Uygur Sihir Masallarındaki “Kadın” Tipi Üzerine Bir İnceleme

Türklerde aile en önemli toplumsal kurumdur. Diğer Türk toplumlarında olduğugibi, kadın Uygur toplumunda da önemli bir konuma sahiptir. O, anne, eş, sevgiliolarak toplumsal yapının ayrılmaz bir unsuru olan ailenin temel direğidir. Bulunduklarıcoğrafya ve tarihi koşullar içinde Uygur Türkleri farklı dini yapıları kabuletmek durumunda kalmışlardır. Her farklı din toplumun sosyal değerlerinde değişimlereneden olmuştur. Uygurların Budizm, Maniheizm gibi pasif, barışçıl dinlerikabul ettikleri dönemde kadın eski gücünü kaybedip anaç bir kimliğe bürünmüştür.Dini ve siyasi kargaşaların yaşandığı dönemde kadın geçmişteki sosyalstatüsüne tekrar sahip olmuş, bir dönemin anlatılarında sadece evde anneolan kadın, artık savaşçı bir alp tipine doğru evrilmiştir. Uygur masallarında kadın,farklı kimliklerle karşımıza çıkmaktadır. Makalede Uygur masallarında sıklıklayer alan kadın tipler incelenecektir. Anne, üvey anne, sevgili, eş, kız çocuğu,peri, cadı, kempir (yaşlı kadın), dev, yalmavuz vb. tipler Uygur sihir masallarındayer alan kadın tiplerdir.

An Analysis of “Female” Figure in Uyghur Magical Tales

The Turkish family is the most important social institution. As in other Turkish societies, women have an important position in Uighur society. She, as mother, wife and lover is the main pillar of family which is an inseparable element of social structure. In their geography and historical conditions, Uighur Turks had to accept different religious structures. Every different religion has caused changes in the social values of the society. When the Uighurs accepted passive peaceful religions such as Buddhism and Manichaeism, women lost their former power and got a maternal identity. In the era of religious and political turmoil, the women once again gained their social status as in the woman evolved from only a motherly figure at home in narrations of an era into a warrior hero type. In Uighur tales, women appear in different identities. In this paper, the female types frequently occurring in Uighur tales will be analyzed. Mother, stepmother, darling, wife, daughter, fairy, witch, old woman, giant etc. characters are the characters of women in the magic tales of Uyghur magic tales.

PDF

___

Bascom, William. “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar.” Çev. Nur Aktaş ve ark. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ankara: Millî Folklor (2006): 113-132.
Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi- Mitolojik Ana, Umay Paradigmasından İlkel Mitolojik Kategoriler İyeler ve Demonoloji) II. Cilt. (2. Basım). Ankara: Ötüken, 2012.
Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Çev. Eren Ercan. Ankara: Yurt Kitap, 2004.
Boratav, Pertev Naili. Zaman Zaman İçinde. İstanbul: Adam, 1992.
Buḳa Mozaylaptu Uyġur Ḫelḳ Çöçekleri. Pilanliġuçilar: Abdurahim Ebey; Eḫmet Emin. Urumçi: Şincan Ḫelḳ Neşriyati, 2006.
Bulbulgoya Uyġur Ḫelḳ Çöçekleri. Yay. Haz. Abdurahim Ebey ve Eḫmet Emin. Ürümçi: Şincang Halk, 2006.
Burnakov, Aleksey Venariy. “Hakasların Geleneksel Dünya Tasavvurlarında Su İyesinin Dişil Başlangıcı” Çev. Atilla Bağcı. Türk Dünyası 36 (2013): 9- 22.
Çandarlıoğlu, Gülçin. Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü (Çin Kaynakları ve Uygur Kitabelerine Göre). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2004.
Ejderha Yiğit Uygur Halk Masalları. Yay. Haz. Abdurahim Ebey ve Eḫmet Emin. Ürümçi: Şincang Halk, 2006.
Ekici, Metin. “Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler”. Millî Folklor 44 (1999): 10-17.
Eliade, Mircea. Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge, 1999.
Günay, Umay. “Masal”. Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1992: 3-20; 321-331.
Hüvey Batur. Uygur Halk Masalları. Yay. Haz. Abdurahim Ebey ve Eḫmet Emin. Ürümçi: Şincang Halk, 2006.
İnayet, Alimcan. Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi: Yalmavuz/ Celmoğuz. İzmir: Kanyılmaz, 2007.
Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. Haz. M. Bilgin Saydam. İstanbul: Metis, 2005.
Kaplan, Mehmet. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh, 2006.
Kılıç Batur Uygur Halk Masalları. Yay. Haz. Abdurahim Ebey ve Eḫmet Emin. Ürümçi: Şincang Halk, 2006.
Şahin, Duygu Demirer. “Seçilmiş Grimm Masallarında Kadın Figürü”. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), YÖKSİS No: 357429, 2014.
Sayın, Aslıhan ve Selçuk Aslan. “Duygudurum Bozuklukları ile Huy, Karakter ve Kişilik İlişkisi”. Türk Psikiyatri Dergisi 16. 4 (2005): 276-283.
Sevgi Maskesi. Uygur Halk Masalları. Yay. Haz. Abdurahim Ebey ve Eḫmet Emin. Ürümçi: Şincang Halk, 2006.
Tarim, Osman İsmayil. Uyġur Séhirlik Çöçekliri Heḳḳide Tetḳiḳat. Ürümçi: Şincang Üniversitesi, 2006.
Uraz, Murat. Türk Mitolojisi. (II. Baskı). İstanbul: Düşünen Adam, 1994.
Uygur Halk Masalları 19. Yay. Haz. Abduḳiyum Turdi Turpan ve Abduréşit İbrahim. Ürümçi: Şincang Halk, 2000.
Uygur Halk Masalları 2. Yay. Haz. Ablimit Sadiḳ. Ürümçi: Şincang Halk, 1999.
Uygur Halk Masalları 20. Yay. Haz. Abduḳiyum Turdi Turpan ve Abduréşit İbrahim. Ürümçi: Şincang Halk, 2000.
Uygur Halk Masalları 3. Yay. Haz. Tursun Lėtip, Ḫoceḫmet Yunus, Tursun Zėrdin ve Micit Osman. Ürümçi: Şincang Halk, 1999.
Uygur Halk Masalları 4. Yay. Haz. Siyit Zunun ve Abduraḫman Mömin. Ürümçi: Şincang Halk, 1999.
Uygur Halk Masalları 8. Ürümçi: Şincang Halk, 1988.
Uygur Halk Masalları. Yay. Haz. Abdurahim Ebey ve Eḫmet Emin. Ürümçi: Şincang Halk, 2006.
Yarıl Taşım Yarıl Uygur Halk Masalları. Yay. Haz. Abdurahim Ebey ve Eḫmet Emin. Ürümçi: Şincang Halk, 2006.
Zunun, Mehemmet ve Abdulkérim Raḫman. Uyġur Ḫelḳ Éġiz Edebiyatiniñ Asasliri. Ürümçi: Şincañ Ḫelḳ, 1982.