Türkmen Türkçesinde Çekim Edatları ve Zarf-Fiil Ekleriyle Kurulan Yapılardaki Sınırlandırma İşlevleri

Türkiye Türkçesinde çekim edatlarının cümlede müstakil bir rol oynamadığı ve buna bağlı olarak tek başına cümlenin bir ögesi olamayacağı söylenir. Gramercilerin bir kısmı ise edat gruplarını cümle içerisinde isim, sıfat ve zarf olarak değerlendirir. Kimi gramerciler de çekim edatlarını cümle içerisinde özne, tümleç ve yüklem görevleriyle incelemişlerdir. Yalın durumda bulunan ya da hâl eklerinden birini alarak oluşan edatlı tümleçler cümleye sınırlandırma, zaman, ölçü, miktar, yaklaşıklık gibi çeşitli anlamlar katar, kimi zaman yüklemin anlamını zaman bakımından sınırlar. Bu çalışmada bu yapıların Türkmen Türkçesinde kullanılan sınırlandırma işlevi ele alınmıştır. Çekim edatlarının ve zarf-fiil eklerinin bir kısmı cümle içerisinde aynı zamanda sınırlandırma işlevine de sahiptir. Türkçede bu yapıların sınırlandırma işlevini ayrıntılı olarak inceleyen çalışmaların sayısı oldukça azdır. Türkmen Türkçesindeki sınırlandırma yapıları; zamanı başlangıç noktası bakımından sınırlandıranlar, zamanı bitiş noktası bakımından sınırlandıranlar, işaret ettiği unsurları vurgulayarak veya karşılaştırarak sınırlandıranlar, zarf-fiil ekleri ile kurulan sınırlandırma yapıları şeklinde dört ana başlıkta incelenmiştir. Sınırlandırma yapıları belirli dil yapıları ile yapılabilmektedir. Dört farklı şekilde kurulan sınırlandırma işlevli yapılar durum ekleri, zarf-fiil ekleri, çekim edatları yardımıyla yapılmaktadır. Türkmen Türkçesinde başlangıç noktasının durum ekleriyle, bitiş noktasını ise çekim edatlarıyla sınırlandırılmasıyla kurulan yapılar diğerlerine göre daha sık kullanılmaktadır. Başlangıç noktası çoğunlukla zarf-fiil ekleri ve çekim edatları ile sınırlandırılır. Çekim edatlarında ise yapıların +dAn durum eki zamanı başlangıç noktası bakımından sınırlandıran tek durum ekidir.

Anahtar Kelimeler:

Türkmen Türkçesi, sınırlandırma, sınırlandırma işlevi, edat, edat öbeği

Delimitation Functions in Turkmen Turkish Established with Prepositions and Verbal Adverbs

It is said that inflected prepositions does not play an independent role in Turkish and consequently cannot be an element of the sentence alone. Some of the grammarians categorize the prepositions in the sentence as names, adjectives and adverbs, while some grammarians have examined grammatical prepositions in terms of subject, complement and predicate tasks. Prepositional complements that are in a simple state or formed by taking one of the suffixes add various meanings to the sentence such as limitation, time, measure, quantity, approximation, and sometimes limit the meaning of the predicate in terms of time. In this study, the restriction function of these structures in Turkmen Turkish is discussed. Some prepositions and adverb-verb suffixes also have the function of limiting in the sentence. There are very few studies examining the restriction function of these structures in Turkish. Restriction structures in Turkmen Turkish; The limitation of time in terms of starting point, limiting time in terms of end point, limiting it by emphasizing or comparing the elements it points to, limiting structures established with adverb-verb affixes are examined under four main headings. Delimitation structures can be made with certain language structures. Constraint function structures established in four different ways are made with the help of state suffixes, adverb-verb affixes, and conjugation prepositions. In Turkmen Turkish, structures established by limiting the starting point with the case suffixes and the ending point with the inflectional prepositions are used more frequently than others. The starting point is mostly limited by the adverbial-verb affixes and conjugation prepositions. In conjugation prepositions, the +dAn state suffix of structures is the only case suffix that limits the time in terms of the starting point.

Keywords:

Turkmen Turkish, delimitation, delimitation functions, preposition, preposition group,

PDF

___

A. Borjakow, M. Saryhanow, M. Söýegow (2000). Türkmen Diliniñ Grammatikasy, Morfologiýa. Aşkabad.
Alkaya, E. (2007). Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar. Elazığ: Manas Yayıncılık.
Argunşah, M. (2011). “Türkçede Zarf-fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması”. Turkish Studies, 6(1), 55-68.
Azymow P., Sopyýew G., Çöňňäýew Y. (1992). Türkmen Dili. Aşgabat: Magaryf.
Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Berkil, Ö. Semih (2003). Türkmen Türkçesindeki Edatlarla Türkiye Türkçesindeki Edatların Karşılaştırmalı Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
Coşkun, V. (2000). “Tarihȋ Türk Lehçeleri ve Özbek Türkçesinde Zaman ve Mekânda Sınırlama Görevi Üstlenen Yapılar”. Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı Belleten, 429- 438.
Delice, T. (2010). Türkmen Türkçesi Fiil. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. (Çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M. (2002). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Garahanow, S., Garryýewa, O., Çaryýarowa, D. (2009). Türkmen Dili. Aşgabat: Türkmen Döwlet Neşirýat Gullugy.
Gülensoy, T. (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Hünerli, B. (2012). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırklareli:Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı.
Kara, M. (2012). Türkmen Türkçesi Grameri. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
Korkmaz, Z. (2009). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Li Yong-S. (2004). Türk Dilinde Sontakılar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
Öner, M. (2011). “Türkçede Çekim Edatlarının Karşılaştırma ve Sınırlandırma Bağlantıları”. Türkçe Yazıları, 39-47.
Salan, E. (2018). Eski Anadolu Türkçesinde Sınırlandırma Yapıları. Ankara: Ürün Yayınları.
Salan, E. (2014). “Türkçede Bir Gramerleşme Örneği: -soň < soň”. Dil Araştırmaları, 14(2), 97-117.
Söyegow, M. (1981). Türki Dilleriň Günorta-Günbatar Toparlarında Hal İşlikler. Aşgabat: Ilım.
Yıldırım, H. (2017). Türkmen Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: Sonçağ Yayınları.