Son Dönem Hîve Hanlığı Metninde Savaşa İlişkin Sözcükler İle Savaş Aleti Adları

Tarihî kaynaklarda asker sözcüğünün önünde kullanılan “müstevfi ve müsellah” yani tam tekmil ve silahlı şeklinde geçen ifadeler, emniyetin sağlanması adına asker denilen güçten istenilenleri de ortaya koymaktadır. Tam tekmil hazır olmanın en elzem şartlarından biri elbette teçhizatın/donanımın eksiksiz tanımlanmasıyla ilgilidir. Bu tanımlamalarda geçen her sözcük, iç içe girmiş etkileşimli bir anlam ağının üyesidir ve aralarındaki etkileşimli ilişki her bağlamda özel bir şekilde değişebilen yapı iledir. Bu itibarla tam tekmil hazır olma ile anlatılan teçhizata/donanıma dair her bir sözcüğün içinde bulunduğu yapı-anlam alanının taşıdığı nitelikler, diğer sözcüklerle kullanım durumunun bir tesadüf eseri olmadığını gösteren somut veriler ihtiva eder. Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinin T82 numaralı nüsha üzerinedir ve Firdevsü’l-İkbâl adıyla kayıtlı bu Hanlık tarih metninin 336a-523a (Şişman, 2012)[1] varakları arası esas alınmıştır. Belirlenen tarih aralığı 1760-1825 yılları olan eser üzerindeki inceleme, savaşa dair sözcükler ile ordu teçhizatını ifade eden savaş aletleri adları çerçevesinde sınırlandırılmıştır. Araştırmada gerçekleşen tespitler ile savaş adı verilen kadim kavram etrafında kümelenmiş sözcüklerin toplum hayatındaki izleri Hanlık ulusunun son dönem eserlerinin biri üzerinden takip edilmiş; ulaşılan verilere ait ses ve anlam görünümlerinin türlü disiplinlere katkı sunabilmesi amaçlanmıştır. [1]Şişman, R. Şenay (2012). Firdevsü’l-ikbâl: Giriş, Transkripsiyonlu Metin (vr. 336a-523a), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.  
Anahtar Kelimeler:

Hanlık, Hive, tarih metni

___

  • Gömeç, Saadettin. Türk Kültürünün Ana Hatları. 2. Baskı Ankara: Berikan. 2012Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet – Tekke Münasebetleri. Ankara: Seha. 1983Özönder Barutçu, F. Sema. ‘Alî Şîr Nevâyî Muhakemetü’l-Lugateyn (İki Dilin Muhakemesi). Ankara: Türk Dil Kurumu. 1996