Bağımsız Türk Cumhuriyetlerinde Dil Politikası (Azerbaycan Örneği)

Devlet dili uzun bir süredir gerçek bir sosyo-dil bilimsel fenomen olarak var olmasına rağmen, sosyo-dil bilimsel bir kavram olarak yenidir ve tarihsel olarak yaşadığımız yüzyılla daha çok bağlantılıdır. Tarih boyunca, dil politikası faktörü, devlet dilinin ulusal bir temelde olmasını gerektirmemiştir. Böylece Hun, Göktürk, Hazar, Uygur, Karahanlı devletlerinin devletlerinin resmî dili, ulusal dil ile örtüşmüş, yani devlet dili olmuştur. Dil politikası, toplumlarda farklı nedenlere bağlı olmuş, onun uygulanmasında birçok faktör kendisini göstermişti. Azerbaycan’da da dil politikasının uygulanmasında çok farklı nedenler olmuştur. Azerbaycan’daki alfabe değişikliklerinin farklı siyasal ve kültürel süreçlerde nasıl ve hangi savlar esasında gerçekleştirildiği ve bu değişikliklerin ulusal kimlik tartışmalarına ne şekilde yansıması gibi konuları bu yazımızda incelemeye çalışacağız. Bu inceleme, 1918- 2018 dönemini kapsayan tarihsel sürece atıfla, farklı çağdaşlaşma ve ilerleme söylemleri ile ulusal dil ve ulusal kimlik tanımlarının birbirlerine eklemlenmeleri çerçevesinde yapılacaktır. Bu açıdan Azerbaycan’da bir asırda üç defa alfabe değişikliğinin farklı politik ve kültürel paradigmalarda alfabe değişikliklerini farklı vurgularla bir önceki dönemin siyasal ve kültürel mirasını bir anlamda reddetmek, onların yeni dönüşüm süreçlerinde belirleyiciliklerini azaltmaya yönelik simgesel faaliyetler olarak değerlendirmek mümkündür. Çalışmamızın temelini Azerbaycan’da M. F. Ahundzade’nin XIX. yüzyılın sonlarında alfabe reformuyla başlattığı alfabe-dil politikası, XX. yüzyılda Azerbaycan’da yapılan alfabe değişiklikleri ve bu değişikliklerin ulusal kimlik, ilerleme ve modernleşme söylemlerine eklemlenmesi oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Devlet dili, sosyo-dil bilimsel, dil politikası, toplumlar, politik paradigmalar

Language Policy in Independent Turkish Republics (Example of Azerbaijan)

Although the state language has existed as a true sociolinguisticphenomenon for a long time, it is new as a sociolinguistic concept and ishistorically more connected with the century we live in.Throughout history, the language policy factor has not required thestate language to be on a national basis. Thus, the state language of Hun,Gokturk, Khazar, Uyghur and Kara-Khanid states coincided with thenational language, that is, it became the state language.Language policy has been linked to different reasons in societies andmany factors have shown itself in its implementation. There are manydifferent factors and reasons in the implementation of language policy inAzerbaijan. In this article, we will try to examine the issues such as howalphabet changes in Azerbaijan are made in different political and culturalprocesses and on what arguments and how these changes are reflectedin the national identity discussions. This study will be carried out withreference to the historical process covering the period 1918-2018, in thecontext of articulation of different modernization and progress discoursesand definitions of national language and national identity. In this respect,it is possible to reject the alphabet changes in the different politicaland cultural paradigms of the alphabet change three times in a centurywith different emphasis as a symbolic activity aimed at reducing thedeterminism of their previous determination in the new transformationprocesses.Alphabet-language policy that M. F. Ahundzade initiated at the end ofthe XIXth century and the alphabet changes made in Azerbaijan in the XXthcentury and the addition of these changes to the discourses of nationalidentity, progress and modernization form the basis of this research.

Keywords:

State language sociolinguistic, language policy, societies, national identity, political paradigms,

PDF

___

Abdullayev, E. (1939). “Benim notlarım”. Gommunist. 12 may 1939-cu il, №107 (8639).
Ahundov, M. F. (1962). Eserləri-III (3 Cilt). Bakü: ASSC Yay.
Alstadt, O. (1992). The Azerbaijani Turks: Power and Identity Under the Russian Rule. Hoover Institution Press, Stanford University, Stanford.
Azerbaycan Devlet Dili Hakkında Kanun (1992). Azerbaycan gazatesi 28 Ocak 1993.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansklopedisi (2004). I Cilt. Bakü: Lider Yay.
Azerbaycan Tarihi Belgeleri. (1989). Bakü: Azerbaycan Üniversitesi Yay.
Balayev, H. (2002). Azerbaycan dilinin devlet dili gibi teşekkül tarihinden (XVI-XX yüzyıllar). Bakü: Bilim ve Hayat Yay.
Budagova, Z., Demirçizade, E., Şiraliyev, M., Rustemov, R. (1957). Azerbaycan dilinin imla kuralları projesi ve ю, я, e harfleri hakkında. Komunist gazatesi, 29 Eylül 1957, № 230.
Celilov, F. (1990). “Zararın yarısından”. Azerbaycan gazetesi, 30 Mart 1990.
Demirçizade, E. (1979). Azerbaycan edebi dilinin tarihi. Bakü: Maarif Neşriyatı Yay.
Efendiyev, O. (1981). Azerbaydjanskoe gasudarstvo Sevevidov. Bakü: Nauk Yay.
Hacıbeyov, Ü. (1939). “Benim notlarım”. Edebiyat gazetesi. 23 Mayıs 1939, №19, (224).
Hacıyev, T. (2017). Seçilmiş eserleri-I. (II). Bakü: Bilim Yay.
Hüseynov, A. (1991). Halkın gelişimi başka konudur. Bakü: Yeni Fikir Yay.
İbrahimov, E. (2018). Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Dil Meseleleri. Bakü: Han Yay.
İsmayılova, G. (1972). K istorii Azerbaydjanskogo alfavita. Vaprosı soverşenstvanniya alfavitov tyurkskix yazıkov. SSCB İnstitut Yazıkoznaniya. Moskova.
Kahramanlı, N. (2002). Eski-Yeni Alfabe. Bakü: Yurd Yay.
Konstitusiya (Osnovnoy Zakon) Soyuza Sovetskih Sosialistiçeskih Respublik Utverjdena Çrezvıçaynım VIII soezdom Sovetov Soyuza SSC. 5 dekabr 1936.
Lermontov, M. (1940). Polnoe sobr. Soç. T.4. Leningrad.
Nerimanoğlu, K.V. (2006). Azerbaycan Devlet Dili Politikası. Bakü: Çinar Yay.
Onullahi, S. Hasanov A. (1974). Sefevi hükümdarlarının daha iki mektubu hakkında. Bakü: Azerbaycan Devlet Üniversitesi Yay.
Popov, A. (1949). Russkie pisateli na Kavkaze. Bakü: Nauk Yay.
Vurgun, S. (1939). “Kültür ve mükemmel alfabe uğrunda”. Gommunist gazetesi. 12 Mayıs 1939.№ 107.
Zeynalov, Y. (1939). “Bazı notlarım”. Muallim gazatesi. 19 Eylül 1939, № 30.