XX.Yüzyılın Başlarında Azerbaycan Basınına Yansıyan Türk-Alman İlişkilerinin Siyasi, İktisadi ve Kültürel Boyutu

Makalede Türk- Alman ilişkilerinin tarihine kısa bir bakışla bu ilişkilerin XX. yüzyılın başlarında Çarlık Rusya’sının yoğun baskısı altındaki Azerbaycan basına yansıması incelenmiştir. XX. yüzyılın başları hem Osmanlı’da hem de Rusya Müslümanlarında olduğu gibi Azerbaycan’da da siyasi fikir, düşünce, eğitim ve kültürel anlamda aydınlanma dönemidir. Bu dönem aynı zamanda Çarlık Rusya’sının baskı rejimine karşı Azerbaycan’da istiklal, hürriyet ve milli mücadelenin genişlediği bir dönemdir. Çalışmada bu dönemde yayınlanan dergi ve gazeteler incelenerek konuya en fazla değinen, durum değerlendirmesi ve yorumlar yapan yazarlar araştırma kapsamına alınmıştır. Dönem basınında Türk-Alman ilişkilerine eleştirel yaklaşım, II. Abdülhamit’in Alman emperyalizmi karşısındaki teslimiyetçi tavrı ve bu tavrın ciddi eleştirilere sebep olduğu araştırma sonucunda tespit edilmiştir. Aynı zamanda Almanya’nın Müslümanlar arasına nifak soktuğu serzenişleri de tespitler arasındadır. Türk-Alman ilişkilerinin siyasi boyutuyla birlikte bilimsel, kültürel ve edebî anlamda da dönem basınına konu olmuştur. Özellikle Ali Bey Hüseyinzade’nin “Türkleşmek, İslamlaşmak ve Muasırlaşmak” şiarındaki muasırlaşma gayesini açıkladığı yazılarında Türk-Alman ilişkilerinin bilimsel ve kültürel önemine dikkat çekmiştir. Hem kendi yazılarında hem de editörü olduğu Füyûzat dergisindeki diğer makalelerde Avrupa bilim, edebiyat, sanat ve sanayisini öğrenmenin ve millete bunu idrak ettirmenin önemi üzerinde ısrarla durmuştur. Ali Bey Hüseyinzade, gelişme ve uygarlaşma yolunda her bir milletin kendi millî yazar ve bilginlerinin eserleriyle yetinmekle çok da ileri gidemeyeceğini, mutlaka diğer milletlerden geri kalacağını her fırsatta dile getirmiştir. Avrupa’yı taklit değil takip etmenin önemini Avrupa’daki bilimsel, edebî, kültürel gelişmelerden verdiği örneklerle anlatmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan basını, Molla Nasreddin, Ali Bey Hüseyinzade, Üzeyr Hacıbeyov, Türk- Alman ilişkileri

The Political, Economic and Cultural Aspects of Turkish- German Relations in Azerbaijani Press at the Beginning of The XXth Century

This study examines the different aspects of Turkish-German relations reflected in Azerbaijani press after a brief overview of Turkish-German historical relations. It is well-known that the beginning of the XXth century was the period of enlightenment of new political ideas, educational and cultural views in Azerbaijan just as in the Ottoman Empire, also this period was the start for movement of national liberation of Azerbaijan against the exiled regime of Tsarist Russia. This paper focuses on how Turkish and German relations was reflected in Azerbaijani press at the beginning of the XXth century which was under the intense pressure of Tsarist Russia. This study reveals that all these works show the critical approach to Turkish-German relations. Findings show that there was criticism about the exploitation and imperialist policies of the German Empire toward the Ottoman and Near East in all articles and caricatures. Particularly, Ali Bey Huseynzadeh drew attention on both military and commercial expansion policies of the German Empire and he complained about the German isolation policy towards the Ottomans. He also drew our attention on the Anatolian and Near Eastern railway construction financed by The Deutsche Bank. Ali Bey Huseynzadeh objected to Ottoman authorities, particularly II Abdulhamid’s submissive attitude towards Germany. The collected data about the relations between Turk-German in Azerbaijani press in the early XXth century have been discussed in terms of different issues as political, commercial, scientifical, and cultural aspects.

Keywords:

Turkish-German relations, Azerbaijani press, Ali Bey Hüseyinzade, Molla Nasreddin, Uzeyr Hacibeyov,

PDF

___

Aslanov, Mirabbas (1977). Üzeyr Hacıbeyov. Bakı: Gençlik Neşri.
Bayat, Ali Haydar (1998). Hüseyinzȃde Ali Bey. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Başbuğ, İlker (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyete Güç Odaklarının Mücadelesi. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
Bayraktar, Merve Nur (2016). Bismarck’tan Wilhelm’e Almanya Diplomasisi. İstanbul Üniversitesi. (İİBF, yayınlanmamış bitirme tezi) .
Fischer, Fritz (1974). World Power or Decline: The Controversy over Germany’s Aims in the First Wold War. (Trans. by. Farrar Lancelot L.,et.al., )New York: W. W. Norton and Company. https://archive.org/details/FischerFritzGermanysAimsInTheFirstWorldWar/ page/n23 (Erişim: 25.10.2018)
Fuyuzat (1906-1907) (2006). Bakı: Çaşıoğlu Yayınları.
Hüseyinzade, Ali Bey (2007). Seçilmiş Eserleri. Bakı: Çaşıoğlu Yayınları.
Hüseynov, Şirmemmed (2009). Üzeyr Hacıbeyli, Neşrlerde Kenara Koyulmuş Matbu Eserleri. Bakı: Elm Neşr.
Kocabaş, Süleyman (1988). Pancermenizm’in Şarka Doğru Politikası: Tarihte Türkler ve Almanlar. İstanbul: Vatan Yayınları.
Karasar, Niyazi (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi, “Kavramlar, İlkeler, Teknikler”, (27. bs.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Kurtuluş, Rza (1989). “Almanya Maddesi”. İslam Ansiklopedisi, C 2, 507-524, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Mirze, Rasim (2000). Türkçülüğün Babası. Bakı: Elm Neşr.
Molla Nasrettin (1996). Cilt I-VIII Bakı: Azerneşr.
Ortaylı, İlber (1983). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Öncü, Edib (2003). The Beginnings Of Ottoman-German Partnership: Diplomatic and Military Relations Between Germany and The Ottoman Empire Before The First World War, A Master’s Thesis. Ankara: The Institute Of Economics and Social Sciences Of Bilkent University, http://www.thesis.bilkent.edu.tr/0002417.pdf (Erişim tarihi: 15.10.2018)
Yılmaz, Veli (1993). I. Dünya Harbi’nde Türk Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar. İstanbul: Cem Ofset Matbaacılık.