İNANÇ-MEKÂN İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA CEMEVLERİNİN KORUNMASI: MALATYA ARAPGİR ONAR KÖYÜ CEMEVLERİ

İnanç, geçmişten günümüze uzanan süreçte insanların en temel ihtiyaçlarından/içgüdülerinden biri olmuştur. Tarih boyunca pek çok toplum, inanç dinamiklerini geliştirerek; kutsal inanç sistemlerini ve ritüellerini inşa edegelmiştir. Bu bağlamda kutsal inanç sistemlerinin temelini oluşturan Tanrı’ya yaklaşma yolu, bazı dini sistemler içinde ritüelleri gerçekleştirmede ihtiyaç duyulan özgün mekânların tasarlanmasına neden olmuştur. Kadim geçmişiyle pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Anadolu topraklarında da birçok dine, mezhebe ve tarikata ait izler, yapılar ve semboller bulmak mümkündür. Bu bağlamda Anadolu kültüründe canlı ve etkin unsurlarıyla göze çarpan Alevi kültür ve inancı ile birlikte kendine has kutsal mekânları da tarihsel, politik ve kültürel açılardan pek çok bilimsel çalışmanın konusu olmuştur. Alevi geleneğinde sosyo-kültürel dayanışma ve yardımlaşma sistemine destek sunma misyonunun yanı sıra dini etkinliklere (niyaz, halka namazı, kurban, semah vb.) de ev sahipliği yapan cemevleri, Alevi inanç ve ibadetinde önemli yer tutmaktadır. Buradan hareketle çalışmanın amacı, cemevi yapılarının Alevi kültüründeki değerini kutsal dini mekânlar bağlamında ele almak ve bu yapıların korunmasının gerekliliğine dikkati çekmektir. Çalışma dini yapıların korunması kapsamında konuyu irdelemek üzere seçilen Malatya İli, Arapgir ilçesinde bulunan Onar kırsal yerleşim alanındaki, özgün işlevi zaviye olan ancak cemevi olarak yeniden işlevlendirilen iki geleneksel yapının özgün mekânsal değerini literatür araştırmaları ve alan araştırmalarıyla birlikte sunmayı hedeflemektedir.

Conservation Of Djemevies Within The Context Of Faith-Space Relationship: Malatya Arapgir Onar Village’s Djemevies

Faith has been one of the most basic needs/instincts of people in the progression from past to present. Throughout history, many societies have developed their belief dynamics; has built their sacred belief systems and rituals. In this context, the way of approaching God, which forms the basis of sacred belief systems, has led to the design of unique spaces needed to perform rituals in some religious systems. It is possible to find traces, structures and symbols of many religions and sects in Anatolia, which has hosted many civilizations with its ancient past. In this context, Alevi culture and belief, which stands out with its lively and active elements in Anatolian culture, and its unique sacred places have been the subject of many scientific studies in terms of historical, political and cultural aspects. In the Alevi tradition, djemevies, which host religious events (supplication, Public ring prayer, sacrifice, semah, etc.) as well as supporting the socio-cultural solidarity system, have an important place in Alevi belief and worship. From this point of view, the aim of the study is to consider the value of djemevi structures in Alevi culture in the context of sacred religious places and to draw ttention to the necessity of conserving these structures. The study aims to present the original spatial value of two traditional structures, whose original function was a dervish lodge, but which were re-functionalized as a djemevi, in the rural settlement area of Onar, located in the Arapgir district of Malatya province, which was selected to examine the subject within the scope of the conservation of religious buildings, together with literature research and field studies.

PDF

___

Ahunbay, Zeynep. (1999). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: YEM Yayınları.
Akın, Günkut. (1991). “Tütekli Örtü Geleneği: Anadolu Cami ve Tarikat Yapılarında Tütekli Örtü”. Vakıflar Dergisi, 22, 323-354.
Akkemik, Ünal, Zencirkaya Ayfer, Kaygusuz İsmail. (2019). “Identification and evaluation of the wood materials used in two historical djemevies in the village of Onar (Arapgir, Malatya)”. Eurasian Journal of Forest Science, 7, 40-53.
Altın, Saadet. (2021). Büyük Ocak Cemevi kişisel fotoğraf arşivi.
Aydoğdu, Ersin. (2020). Büyük Ocak Cemevi kişisel fotoğraf arşivi.
Borden, Iain. (2014). “Another Pavement, Another Beach: Skateboarding and the Performative Critique of Architecture” . In The Unknown City. Ed. Iain Borden, Joe Kerr and Jane Rendell. Cambridge: MIT Press.
Bozkurt, Fuat. (2000). Çağdaşlaşma Sürecinde Alevilik. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
Bruissien, Martin Van. (2000). Kürtlük, Türklük, Alevilik: Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri. Çev. Hakan Yurdakul. İstanbul: İletişim Yayınları.
Çelebioğlu, Banu. (2008). “VI-XI. Yüzyıllar Arasında Kapadokya’da Hristiyan Dini Mimarisi ve Koruma Metodolojisi”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Çöp, Mahmut. (2019). Büyük Ocak Cemevi kişisel fotoğraf arşivi.
Demirtaş, Fikri. (2020). “Arapgir’in Kahverengi Yol Levhaları”. Web: https:// cagdasalevibirligi.com/2020/11/22/arapgirin-kahverengi-yol-levhalari/, Erişim Tarihi: 28.07.2021.
Eliade, Mircea. (2003). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Eliade, Mircea. (2017). Dinsel İnanışlar ve Düşünceler Tarihi: Muhammet’ten Reform Çağına. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Yayınları.
Emre, Gülder. (2017). Kültürel Mirasın Korunması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi (e-kitap). Web: http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/kulturelmiras_ao/ kmkorunmasi.pdf, Erişim Tarihi: 26.07.2021.
Es, Murat. (2006). “Alevist Politics of Place and the Construction of Cemevis in Turkey”. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Eyice, Semavi. (1963). “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23, 1-80.
Gazioğlu, Hüseyin Hakan. (2019). “Dinî ve Sosyal Bir Kurum Olarak Zaviyeler”. https://gorgondergisi.com/dini-ve-sosyal-bir-kurum-olarak-zaviyeler/, Erişim Tarihi: 07.11.2021.
Güç, Ahmet. (2011). Dinlerde Mabed ve İbadet. İstanbul: Düşünce Kitabevi Yayınları.
Google Earth. (2021). Onar köyü Büyük Ocak Cemevi uydu görüntüleri.
Halaçoğlu, Yusuf. (1991). “Arapkir”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 328-329.
Kaygusuz, İsmail. (1983). Onar Dede Mezarlığı ve Şeyh Hasan Oner. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Kaytan, Saadet Mutlu. (2014). “Lykos Laodikeiası’nda Bulunan Laodikeia Kilisesi’nin Analitik Çözümlemesi ve Koruma Yaklaşımı”. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Kuban, Doğan. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınları.
Kutlu, M. (2020). Orta Asya’da Tütekli (Kırlangıç) Örtünün Kökeni ve Tarihî Gelişim Aşamaları Üzerine Bir Değerlendirme. International Journal of History, 12(5), 2455-2486.
Leary, Michael Edema. (2012). “Differential Space: A Place in Planning Theory?”. 2. Planlama Teorisi Konferansı, Bristol.
Lefebvre, Henri. (1991). The Production of Space. Çev. Donald Nicholson-Smith. Oxford: Blackwell Publishing.
Lefebvre, Henri. (2014). Mekânın Üretimi. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: Sel Yayınları.
Mellink, Machteld. (1988). “Anatolia”. Cambridge Ancient History, 4, 211-233.
Milgrom, Richard. (2008). “Lucien Kroll: design, difference, everyday life”. In Space, Difference, Everyday Life: Reading Henri Lefebvre. Ed. K. Goonewardena, S. Kipfer, R. Milgrom and C. Schmid. New York: Routledge Publishing.
Ocak, Ahmet Yaşar. (1978). “Zaviyeler (Dini, Sosyal ve Kültürel Tarih Açısından Bir Deneme)”. Vakıflar Dergisi, 12, 247-269.
Onarlı, İsmail. (1999). “Şeyh Hasan Ocağı ve Aşireti”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Kış’99 (12), 25-50.
Ostrogorsky, Georg. (1986). Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özman, Recep. (2016). “Arapkir Onar Köyü Kaya Mezarları”. Tarih Dergisi, 62(2), 1-36.
Özsait, Mehmet. (1982). Anadolu’da Hellenistik Dönem. Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi. Görsel Yayınları, İstanbul, 2, 334-378.
Rennie, Brian (1996). Reconstructing Eliade: making sense of religion. New York: Suny Press.
Schüler, Harald. (2002). Türkiye’de Sosyal Demokrasi: Particilik Hemşehrilik Alevilik. Çev. Yılmaz Tonbul. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sis, Nesrin ve Çeçen, Mehmet Akif. (2016). “Yaşayan Alevi Kültür ve İnançların Üzerine Bir Araştırma: Onar Köyü Örneği”. Journal of Turkish Language and Literature, 2(1), 413-430.
Şancı, Fuat. (2021). “Arapkir Onar Köyünde Türk Eserleri”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(37), 266-290.
URL 1. TDK Sözlüğü ‘tapınma’, Web: https://kelimeler.gen.tr/tapinma-nedir-nedemek-293910, Erişim Tarihi: 25.07.2021.
URL 2. ‘Ayin veya Ritüel’. Web: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayin, Erişim Tarihi: 24. 07.2021.
URL 3. ICOMOS ‘Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi Tüzüğü’ http:// www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0574229001536913919.pdf, Erişim Tarihi: 26.07.2021.
URL 4. ICOMOS ‘Washington Tüzüğü’ http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ ICOMOSTR_tr0627604001536681570.pdf, Erişim Tarihi: 26.07.2021.
URL 5. ICOMOS ‘Venedik Tüzüğü’ http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ tr0243603001536681730.pdf, Erişim Tarihi: 26.07.2021.
URL 6. Mevzuat Bilgi Sistemi ‘Büyükşehir Belediyesi Kanunu’ https://www.mevzuat. gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5216&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, Erişim Tarihi: 27.07.2021.
URL 7. T.C. Arguvan Kaymakamlığı ‘Harita’ http://www.arguvan.gov.tr/genel, Erişim Tarihi: 27.07.2021.
URL 8. T.C. Malatya Valiliği ‘Malatya İl Haritası’ http://malatya.gov.tr/malatya-ilharitasi, Erişim Tarihi: 27.07.2021.
URL 9. Onar Köyü Kalkındırma Derneği ‘Onar Köyü’ http://onarkoyu.com/ albumdetay?id=11, Erişim Tarihi: 28.07.2021.
URL 10. Polo Travel ‘Büyük Ocak Cem Evi Onar Köyü Malatya’ https://www. youtube.com/watch?v=24DVhY53K7o, Erişim Tarihi: 28.07.2021.
Ülger, Gözde. (2013). “Tapınma Ritüeli ile İbadet Mekânı Arasındaki İlişkinin Göstergebilimsel Bağlamda Okunması: Cemevi Yapıları”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ünal, Mustafa. (2021). Onar Köyü ve cemevleri hakkında kişisel görüşme.
Yıldırım, Rıza. (2018). Geleneksel Alevilik - İnanç, İbadet, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim Yayınları.
Yücesoy, Fikriye. (2017). “Cemevinin Diferansiyel Mekân Olarak Okunması: Göçmen Mahallesi Cemevi Örneği”. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi