207104

BİR HALK RESSAMININ İZİNDE SATILMIŞ KÖYÜ CAMİİ DUVAR RESİMLERİ

Manisa’nın Selendi ilçesine bağlı Satılmış Köyü Camii’nin zengin kalem işi ve hat süslemeleri ile bu ilgi çekici süslemeleri yapan halk ressamının kimliğine ilişkin bilgiler, çalışmamızın ana konusunu oluşturmaktadır. Başta İstanbul olmak üzere Anadolu’daki çok sayıda yapının, 18. yüzyılda başlayıp 19. yüzyılda artık bir gelenek halini alan duvar resimleriyle bezendiği bilinmektedir. Ancak bu bezemeler biçim ve içerik açısından birbirlerinden ayrılmaktadır. Başkent İstanbul ve İzmir gibi büyükşehirlerdeki yapılar ile Anadolu’nun diğer bölgelerinde, özellikle taşradaki yapılar arasında farklı bir süsleme anlayışı hâkimdir. Başta Denizli, Muğla, Uşak, Kütahya gibi İç Batı Anadolu şehirleri olmak üzere, Anadolu’nun farklı bölgelerindeki yapılarda, Batılı süsleme anlayışını yansıtan betimlemelerin yanında, halk sanatı olarak da adlandırılan ve tekkelere ilişkin çeşitli motifler de içeren süslemelere yer verilmiştir. İncelemiş olduğumuz Satılmış Köyü Camii’nin 1954 yılında yapılan duvar resimleri de bu geleneği oldukça geç bir dönemde devam ettiren örneklerden biri olması bakımından önem taşımaktadır. Camide yer alan zengin kalem işi ve hat süslemeler, içerdiği geleneksel duvar resmi anlayışının yanı sıra, alışılagelmişin dışındaki sembolik motifleri ile de ilgi çekici veriler sunmaktadır. Araştırmalarımız sonucu caminin süslemelerini yapan ve günümüzde hayatta olmayan Ahmet Akbüber adlı ustanın kimliği ve geçmişi hakkında çeşitli bilgilere ulaşılabilmiştir. Akbüber’in, bizzat kendine ait defterlerde tuttuğu notlarda, Demirci’de faaliyet gösteren bir tekkenin önde gelen kişilerinden biri olduğu ve incelediğimiz yapı dışında aynı bölgedeki dört camiyi daha benzer süslemelerle bezediği anlaşılmaktadır. Özellikle Anadolu içlerinde bu geleneği devam ettiren kişilerin, kullandıkları yazı ve semboller göz önüne alındığında tekkelerle bağlantılı oldukları düşünülmekteydi. Ancak kimliklerine ait bilgiler oldukça sınırlıydı. Selendi Satılmış Köyü Camii’nin bezemelerini yapan Ahmet Akbüber’in, Demirci’de faaliyet gösteren Rufai tarikatının önde gelen kişilerinden olması, aradaki bağlantıyı açık bir şekilde göstermesi bakımından ayrıca önem taşımaktadır.

On the Trail of a Folk Artist: Wall Paintings of the Mosque of Satılmış Village

Information on the folk artists who has performed the opulent hand-drawing and calligraphic ornamentation in the Mosque of Satılmış Village of Selendi District of the Province of Manisa constitutes the main subject of this study. It is known that wide variety of buildings located within the Anatolia, particularly in İstanbul, were decorated with wall paintings that started in the 18th century and became a tradition in the 19th century. However, such adornments may vary to a greater extent in terms of style and content. A distinct and highly different conception of adornment and decoration especially prevail among the buildings in rural areas and the buildings in the Ottoman capital İstanbul and metropolitans such as İzmir. Adornments make appearance including various motifs related to he dervish lodges named as folk art besides the symbols and representations expressing the Western adornment conception within many buildings located at various regions of the Anatolia, particularly the Central-Western Anatolian provinces such as Denizli, Muğla, Uşak and Kütahya. The subject of this study, that is, wall paintings and murals of the Mosque of Satılmış Village performed in 1954 is of utmost importance in terms of one of the samples embracing this tradition. The affluent handdrawn and calligraphical adornments in the mosque offer highly interesting data with its unusual symbolic motifs as well as its traditional conception of wall painting. The research has revealed various information on the identity and background of the artist, Ahmet Akbuber, who performed the adornments and decorations of the mosque. By relying on his own notes, it has been acknowledged that he was one of the leading figures of the dervish lodge serving in Demirci and he decorated with similar adornments four other mosques located within the same region. In view of the scripts and symbols used by the individuals sustaining this tradition particularly in central Anatolia, it was considered that they had been affiliated with dervish lodges. However, information on their identity appears to be quite limited. Therefore, it is of utmost importance that the affiliation of Ahmet Akbuber with Rifā‘i order in Demirci explicitly reveals the relation between the performer and the dervish lodge.

PDF

___

Acar, Mehmet Şinasi. (2011). Osmanlı’da Günlük Yaşam Nesneleri. İstanbul: Yem Yayınları.
Acar, Türkan. (2019). “Uşak İli Aktaş Köyü Camii”. The Journal of Academic Social Science Studies 75, 361-380.
Adamaz, Kadir. (2012). “XVI. Yüzyılda Demirci Kazası”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
Aksel, Malik. (1960). Anadolu Halk Resimleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Aksel, Malik. Türklerde Dinî Resimler. (2010). Haz. Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: Kapı Yayınları.
Aktuğ, Erbil Cömertler- Pektaş, Kadir. (2016). “Geç Dönem Kalem İşi Süslemeli Bir Eser: Aydın Kuyucak Kayran Köyü Camii”. Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi 2, 9-25.
Algaç, Şeyda. (2017). “Afyonkarahisar Dazkırı-İdris Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2, 421-432.
Algaç, Şeyda. (2019). “Afyonkarahisar Başmakçı Hilal (Cuma) Camii ve Kalemişi Bezemeleri”, VIII. Uluslararası Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu (5-7 Nisan 2018 Afyon) Bildiri Kitabı. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi, 272- 280.
Algaç, Şeyda. (2020). “Uşak-Banaz-Yeşilyurt (Holuz) Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri”. Art-Sanat Dergisi 13, 1-26.
Alparslan, Ali, (1973). “Yazı- Resim”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi 1, 1-27.
Altıer, Semiha. (2019). “Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 26, 149-202.
Arık, Rüçhan. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Atasoy, Nurhan. (2016). Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
Başaranbilek, Emin. (2015). Lübbey Kışlağı ve Lübbey Camisi. İstanbul: Mas Matbaacılık.
Biçici, Hür Kamil. (2012). “Sanat Tarihi Açısından Duvar Saati Süslemeciliği: İstanbul PTT Müzesi ve İzmir TCDD Müzesi’ndeki Duvar Saatlerinden Örnekler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/2, 147-186.
Biçici, Hür Kamil - Çetin, Necat. (2016). “Cep Saat Motifli Yakapınar Köyü Tahtacı Mezar Taşları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 79, 143- 170.
Bozer, Rüstem. (1987). “Kula-Emre Köyünde Resimli Bir Cami”. Türkiyemiz 53, 15- 22.
Çağman, Filiz – Tanındı, Zeren. (2005). “Tarikatlarda Resim ve Kitap Sanatı”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. Haz. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 505-529.
Çakmak, Şakir. (1994). “Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney/Denizli)”. Sanat Tarihi Dergisi VII, 19-26.
Çakmak, Şakir. (1995). “Boğaziçi Kasabası Eski Cami Baklan/Denizli.” 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi (23-27 Eylül 1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 529-540.
Çerkez, Murat. (2010). “Merzifon Türbeleri”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi 11, 65-82.
Çetinaslan, Mustafa - Yavuzyılmaz Ahmet, (2016). “Türk Süsleme Sanatlarında Saat Motifleri”. Uluslararası İslam Medeniyetinde Zaman Sempozyumu (8- 11 Ekim 2015 Konya) Bildiriler II. İstanbul: Selçuklu Belediyesi, 323-328.
Çok, Beste. (2010). “Isparta ve İlçeleri Camii Süslemeleri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Dağlı, Şemsettin Ziya. (2013). “Hat Sanatımızda Resimsel Bir Yaklaşım Aynalı Yazılar”, Akdeniz Sanat Dergisi 6/11, 235-250.
Dağlı, Şemsettin Ziya. (2015). “Türk Hat Sanatında Yazı Resimler Üzerine Yapılan Araştırmalar ve Yazı Resimler”, Kalemişi 3/5, 34-53.
Değirmenci Tural, Tülün. (2020). “Geleneğin Yeniden İcadı’: Bulanıklaşan Sınırlarda Bir Köy Camisinin Tasvirleri”. Milli Folklor 16, 118-135.
De Jong, Frederick. (2014). “Bektaşilik’te İkonografi”, Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali. Haz. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 265-296.
Duran, Remzi, (1992). “Seki-Tekke Camii ve Tekke Sanatı ile İlgisi Üzerine”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, 323-349.
Eryılmaz, Halil İbrahim - Özgür Yıldız, Şenay. (2020). “Manisa, Demirci’de Duvar Resimli İki Cami: Kışlak Eski Camii ve Ahatlar Camii”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51, 69-107.
Gökmen, Ertan. (2005). “Hurûfât Defterlerine Göre Demirci Kazası ve Köylerinde Cami ve Mescitler (1690-1830).” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/2, 21-56.
Gökmen, Ertan. (2007). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Demirci Kazası. İzmir: Demirci Belediyesi Kültür Yayınları.
Gölpınarlı, Abdülbaki. (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Gülgen, Hicabi. (2012). “Bursa Keles İlçesi Dedeler Köyü Camii ve Süslemeleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1, 63-86.
Gültekin, R. Eser. (2008). “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Bunların Mimaride Değerlendirilmesi”. Turkish Studies 3/5, 9-31.
Günana, M, (2020). “Alevi ve Bektaşi Yazı-Resim Sanatında İnsan Sureti”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 95, 323-333.
Gürbıyık, Cengiz. (2020). “Demirci Küpeler Köyü Camii Duvar Resimleri”. ArtSanat Dergisi 13, 143-167.
Harman, Mürüvet. (2014). “İnsan-ı Kâmil Yazı Resimlerinin İkonografik ve Sembolik Anlamlarına Dair Bir Çözümleme”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 70, 97-119.
Khamehyar, Ahmad, (2016). “Osmanlı Dönemi Resimli Dua Kitaplarında Kutsal Emanetlerin Tasvirleri”. Tasvir. Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü Editör Nicole Kançal- Ferrari-Ayşe Taşkent. İstanbul: Klasik, 389- 420.
Kılıç, Atabey. (2007). “Manisa Demirci’de Görülen Alevî-Bektaşî-Rıfaî Meşrepli Bir Tarikat: Ma’rifîlik,” Turkish Studies 158, 2-36.
Özervarlı, Sait. (2004). “İslam İnancında Melek”, TDV İslam Ansiklopedisi c. 29, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 40.
Pektaş, Kadir - Gelen Altındirek, Hediye. (2011). “Çivril Bulgurlar Köyü Camii Üzerine”. Eumeneia Şeyhlü-Işıklı. Ed. Bilal Söğüt. İstanbul: Ege Yayınları, 323-331. Renda, Günsel. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı: 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Pektaş, Kadir. (1986). “Göreme’de Korunması Gereken Bir Ev”. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı Ankara 20-24 Mayıs 1985. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 103- 132.
Sağıroğlu Arslan, Aslı - Kırık, Mert. (2017). “Yozgat-Tekkeyenicesi Köyü Eski Cami ve Kalem İşi Bezemeleri”. Prof. Dr. Kerim Türkmen Armağanı. Ed. Sultan Murat Topçu-Remzi Aydın. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 113-148.
Şentürk, Şennur haz. (1997). Cam Altında Yirmi Bin Fersah. Geleneksel Halk Resim Sanatından “Camaltı Resimleri”. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Tahralı, Mustafa. (2015). “Rifâiyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, Ed. Semih Ceyhan, İstanbul: İsam Yayınları, 285-334.
Tali, Şerife. (2013). “Kırşehir/Mucur’daki Hüseyin Ağa Camii ile Emine Hanım Camii’nin Kalemişleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı 6/25, 504-528.
Tanman, Mehmet Baha. (1993). “Merzifon Kara Mustafa Paşa Camii Şadırvanının Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı “Osmanlı Dünyası” ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği”. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 491-523.
Tanman, Mehmet Baha. (2016). “Geç Dönem Osmanlı Tekke Sanatında Seyid Ahmed el-Rifa’î Türbesi Tasvirleri”. Tasvir. Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü. Ed. Nicole Kançal- Ferrari-Ayşe Taşkent. İstanbul: Klasik, 269-295.
Tekin, Ali, (2015). “Bozkır ve Köylerindeki Camiler”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Tekinalp, Pelin Şahin. (2002). “Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi”. Türkler Ansiklopedisi, c. 15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 440-448.
Tüfekçioğlu, Abdülhamit - Gümüş, İlker. (2016). “Geç Dönem Osmanlı Mimarisi Duvar Resimlerinde Bazı Dokuma Tasviri Örnekleri ve Düşündürdükleri”, Arış Dergisi 12, 19-29.
Uçar, Metin. (2013). “Berat Bekarlar Camii Duvar Resimleri”. The Journal of Academic Social Science Studies 7, 1161-1184.
Uludağ, Süleyman, (2002). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Uludağ, Hümeyra. (2005). “Osmanlı Hat Sanatında Tekke Yazıları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Uludağ, Hümeyra. (2016). “Tekke Levhaları”. Tasvir. Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü. Ed. Nicole Kançal- Ferrari-Ayşe Taşkent. İstanbul: Klasik, 297- 317.
Uz Taşkesen, Ayşe Nermin. (2011). “Amasya II. Beyazıt Camisi Şadırvanı Duvar Resimlerinin Restorasyonu ve İkonografik Çözümlemesi”. Vakıflar Dergisi 35, 177-189.
Uzun, Tolga. (2017). “19. Yüzyıl Osmanlı Duvar Resimlerinde Yeniliğin ve Değişimin Sembolü Tasvirler”. XX. Uluslararası Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (2-6 Kasım 2016). C. 2. Ed. Ela Taş. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 852-862.
Yandım Aydın, Sercan. (ed.) (2010). İslam ve Hristiyan Sanatında Melekler, Peygamberler ve Azizler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Yavuz, Yusuf Şevki – Ünal, Zeki. (1993). “Cebrail”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 202.
Yıldırım, Savaş. (2018). “Amasya Gümüşhacıköy Türbelerindeki Kalem İşi Süslemeler”. Art Sanat 10, 293-327.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi