Kafkaslarda Müslüman-Türk Soykırımı (1905-1920) .

Kafkasya’da var olan farklı kimlikler, bu coğrafyada Rus-Ermeni faktörünün ortaya çıkışına kadar bir arada yaşamayı sürdürdüler. Bu birliktelik 1905 yılına kadar normal bir şekilde devam etmiştir. Müslüman Türk insanını acımasızca katleden ve Türk izlerini tarihten silmeye çalışan Ermeni ve Rus yönetimi tam bir soykırım politikası uygulamıştır. Bu makalede 1905–1920. yıllarda Kuzey Azerbaycan’ın Lenkeran, Salyan, Yevlah, Şemkir, Şuşa, Cavanşir, Cebrail, Gökçay, Aksu, Hacıkabul, Kürdemir, Karabağ ve İrevan vilayetlerinde Ermeniler ve Ruslar tarafından yapılan katliam ve soykırım üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda, Ermeni ve destekçilerinin bu topraklardaki faaliyetlerini ağırlıklı olarak arşiv belgelerine dayanarak ortaya koyacağız. Bolşevik, Taşnak, Andranik ve Amazasp güçlerinin faaliyetlerine Ruslar başta olmak üzere dış güçlerin destek olduğunu gösteren çok sayıda arşiv belgesi mevcuttur. Büyük çoğunluğu Rusça ve Azerbaycan Türkçesiyle olan belgeler, Ermeni (Taşnak) ve Rus (Bolşevik) örgütlerinin sadece Osmanlı topraklarındaki özellikle Doğu Anadolu Türklerine değil, aynı zamanda Kafkaslardaki Türklere ve diğer halklara da işkence ve soykırım uyguladıklarını göstermektedir. Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgal hareketinin başlangıç tarihi 1988 olarak bilinmektedir. Oysa Ermenilerin bu toprakları işgale başladıkları tarih XX. yüzyılın başlarına kadar uzandığı bilinmektedir.

The Genocides over the Muslim Turks in the Caucasus (1905-1920)

Different identities continued to live together in the Caucasus for many ages, until the emergence of the Russian-Armenian factor in the region. This factor continued normally until 1905. from then on, the Armenians and the Russian administration mercilessly massacred the Muslim Turkish people, and tried to erase Turkish traces from the history, by implementing a policy of genocide. This article focuses on the massacres and the genocide, done by the Armenians and other forces in the Lankaran, Salyan, Yevlakh, Shamkhor, Shusha, Cavanshir, Jabrail, Gokchay, Aksu, Hacikabul, Kurdemir, Karabakh and İrevan provinces of Northern Azerbaijan between 1905 and 1920. This study discovers the activities of the Armenian terror groups and their supporters, basing on archive docu- ments. There are a lot of documents showing that Russia and other forces supported terror and genocide activities of the Tashnak, Andranik and Amazasp groups. The documents, which are mostly in Russian and Azerbaijani Turkish, prove that the Armenian (Dashnak) and Russian (Bolshevik) organizations com- mitted torture and genocide not only over the Turks, who were in the territory of Ottoman Empire, especially in Eastern Anatolia, but also the Caucasian Turks and other peoples living in those territories. It is widely assumed that the start date of the occupition of the Azerbaijan territories by the Armenians is 1988. However, its beginning goes to the beginning of the XXth century.

PDF

___

1) Arşiv Belgeleri
ARDA (Azerbaycan Respublikası Dövlet Arxivi), Fond. 28, Siyahı. 1, İş. 185.
ARDA F. 40, Siy. 1, İş. 26.
ARDA, F. 894, Siy. 2, İş. 81.
ARDA F. 894, Siy. 7, İş. 22.
ARDA F. 894, Siy. 4, İş. 65.
ARDA F. 894, Siy. 7, İş. 21.
ARDA F. 894, Siy. 10, İş. 100.
ARDA, F. 894, Siy. 7, İş. 8.
ARDA F. 894, Siy. 1, İş. 201.
ARDA F. 895, Siy. 1, İş. 299.
ARDA F. 895, Siy. 1, İş. 103.
ARDA F. 897, Siy. 1, İş. 112.
ARDA F. 970, Siy. 1, İş. 161.
ARDA F. 970, Siy. 1, İş. 65.
ARDA F. 1061, Siy. 1, İş. 105.
ARMDA (Azerbaycan Respublikası Milli Dövlet Arxivi), F. 894, Siy. 7, İş. 22.
ARMDA F. 1061, Siy. 1, İş. 95.
ARMDA F. 1061, Siy. 1, İş. 108.
ARSPİHA (Azerbaycan Respublikası Siyasi Partiler ve İctimai Hareketler Arxivi), F. 276–52, İş 20.
ARSPİHA F. 276, Siy. 9, İş. 3.
ARSPİHA F. 277, Siy. 2, İş. 16.
ARSPİHA F. 276, Siy. 2, İş 20.
RFDTA (Rusya Federasyonu Devlet Tarih Arşivi), F. 1405, Sayı. 119.
RFDTA F. 1276, Sayı. 1842.
RFDTA, F. 1405, Sayı. 3934.
RFDTA Fond. 1328.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), HR, HU, KR. 122.4.6.
BOA DH. EUM. AYŞ, 32.33.2.
BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 930 01.1.21.2.
BCA 930 01. 2.28.11. (1906–1918),
Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslar’da ve Anadolu’da Ermeni Mezalimi (1906–1918) C. I, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1995.
Дашнаки (Из Mатериалов Департамент Полиции) Baku 1990. Harekâtı,
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekâtı ATASE Yayınları, Cilt: II.
Адрес Kалендарь Азербайджанская Республика Baku 1920.
2) Kitap ve Makale
ARZUMANLI Vagif ve MUXTAROV Kamil, 1918 İlı Qırğınları Bakı 1995. Qırğınları,
ASLAN Yasin, “Rus İstilasından Sovyet Ermenistanı’na Erivan Vilayeti’nin Demografik Yapısı (1827–1922)”, Yeni Türkiye Dergisi Ermeni Sorunu Özel Sayısı II, Yıl 7, Sayı. 38, Ankara 2001.
BAKIXANOV Abasqulu Ağa, Gülistan-i İrem, Bakı 1991. Gülistan-
BAYKARA Hüseyin, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin İki Askeri Zaferi TTK Yayınları, İstanbul 1965.
BUDAGOV Budag ve ALİYEV Hasan, Azerbaycan Coğrafyası Bakü 1984. Coğrafyası,
BUDAG Mustafa, “Nuri Paşanın Qafqaz İslam Ordusunda Raportu”, Qafqaz Üniversiteti Neşriyyatı, Qafqaz Araştırmaları İnstitutu Neşriyyatı No: 006, Bakı 2008.
BÜNYADOV Ziya, Qırmızı Terror Bakı 1993. Terror,
ÇEMENZEMİNLİ Yusuf Vezir, Xarici Siyasetimiz, Bakı 1993.
GULİYEV A. H. ve AZİZOV T.A., Azerbaycan Tarixi Maarif Neşriyatı, Bakı 1990 Azerbaycan Tarixi,
GÖRÜRYILMAZ Mustafa, Türk Kafkas İslam Ordusu ve Ermeniler 1918 Bilge Oğuz Yayınları, İstanbul 2007.
HALATYANTS G. (1896), Armyanskiye Arşakidı v “İstorii Armenii” Moiseya Horenskogo, Moscow Ç. I-II;
HESENLİ Cemil ve İSMAYILOV Eldar, Azerbaycan Tarixi Müellim Neşriyyatı, Bakı 1995. Tarixi,
ELEKBERLİ Aziz, Qedim Türk-Oğuz Yurdu-Ermenistan Sabah Neşriyyatı, Bakı 1994. Türk- Yurdu-Ermenistan,
KARABEKİR Kazım, İstiklal Harbimiz İstanbul 1988. Harbimiz,
MANSUROV A., Tarixin Ağ Lekeleri ve Yenidenqurma Bakı 1991. Yenidenqurma,
MEMMEDOV İsrafil, Tariximiz, Torpağımız, Taleyimiz Bakı 2003. Taleyimiz,
MUSTAFAYEV Beşir, Ermenilerin Kuzey Azerbaycan’daki Faaliyetleri (1905–1920) Ege (1905–1920), Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2009.
MUSTAFAYEV Beşir, “Arşiv Belgeleri Işığında Kuba’da Ermeni Zulmü (1905–1920)”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi Sayı. 26, Yaz Dönemi, Ankara 2010.
NECEF Ekber N., “Kafkasya’ya Rus Göçleri”, Rey Dergisi, Ocak-Şubat-Mart, 2000, No: 3.
NEVVAB Mir Möhsün, 1905–1906.İllerde Ermeni-Müselman Davası, Bakı 1993. 1905– Ermeni- Davası
ONK Nizamettin Halil, “Yeni Azerbaycan Cumhuriyeti Kurulurken”, Türk Dünyası Tarih Bülteni, Bülteni İstanbul 1992
ORDUBADİ Memmed Said, Qanlı İller Bakı 1991. İller,
İBRAHİMOV Aydın ve KOÇMAN Asaf, Azerbaycan Coğrafyası, E. Ü. Yayınları, İzmir 1994. Coğrafyası
İSGENDEROV Anar, Azerbaycanda Türk-Müselman Soyqırımı Probleminin Tarixşünaslığı Türk- Tarixşünaslığı, Adiloğlu Neşriyyatı, Bakı 2006
SARAY Mehmet, Azerbaycan Türkleri Tarihi Nesil Yayıncılık, İstanbul 1993 Tarihi,
SARIAHMETOĞLU Nesrin, Azeri-Ermeni İlişkileri (1905–1920), TTK Yayınları, Ankara Azeri- (1905– 2006.
SWIETOCHOWSKİ Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905– 1905– 1920, 1920 İstanbul 1988
SÜLEYMANOV Manaf, Oxuduqlarım Eşitdiklerim Gördüklerim Bakı 1987 Eşitdiklerim Gördüklerim,
SÜLEYMANOV Manaf, Qafqaz İslam Ordusu ve Azerbaycan, Herb Neşriyyatı, Bakı 1999
SÜLEYMANOV Mehman, Azerbaycanda Türk Şehidlikleri Herb Neşriyyatı, Bakı 2000 Şehidlikleri,
TAPDIQOĞLU Nazim, Şemkir Rayonu ve Onun Toponomiyası Bakı 2005. Toponomiyası,
TÜRKER Rüştü (Kaymakam), Kafkas Türk-İslam Ordusu Bakü Yolarında (5. Kafkas Piyade Türk- Fırkası), Kafkas Üniversitesi Kafkas Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Bakı 2008.
URAS E., Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi İstanbul 1987. Meselesi,
ZEYNALOV Cahangir, Muxteser Azerbaycan Tarixi Bakı 1992. Azerbaycan Tarixi,
ZİYADXANLI Adil Xan, Azerbaycan Tarixine, Edebiyatına ve Siyasetine Dair Meqaleler Meqaleler, Fransa-Paris (1919), Bakı 1993.
3) Internet
www. http://tr.wikipedia.org/wiki/
www.avrasyaforum.com/24.02.2007.14:57
www.president.gov.az/azerbaijan/armenianaggression_az.html/25.10.2007
http://www.shamkir-ih.gov.az
4) Ekler
Belge-1: Ermeniler ve Bolşevik güçlerin Müslüman ahaliye hücumuna dair Harici İşler Nazırı M. Hacinski’nin raporu (15 Temmuz 1918, ARDA, 1061–1–5–1)