CENGİZ AYTMATOV’UN ESERLERİNE BAĞLAMSAL BİR BAKIŞ: BİRİNÇİ MUGALİM ÖRNEĞİ

Cengiz Aytmatov, Türk ve dünya edebiyatının en önemli ve enbüyük yazarlarından biridir. Eserlerinde millî unsurlarla birlikte evrenselunsurları görebileceğimiz Aytmatov’un eserleriyle ilgili Türkçe vediğer dillerde çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Ancak, eserlerindekullandığı sözcüklerin bağlamsal anlamlarını ve bu anlamların ortayaçıkardığı üslup özelliklerini dikkatlere sunan çalışmaların bugünekadar ortaya konmadığı tespit edilmiştir. Bu eksikliğin giderilmesi veCengiz Aytmatov’un eserlerinin bütün yönleriyle daha iyi anlaşılmasıamacıyla, Birinçi Mugalim (İlk Öğretmen) adlı Kırgız Türkçesi ile yazmışolduğu eserinden yola çıkılarak, eserlerindeki söz varlığı hazinesininortaya koyduğu üslup özellikleri, eserin ‘şekil özellikleri’ ve MehmetKaplan’ın ‘devir, şahsiyet, eser’ bağlamından hareketle eserdeki ‘içerik’hususiyetlerinin anlaşılmasına katkı sağlanması amaçlandı. Bu bağlamdaiki inceleme yapıldı. Birinci olarak, bilgisayar tabanlı bir program olanve TÜBİTAK projesiyle kullanıma sunulan, Kendi Kendine DerlemProgramı (kkd.mersin.edu.tr) kullanılmak suretiyle, eserdeki bağlamsalanlamlar, eşdizimler, sözcük türleri, sözcüklerin köken bilgileri, tek ya daçok anlamlılıklar, sözcük sıklıkları, özolgusal kavramlar gibi verilerindenhareketle değerlendirmelerde bulunularak, eserin ‘şekil’ özelliklerindenhareket edilerek anlaşılmasına çalışıldı. İkinci olarak, eserin ‘içerik’değerlendirmesini, ‘devrin ruhu’ndan ‘yazarın ruhu’na ve oradan ‘eser’eteşmil olacak kurgu özellikleri ve metindeki diyaloglarla birlikte ele alarak, devrin, yazarın ve eserin daha doğru anlaşılması sağlanmaya çalışıldı.Çalışmada, Aytmatov’un ilk eserlerinden biri olan Birinçi Mugalim adlıeserinin 2008 yılında yapılan redaksiyonlu metni esas alındı.

A Contextive Overview of Cengiz Aytmatov’s Works First Teacher Example

Cengiz Aytmatov is one of the most important and greatest writers of Turkish and world literature. There are many works in Turkish and other languages related to Aytmatov’s works, where we can see universal elements along with national elements in his works. However, it has been determined that studies that present the contextual meanings of the words used in their works and the stylistic features of these meanings have not been revealed to date. In order to compensate for this deficiency and to better understand Cengiz Aytmatov’s works in all aspects, Birinçi Mugalim wrote the book titled ‘First Teacher’ in Kyrgyz, and the style features of the vocabulary treasure in his works, the ‘shape features’ of the work, and Mehmet Kaplan. It was aimed to contribute to the understanding of the “content” in the work by acting in the context of handover, witness and work. In this context, two investigations were made. Firstly, contextual meanings, collocations, word types, origin of words, single or multiple meanings, vocabulary in the work by using the Self-Compilation Program (kkd.mersin.edu.tr), which is a computer-based program and used with the TÜBİTAK project. It was tried to understand the work by using its ‘shape’ features by making evaluations based on its data such as frequencies and ecosystem concepts. Secondly, it was tried to provide a more accurate understanding of the era, the author and the work by evaluating the ‘content’ evaluation of the work together with the fiction features that will be extended from the ‘spirit of the period’ to the ‘spirit of the author’ and from there to the ‘work’. In the study, the edited text of Birinçi Mugalim, one of Aytmatov’s first works, made in 2008 was taken as the basis.

PDF

___

Aydın, M. (2019). “Cengiz Aytmatov’un İlk Öğretmen Adlı Uzun Hikâyesinde Mekân Meselesi”. Turkish Studies-Language and Literature. 4: 1755-1765.

Ercilasun, B. (1990). “Cengiz Aytmatov Hakkında Bir İnceleme”. Türk Kültürü. 28: 31-38.

İbrahimov, O. (2018). Devrinin Büyük Yazarı Cengiz Aytmatov Hayatı ve Edebi Kişiliği. (Çev. Ed. Muhittin Gümüş vd.), Ankara: Bengü Yayınları.

Kalfa, M. (2013). “Cengiz Aytmatov’un İlk Öğretmen Öyküsündeki Eğitsel Sorunlar ve Öğretmen İmgesi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 28: 202-210.

Kaplan, M. (1998). Şiir Tahlilleri 1 (15. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.

Karaoğlan, B. E. (2013). “Karşılaştırmalı İçerik Analizi: Sokaktaki Adam ve Gazı̇ Paşa Romanlarının Dil İncelemesi”. International Periodical for The Languages. 8: 583- 605.

Kasapoğlu-Çengel, H. (2017). Kırgız Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 456.

Kırgızca-Türkçe Sözlük (2017). (Haz. Ekrem Arıkoğlu, Cıldız Alimova, Rahat Askarova, Bilge Kağan Selçuk). C I-II. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.

Korkmaz, R. (2008). Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri. Ankara: Grafiker Yayınları.

Nemutlu, Ö. (1997). Cengiz Aytmatov’un Eserleri Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Özer, A. (2013). “Mehmet Kaplan’ın Tahlil Metodu ve Bu Metotla Kemalettin Tuğcu’nun ‘Bir Ocak Söndü’ Adlı Eserinin İncelenmesi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 2: 243-255.

Söylemez, O. (2002). Cengiz Aytmatov Hayatı ve Eserleri Üzerine İncelemeler. Ankara: Karam Yayınları.

Toktosartov, A. vd. (2008). Çıgarmalarının Segiz Tomduk Cıynagı Ekinçi Tom: Botogöz Bulak, Birinçi Mugalim, Kızıl Alma, Samançının Colu, Gülsarat. Bişkek: Biyiktik Yayınları.

Ükübayeva, L. (2018). Cengiz Aytmatov Çıngız Aytmatovdun 90 Cıldığına Arnalat. (Çev. Ed. Esentur Kılıçev vd.) Bişkek: Turar Yayınları.