdaydad ibn Taşmuhammed. Bustan el-Muhibbin. ÖzFA Ebû Reyhan el-Bîrûnî Şarki Elyazma merkezi, Fon І, № 5545/ІІ.
Sığnâkî, Husem ed-Dîn. Risele-i Husem ed-Dîn Sığnâkî. ÖzFA BŞEM Ktp., nr. 11084. vr. 11b–14a.
Biçavizade. Risâle muta’alliqah biraddi ‘alad-darbi ver-raks. Konya Yazma Eser Kütüphanesi, Sayılı nüsha, BY0009449/15 vr.189b-216a.
Nâbülüsî, Şeyh Abdülğânî b. İsmâil. «Tenbîhü men Yelhû alâ Sihhâti’z-Zikri bi’l-İsmi Hû». Kayseri Râşîd Efendi Eski Eserler Ktp. nr. 611/17. vr. 137a - 142b
Hazînî, Ahmed b. Mahmûd. Cevâhiru’l-ebrâr min emvâci’l bihâr. İstanbul Ün. Ktp., TY, nr. 3893.
Saçaklızade Muhammed el-Mar’aşî. Risale fir-raks vez-zikr. Konya Yazma Eser Kütübhanesi, Bölge Yazma Eserler nr. 297/8 vr. 44b-52a.
et-Türkistânî, İshâq Hoca Ibn İsmâil-Atā. Hadîqatül-‘Ârifîn. ÖzFA BŞEM Ktp., nr. 3853.
el-Buhârî, ‘İbâdallah Ibn Hoca ‘Ârif. Camiü’l Malumat. ÖzFA BŞEM Ktp., nr. 6196
(2008). A Collection of Fatwas of Fatwas in Defense of the Vocal Dhikr and Sama’ Haz. B. Babazhanov, et. al. Almaty: Dike-Press.
Babazhanov, Bakhtyar. (1997). “La Naqshbandiya sous les premiers Sheybanides”. Chaiers d’Asie Centrale, 3 (4).
Babazhanov, Bakhtyar. (2001). “Une Nouvelle Source sur les Rituels de la Tariqa Yasawiyya: Le Risâla-yi Dhikr-i Sultân al-’Ârifîn”. Journal of the History of Sufism, 3.
Babazhanov, Bakhtyar. (2004). “Orta Asya Kardeşliğinde Zikr-i Cehr’in Çeşitleri”. El-Cehr, Kuvvetü’l İslam, XIII-XVIII Yüzyıllarda İran İle Deşt-i Kıpçak Arasındaki Tarihi ve Kültürel İlişkiler, Uluslararası Çalıştay Materyalleri, Almatı: Dike-Press.
Babazhanov, Bakhtyar. (2009). “Orta Asya Kardeşliğinde Zikr-i Cehr: Münakaşa, Tipoloji, Yenilenme”. Pax Islamica, 1 (2).
Bakırgani, Süleymen (Hakim Ata) (1907). Bakırgan Kitabı. Haz. Şemseddin Hüseyinoğlu, Kazan: Çirkov Hatun Varislerinin Tabhanesi.
Barthold, Vasiliy Vladimiroviç (1977). Rus Şarkıyat Biliminin Türkistandaki Görevleri. Eserler külliyatı C. IX. Moskova: Nauka.
Cangabılulı, Sattigul (1996). Emanet: Şiirler, Destanlar. Almatı: Er-Davlet.
DeWeese, Devin (1996). “The Masha’ikh-i Turk and the Khojagan: Rethinking the Links between the Yasavi and Naqshbandi Sufi Traditions”. Journal of Islamic Studies, 7 (2).
DeWeese, Devin. (1999). «Khojagani Origins and Critique of Sufism: the Rhetoric of Communal Uniqueness in the Manaqib of Khoja ‘Ali Ramitani». Islamic Mysticism Contested, Leiden–Boston–Köln: Brill.
Divayev, Ebubekir (1899). “Kırgız inançlarından. Baksı, otacı ve sihirbaz görevinde”. İmparatorluk Kazan Üniversitesi Bünyesindeki Arkeoloji, Tarih ve Etnograf Kurumu’nun Bülteni. C. XV, Çık. 3, Kazan: İmparatorluk Üniversitesi Matbaası.
El-Buhari, Salah bin Mübarak (1992). Anis at-taliban va uddat as-Salikin. Edit.: Halil İbrahim Sarıoğlu. Tehran, 1371.
Fletcher, Joseph (1977). «The Naqshbandiyya and Zikri-arra». Journal of Turkish Studies. 1.
Gordlevskiy, Vladimir (1962). Hoca Ahmet Yesevi, Seçmeli Eserler. C.3. Moskova: SSCB BA Doğu Kaynaklar Basımevi.
Hamid, Algar (1976). «Silent and Vocal Dhikr in the Naqshbandi Order». Akten des, VII. (1974). Kongresses für Arabistik und Islamwissenschaft, 15–22 August, Göttingen.
Knış, Alexander (1991). Tasavvuf. Moskova: Nauka.
Hismatullin, Alexey (1996). Tasavvufi Ayinler Uygulaması. Sankt-Petersburg: Peterburg Şarkıyatı.
Kügelgen, Anke von (1998). «Die Entfaltung der Naqsbandiya-Mugaddidiya im Mittleren Transoxanien vom 18. bis zum Beginn des 19. Jahrhunderts: ein Stuck DetektivArbeit». Muslim Culture in Russia and Central Asia from $18^{th}4 to the Early 20th Centuries, Vol. 2. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
Muminov, Ashirbek. (2001). “Arslan Bab”. İslam, Eski Rusya İmparatorluğu Topraklarında, Moskova: Doğu Kaynakları.
Muminov, Ashirbek. (2008) Islamization and Sacred Lineages in Central Asia: the Legasy of Ishaq Bab in Narrative and Genealogical Traditions. Almaty: Dike-Press.
Muminov, Ashirbek. (2015). Orta Asya Tarihinde Hanefi Mezhebi. Almatı: Kazak Ansiklopedisi.
Paul, Jürgen (1998). Doctrine and Organization the Khwajagan-Naqshbandiya in the First Generation after Baha’uddin. Berlin: Das Arabische Buch.
Schuyler, Eugene (1876). Turkistan: Notes of a Journey in Russian Turkistan, Khokand, Bukhara and Kuldja. Marston, Searle & Rivington, London: Sampson Low.
Tosun, Necdet (2002). Bahaeddin Nakşbend: Hayatı, Görüşleri, Tarikatı. Istanbul: Insan Yayınevi.
Troytskaya, Anna (1928). “Eski Taşkent’te Kadın Zikri”. Antropoloji ve Etnografi Müzesi Bülteni, Edit. E. F. Karskiy, C.VII, Leningrad: SSCB BA Basımevi.
Yesevî, Hoca Ahmed (2000). Divân-ı Hikmet. Haz. Quanyshbek Qari, et al. Tehran: el-Huda.
Zübaydi, Muhammed ibn Muhammed Hüseyin. (2005). İthaf as-Sada al-muttakin bişarh Yahya Ulumaddin. C.11. Beyrut: Dar al-kutub al-ilmiyya.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi