Soğuk Savaş sonrası Karadeniz’de güvenlik politikaları ve Türk-Rus ilişkileri

Karadeniz, tarihin her döneminde stratejik öneme sahip bir bölge olmuştur. Bu sebeple bölgedeki güvenlik algılamaları, her zaman için hassas dengelere dayan- mıştır. Soğuk Savaş sonrasında ortaya çıkan yeni güvenlik denklemi, Karade- niz’de de etkisini göstermiştir. Bölgenin güçlü devletleri Türkiye ve Rusya Fede- rasyonu (RF), Karadeniz’deki güvenlik politikalarını yenileyerek müttefik hâline gelmişlerdir. Bu ittifakın karşısında ise Amerika Birleşik Devletleri (ABD) yer almıştır. ABD’nin ve RF’nin Soğuk Savaş sırasındaki rekabeti, Karadeniz’de yeni dönemde de devam etmektedir ancak Türkiye açısından bakıldığında Karadeniz örneği, yeni ve daha bağımsız bir politikanın belirlenmesi anlamına gelmektedir. Bu yeni “Ankara merkezli” politika, başarılı bir hamle olarak değerlendirilebilir.

Turko- Turko-Russian relations and security policies in the black sea after the cold War

Black Sea is a region which has strategical importance in every era of history. Therefore, security perceptions in the region have always leaned to critical balances. New securtiy equation emerged after the Cold War, has also indicated its effect in Black Sea. Türkiye and Russian Federation (RF), powerful states of the region, have become allies by renewing their security policies on Black Sea. United States of America (USA) has been an opposing state against this alliance. The competition of USA and RF during the Cold War has been going on also in the new period but in terms of Türkiye, the sample of Black Sea means as determining a new and more indepent policy. This new “Ankara-based” policy may been evaluated as a successful lunge.

___

  • AKOĞLU, Fikriye; Karadeniz Ekonomik İşbirliği Üyesi Ülkeler Arasındaki Başlıca Siyasî Anlaşmazlıklar ve Bu Anlaşmazlıklar Çerçevesinde Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin Geleceği, Türkiye Büyük Millet Meclisi Dış İlişkiler ve Protokol Müdürlüğü, Ankara 1994 Analiz,
  • AKTAN, Gündüz; “Karadeniz, Karadeniz”, Stratejik Analiz S. 72, Nisan 2006
  • AKTÜRK, Şener; “Turkish-Russian Relations after the Cold War (1992-2002)”, Turkish Stu- Studies, dies Vol. 7, No. 3, September 2006
  • ALKAN, Akın; 21. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Karadeniz Güvenliği Nobel Yayın Dağıtım, An- Güvenliği, kara 2006
  • ALTINTAŞ, Hakan; “KEİB: Karadeniz Ekonomik İşbirliği”, Uluslararası Örgütler ve Türkiye, (Editörler: Şaban H. ÇALIŞ/Birol AKGÜN/Önder KUTLU), Çizgi Kitabevi, Konya 2006
  • AYBAK, Tunç; “Black Sea Economic Cooperation (BSEC) and Turkey: Extending European Integration to the East?”, Politics of the Black Sea: Dynamics of Cooperation and Conflict, (Editor: Tunç AYBAK), I. B. Tauris & Co. Ltd., London 2001
  • AYDIN, Mustafa; “1939-1945 İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye 1939-1945”, Türk Dış Politika- Politika- 1919- sı: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt I: 1919-1980), Bas- kın ORAN (Ed.), İletişim Yayınları, İstanbul 2005
  • -----; “Regional Cooperation in the Black Sea and the Role of Institutions”, Perceptions Perceptions, Autumn 2005
  • BALKIR, Canan; Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi (KEİB) Ekonomik Bir Değerlendir- Değerlendirme, Türk Sanayici ve İşadamları Derneği, Yayın No. TÜSİAD-T/93, 5-159, İstanbul 1993
  • BİLMAN, Levent; “The Regional Cooperation Initiatives in Southeast Europe and the Turkish Foreign Policy”, Perceptions, Volume III, Number 3, September - November 1998
  • BLEDA, Tanşuğ; “Black Sea Economic Cooperation”, Turkish Review Quarterly Digest Digest, Spring 1991, Vol. 5, No. 23
  • BOZKURT, Enver; Türkiye’nin Uluslararası Hukuk Mevzuatı Nobel Yayın Dağıtım, Ankara Uluslararası Mevzuatı, 2003
  • BRZEZINSKI, Zbigniew; Büyük Satranç Tahtası: Amerika’nın Küresel Üstünlüğü ve Bunun Gereklilikleri, Jeostratejik Gereklilikleri İnkılap Kitabevi, İstanbul 2005 (Çeviren: Yelda TÜREDİ)
  • BULUT, Arslan; Güneş Ülkesi: Türklüğün Yeni Düzeni Bilgeoğuz Yayıncılık, İstanbul 2006 Düzeni, Türklüğün
  • -----; Atatürk’ün Yol Haritası Bilgeoğuz Yayıncılık, İstanbul 2006 Haritası,
  • BUTTANRI, Bilge; Bölgesel Güç Karadeniz IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2004 Karadeniz,
  • COHEN, Ariel/IRWIN, Conway; “U.S. Strategy in the Black Sea Region”, Backgrounder No. Backgrounder, 1990, The Heritage Foundation, Washington, 13.12.2006
  • ÇİFTÇİ, Kemal; “Karadeniz’in Değişen Stratejik Konumu ve Türkiye”, Uluslararası Mücade- Mücade- lenin Yeni Odağı Karadeniz, (Derleyenler: Osman Metin ÖZTÜRK/Yalçın SARI- KAYA), BRC Basım, Ankara 2005
  • ÇÖRTEN, Burcu; Güncel Karadeniz Jeopolitiği Giresun Üniversitesi Karadeniz Stratejik Jeopolitiği, Araştırma ve Uygulama Merkezi (KARASAM), Giresun 2009
  • DAĞI, Zeynep; “Rusya’nın Güvenlik Politikası ve Türkiye”, Uluslararası Güvenlik Sorunları Sorunları ve Türkiye (Editörler: Refet YİNANÇ/Hakan TAŞDEMİR), Seçkin Yayıncılık, Ankara 2002
  • DAVUTOĞLU, Ahmet; Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu Küre Yayınla- Konumu, rı, İstanbul 2010
  • DUGİN, Aleksandr; Rus Jeopolitiği: Avrasyacı Yaklaşım Küre Yayınları, İstanbul 2005 (Çe- Yaklaşım, viren: Vügar İMANOV)
  • DURAN, Meltem; Karadeniz Ekonomik İşbirliği Ülkeleri Arasındaki Ticaretin Gelişememe- Gelişememe- sinin Nedenleri ve Çözüm Önerileri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No: 2004-61, İstanbul 2004
  • ERBAŞ, Göknil; “Karadeniz’in Artan Önemi ve Türk Dış Politikasına Etkileri”, 21. Yüzyılda Diplomasisi, Çağdaş Türk Dış Politikası ve Diplomasisi (Editör: Hasret ÇOMAK), Umuttepe Yayınları, Kocaeli 2010
  • ERHAN, Çağrı; “Türkiye ve Bölgesel Örgütler”, Beş Deniz Havzasında Türkiye, (Derleyen- ler: Mustafa AYDIN/Çağrı ERHAN), Siyasal Kitabevi, Ankara 2006
  • EROL, Mehmet Seyfettin; “Sovyet Talepleri (Stalin) Krizi”, Türk Dış Politikasında 41 Kriz Kriz, Haydar ÇAKMAK (Ed.), Kripto Basım Yayım Dağıtım, Ankara 2012
  • ERTÜRK, Emin; Uluslararası İktisadi Birleşmeler: Teori ve Türkiye’nin İçinde Bulunduğu Birleşmeler: (GATT- GATT- İktisadi Birleşme Hareketleri (GATT-1947, GATT-1994, WTO, AB, ECO, KEİB, ICO), VİPAŞ AŞ, Bursa 2002
  • GÜNDÜZ, Aslan; Milletlerarası Hukuk Temel Belgeler Örnek Kararlar Beta Basım, İstanbul Kararlar, 2003
  • HAMILTON, Daniel; “A Transatlantic Strategy for the Wider Black Sea?”, The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives (Edited by Daniel HAMILTON and Gerhard MANGOTT), Center for Transatlantic Relations, Washington 2008
  • HILL, Fiona/TAŞPINAR, Ömer; “Turkey and Russia: Axis of the Excluded?”, Survival V. 48, Survival, No. 1
  • İMANOV, Vügar; “Türk-Rus İlişkilerinde Yakınlaşma Dönemleri”, Türkiye’nin Değişen Dış Politikası (Derleyenler: Cüneyt YENİGÜN/Ertan EFEGİL), Nobel Yayın Dağıtım, An- kara 2010
  • İŞERİ, Emre/ÖZDEMİR, Volkan/DİLEK, A. Oğuz; “Jeopolitik Rekabetten Enerji İşbirliğine: Türkiye-Rusya İlişkileri”, Türkiye’nin Değişen Dış Politikası (Derleyenler: Cüneyt YENİGÜN/Ertan EFEGİL), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2010
  • KAMALOV, İlyas; “Ankara-Moskova Hattında Yakın Markaj”, Stratejik Analiz S. 64, Ağus- Analiz, tos 2005
  • -----; “Rusya Federasyonu ile İlişkiler”, Türk Dış Politikası (1919-2008) (Editör: Haydar (1919- ÇAKMAK), Barış Platin Kitap, Ankara 2008
  • KANBOLAT, Hasan; “Pax Ottomana’dan Pax Americana’ya Mı? Karadeniz’in Değişen Jeopo- litiği”, Stratejik Analiz, Nisan 2006, S. 72 (KANBOLAT, Nisan 2006)
  • -----; “Türkiye, Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin Dönem Başkanlığı’na Hazırlanıyor”, Stra- Stra- Analiz, tejik Analiz S. 74, Haziran 2006 (KANBOLAT, Haziran 2006)
  • -----; “Türkiye, Karadeniz’de Yeni Ufuklara Yelken Açmak İstiyor”, Avrasya Dosyası C. 13, Dosyası, S. 1, Ocak-Şubat-Mart-Nisan 2007 (KANBOLAT, 2007)
  • KANDEMİR, Eyyub; Uluslararası Sistemin Yeni Düzen Arayışında Karadeniz’in Değişen Jeopolitiği, Jeopolitiği IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008
  • KARADENİZ, Bülent; “Security and Stability Architecture in the Black Sea”, Perceptions, Perceptions Winter 2007
  • KARLUK, Rıdvan; Küreselleşen Dünyada Uluslararası Kuruluşlar, Beta Basım, İstanbul 2007
  • KASIM, Kamer; Soğuk Savaş Sonrası Kafkasya, USAK Yayınları, Ankara 2011
  • KESGİN, Serdar; “NATO ve Karadeniz”, Uluslararası Mücadelenin Yeni Odağı Karadeniz (Derleyenler: Osman Metin ÖZTÜRK/Yalçın SARIKAYA), BRC Basım, Ankara 2005 (KESGİN, 2005)
  • -----; NATO-Rusya İlişkileri Giresun Üniversitesi Karadeniz Stratejik Araştırma ve Uygu- NATO- İlişkileri, lama Merkezi (KARASAM), Giresun 2009 (KESGİN, 2009)
  • KINIKLIOĞLU, Suat; “Karadeniz’de Bölgesel Arayışlar ve Zihinsel Altyapıları”, Stratejik Analiz, Analiz S. 73, Mayıs 2006
  • KLYMPUSH-TSINTSADZE, Ivanna; “Cooperative Efforts in the Black Sea Region”, The Building, Black Sea Region: Coopeartion and Security Building Oleksandr PAVLIUK/Ivanna
  • KLYMPUSH-TSINTSADZE (Ed.), EastWest Institute (EWI), New York 2004
  • KOÇER, Gökhan; “Karadeniz’in Güvenliği: Uluslararası Yapılanmalar ve Türkiye”, Gazi Akademik Bakış, C. 1, S. 1, Kış 2007
  • KOVALSKY, Nikolai; “Russia and the Black Sea Realities”, Politics of the Black Sea: Dyna- Dynamics of Cooperation and Conflict, (Editor: Tunç AYBAK), I. B. Tauris & Co. Ltd., London 2001
  • KÖYLÜ, Murat; “NATO’nun Karadeniz Politikaları”, 21. Yüzyıl S. 7, Ekim-Kasım-Aralık Yüzyıl, 2008
  • KURAN, Selami; Uluslararası Deniz Hukuku Arıkan Basım Yayım Dağıtım, İstanbul 2006 Hukuku,
  • MOLLAMEHMETOĞLU, Ahmet Şefik; Argonotlardan ABD’ye Sömürgecilerin Altın Post Karadeniz, Sevdası: Avrasya’nın Kilidi Karadeniz Dama Yayınları, Ankara 2010
  • MOSHES, Arkady; “Littoral States and Region Building Around the Black Sea”, The Black Sea Region: Cooperation and Security Building (Edited By Oleksandr PAVLIUK/ Ivanna KLYMPUSH-TSINTSADZE), EastWest Institute, New York 2004
  • OĞAN, Sinan; “Güç Mücadelesinde Kadife Devrim Modası: Gürcistan Örneği”, Turuncu Devrimler SOROS’un Yeni Dünya Düzeni: ‘İkinci El Demokrasi’ ve Neo-Conlar (Der- Neo- leyen: Sinan OĞAN), Birharf Yayıncılık, İstanbul 2006
  • -----; “Ukrayna’da Turuncu Devrim”, Turuncu Devrimler SOROS’un Yeni Dünya Düzeni: ‘İkin Neo- ‘İkinci El Demokrasi’ ve Neo-Conlar (Derleyen: Sinan OĞAN), Birharf Yayıncılık, İstanbul 2006
  • -----; “11 Eylül Sonrası Türk Dış Politikasında Rusya”, Rusya Stratejik Araştırmaları 1 (Edi- tör: İhsan ÇOMAK), TASAM Yayınları, İstanbul 2006
  • -----; “Küresel Mücadelenin Yeni Alanı: Karadeniz ve Montrö Anlaşması”, http://www. turksam.org/tr/a907.html
  • -----; “Dimitri Medvedev’in Türkiye Ziyareti ve Türk-Rus İlişkilerinin Perspektifleri”, http://www.turksam.org/tr/a2024.html
  • OKTAY, Emel G.; “Türkiye’nin Avrasya’da Çok Taraflı Girişimlerine Bir Örnek: Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü”, Türkiye’nin Avrasya Macerası 1989-2006 (Avrasya Üçle- 1989- Üçle- (Derleyen: Mustafa AYDIN), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2007 mesi II), (
  • ÖZBAY, Fatih; “Türkiye-Rusya İlişkileri: Stratejik Ortaklık mı?”, 21. Yüzyılda Çağdaş Türk Dış Politikası ve Diplomasisi (Editör: Hasret ÇOMAK), Umuttepe Yayınları, Kocaeli 2010
  • ÖZDAĞ, Ümit; “Türkiye’nin Bağımsızlığına Saldırının Parçası Olarak Türk Ordusu’nda Rus- çu-Avrasyacı Klik İddiaları”, 21. Yüzyıl S. 7, Ekim-Kasım-Aralık 2008 Yüzyıl,
  • ÖZERSAY, Kudret; Türk Boğazlarından Geçiş Rejimi Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Rejimi, Ankara 1999
  • ÖZGÖKER, Uğur; Uluslararası Siyasi, Askeri ve Ekonomik Örgütler, DER Yayınları, İstan- bul 2006
  • ÖZMAN, Aydoğan; Deniz Hukuku I Turhan Kitabevi, Ankara 2006 I, ÖZTÜRK, Osman Metin; Rusya Federasyonu Askerî Doktrini, Avrasya Stratejik Araştırma- Doktrini lar Merkezi Yayınları, Ankara 2001 (ÖZTÜRK, 2001)
  • ÖZTÜRK, Osman Metin; Amerika Çökerken Yeni Kutuplaşma Fark Yayınları, Ankara 2007 Kutuplaşma, (ÖZTÜRK, 2007)
  • PAVLIUK, Oleksandr; “The Black Sea Economic Cooperation: Will Hopes Become Reality?”, Subregional Cooperation in the New Europe: Building Security, Prosperity and the Solidarity from the Barents to the Black Sea, (Editor: Andrew Cottey), MacMillan Press Ltd., London 1999 (PAVLIUK, 1999)
  • -----; “Introduction”, The Black Sea Region: Cooperation and Security Building (Editors: Building, Oleksandr PAVLIUK/Ivanna KLYMPUSH-TSINTSADZE), East West Institute (EWI), New York 2004 (PAVLIUK, 2004)
  • PAZARCI, Hüseyin; Uluslararası Hukuk Dersleri II. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara 2005
  • PREVELAKIS, George; “The Geopolitics of the Black Sea Region”, Southeast European and Studies, Black Sea Studies V. 1, N. 3, September 2001
  • SARIKAYA, Yalçın; “Tarihten Günümüze Rusya-İran İlişkileri: Çatışma ve İşbirliği”, I. Türk- Türk-Rus Ortak Karadeniz Sempozyumu Bildirileri (Yayına Hazırlayanlar: Pınar
  • YÜRÜR/Yalçın SARIKAYA/Aigerim SHİLİBEKOVA), Giresun Üniversitesi Karadeniz Stratejik Araştırma ve Uygulama Merkezi, Giresun 2008
  • SAYAN, Serdar; “The Contribution of the Black Sea Economic Cooperation Organisation to Regional Development”, South-East Europe Review for Labour and Social Affairs South- Affairs, Issue: 02/2002
  • SIMAO, Licinia/FREIRE, Maria Raquel; “The EU’s Neighborhood Policy and the South Caucasus: Unfolding New Patterns of Cooperation”, Caucasian Review of Inter- Inter- Affairs, national Affairs Vol. 2(4), Autmn 2008
  • SOMUNCUOĞLU, Anar; “Moldova’da “Sessiz” Devrim”, Turuncu Devrimler SOROS’un Neo- Yeni Dünya Düzeni: ‘İkinci El Demokrasi’ ve Neo-Conlar (Derleyen: Sinan OĞAN), Birharf Yayıncılık, İstanbul 2006
  • TANRISEVER, Oktay Fırat; “Sovyet Sonrası Dönemde Rusya’nın Karadeniz Politikası”, Av- Jeopolitiği”, rasya Dosyası, “Karadeniz’in Yeni Jeopolitiği” Ocak-Nisan 2007, C. 13, S. 1
  • TELLAL, Erel; “1945-1960 SSCB’yle İlişkiler”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bu- Bu- 1919- güne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt I: 1919-1980), Baskın ORAN (Ed.), İletişim Ya- yınları, İstanbul 2005
  • TOLUNER, Sevin; Milletlerarası Hukuk Dersleri, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul 1996 Dersleri
  • -----; Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul 2004 Sorunları,
  • ULUSOY, Hasan; “A New Formation in the Black Sea: BLACKSEAFOR”, Perceptions Perceptions, Volume VI, N. 4, December 2001-February 2002
  • UZGEL, İlhan; “1990-2001 Balkanlarla İlişkiler”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından 1980- Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt II: 1980-2001), (Editör: Baskın ORAN), İletişim Yayınları, İstanbul 2005
  • VANK, M. Deniz; Boğazların Hukuki Rejimi ve Türk Boğazları US-A Yayıncılık, Ankara Boğazları, 1998
  • YALÇINKAYA, Alâeddin; “Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin Türkiye ve Bölge Potansiyeli- ne Gerçekçi Adaptasyonu”, Küreselleşme ve Türkiye’nin Dış Ekonomik İlişkileri, 2004 Türkiye İktisat Kongresi Tebliğ Sunuşları, DPT Yayınları, Ankara 2004 (YALÇIN- KAYA, 2004)
  • -----; Kafkasya’da Siyasi Gelişmeler: Etnik Düğümden Küresel Kördüğüme, Lalezar Kitabevi, Kördü Ankara 2006 (YALÇINKAYA, 2006)
  • YAVUZ, Celalettin; “ABD’nin Karadeniz’e Çıkma ve Montreux Boğazlar Sözleşmesi’ni Aşma Girişimleri”, http://www.turksam.org/tr/yazdir1458.html
  • YENİÇERİ, Özcan; Bugünden Yarına Türk Dünyasına Stratejik Bakış IQ Kültür Sanat Ya- Bakış, yıncılık, İstanbul 2008 YILMAZ, Sait; “Karadeniz’de Değişen Dengeler ve Türkiye”, Karadeniz Araştırmaları S. 15, Araştırmaları, Güz 2007 (YILMAZ, 2007)
  • YILMAZ, Meşküre; “Amerika’nın Olmadığı Deniz: Karadeniz”, 21. Yüzyıl S. 23, Kasım 2010 Yüzyıl, (YILMAZ, 2010)
  • ГРИНЕВЕЦКИЙ, Cергей Рафаилович/ ЖИЛЬЦОВ, Cергей Cергеевич/ ЗОНН, Игор Cергеевич; Черноморский Узел Международные отношения, Москва 2007 Узел,
  • (GRİNEVETSKİY, Sergey Rafailoviç/JİLTSOV, Sergey Sergeyeviç/ZONN, İgor Serge- yeviç; Karadeniz Düğümü Mejdunarodnıye Otnoşeniya, Moskova 2007), (GRİNE- Düğümü, VETSKİY/JİLTSOV/ZONN, 2007)
  • -----; Геополитическое Казино Причерноморья Восток-Запад, Москва 2009 (GRİNE- Причерноморья,
  • VETSKİY, Sergey Rafailoviç/JİLTSOV, Sergey Sergeyeviç/ZONN, İgor Sergeyeviç; Ka- Kumarhane, radeniz’de Jeopolitik Kumarhane Vostok-Zapad, Moskova 2009), (GRİNE- VETSKİY/JİLTSOV/ZONN, 2009)
  • КУТОВОЙ, Е. Г.; Черноморское Экономическое Сотрудничество: Бчера, Сегодня, а Завтра?, Завтра? Кубанский госдарственный унивеситет, Краснодар 2004 (KUTOVOY, YE. G.; Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü: Dün, Bugün, ya Yarın?, Kubanskiy Devlet Yarın? Üniversitesi, Krasnodar 2004)
  • МАСЛОВ, Андрей Михайлович; “Военно-морское сотрудничество в Черном море”, жизнь, Международная жизнь 2002, Но. 6 (MASLOV, Andrey Mihayloviç; “Karadeniz’de Deniz Kuvvetleri İşbirliği”, Mejdunarodnaya jizn 2002, S. 6) jizn,
  • http://www.blackseafor.org/
  • http://www.bsec-organization.org/
  • http://www.mfa.gov.tr/
  • http://www.mid.ru
  • http://www.tsk.tr/
  • http://www.turksam.org/tr/