Bahattin KELEŞ

Selçuklu medreseleri ile memlûk medreselerine genel bir bakış

Memlûk Devleti, Ortadoğu’nun stratejik bölgelerinde kurulmuş bir Türk devletidir. Konumu itibariyle Türk tarihinde önemli bir yere sahiptir. Memlûk Devleti üzerinde yapılan çalışmalar yok denecek kadar azdır. Olanlar ise daha çok siyasi tarih ağırlıklı çalışmalardır. Biz burada dini, sosyal ve kültürel çalışmalar üzerinde durduk. Memlûk devleti Türk kültürünün çeşitli öğe ve izlerini taşımıştır. Bilimsel ve kültürel çalışmalarla Ortaçağ’a damgasını vurmuştur. Memlûklar, eğitim faaliyetleri üzerine medreseler açmış, öğrencilere burs vermiş ve hocalara maaş bağlamıştır. Bütün bunların finansmanını vakıflar aracılığı ile yapmıştır. Medreselerde dini ve müspet ilimler alanında dersler okutulmuştur. Bilimsel faaliyetlerde sultanlar ve devletin ileri gelen üst düzey yöneticileri çeşitli vakıflar kurarak bu faaliyeti desteklemişlerdir. Bu dönemdeki bilim adamları yaptıkları bilimsel faaliyet ve yazdıkları eserlerle diğer toplumları ve ülkeleri etkilemişlerdir. Sanat ve mimari alanlarda da eserler yaparak gelecek kuşaklara miras bırakmışlardır. Memlûklar, Türk kültür ve medeniyetine büyük katkılarda bulunmuşlardır. Hilafeti kurumunu Abbasilerden alarak bu kurumu ellerinde uzun süre tutmuşlardır ve daha sonra Osmanlılara bırakmışlardır. Sosyal hayatın en yoğun şekilde yaşandığı mekânlar cami ve medreseler olmuştur. Memlûk sultanları cami, medrese yapımına önem vermişlerdir. Buralarda halk dini alanda bilgi sahibi olmuştur. Bayramlarla sosyal hayat hep canlı kalmıştır.

General view of Selcuks and Mamluks Madrasah

The Mamluks is a Turkish state which was founded in the strategically vital regions of the Middle East. It has possessed a very significant role to play for its position in the Turkish history. The previous studies on the Mamluks are almost inadequate. These studies are based mostly on the history and politics of the state. In this study, we mentioned about the religious, social and cultural studies. The State of Mamluks has inherited the various characteristics and footprints of the Turkish culture. It has made its mark on the Middle Age with its scientific and cultural studies. In terms of educational activities, the Mamluks built the madrasahs, supplied scholarship to the students, and provide salaries to the instructors. All of their funding supports were made by means of the charitable foundations. In the madrasahs, the classes on the theological and positive sciences were taught. The sultans and the leading rulers of the state had always supported this activity financially by founding a variety of charitable foundations. The scientists in this period influenced the other nations and civilizations via their scientific activities and literary works. They also inherited some artistic and architectural works for the next generations. The Mamluks contributed much to the Turkish culture and civilization. Taking over the Caliphate from the Abbasids, the Mamluks held this title for a long time, and handed it over to the Ottomans. The social life was densely populated in the mosques and madrasahs. The Sultans of the Mamluks gave importance to the constructions of mosques and madrasahs. The people around these public places were informed about the religion. The socio-cultural life always remained vividly lasting by the help of religious festivals.

PDF

___

Aşur, Abdul Fettah, Asru’l-Memâlik fî Mısr ve’ş-Şam, Kahire 1976.
Aşur, Said Abdulfettah, el-Müctemau’l-Mısri fî Asri’l-Selâtini’l-Memâlik, Kahire 1963.
Aşur, Said Abdulfettah-Rafi, Abdurrahman, Mısır fi Usûri’l-Vusta min Fethi’l-Arab Hattâ el-Gazi’l-Osmanî, Kahire.
Bedirhan, Yaşar, “Selçuklular Devrinde Kafkaslarda Yetişen İlim Adamları ve İlme Hizmetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 126, İstanbul 2000.
Eyice, Semavi, “Câmi”, İslâm Ansiklopedisi, c. VII, İstanbul 1998.
Göde, Kemal, Türk-İslâm Kültür ve Medeniyeti, Isparta 1997.
Hitti, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, c. II, İstanbul 1980.
İbn Batuta, Rıhletu İbn Batuta Tuhfetu’n-Nuzzâr fî Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr (tahkik: Mustafa el-Kassa, Muhammed Abdulmünim Uryan), Beyrut 1996.
İbn Habib, Ömer b. Hasan b. Ömer, Tezkiretu’n-Nebih fî Eyyâmi’l- Mansûr ve Benih (tahkik: Muhammed Emin-Said Abdulfettah Aşur), c. III, Kahire 1966.
İbn Tağriberdi, Cemaleddin Ebu’l-Mehasin Yusuf b. Tağriberdi, el Atabeki, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kahire (Takdim: Muhammed Hüseyin Şemseddin), c. VIII, Beyrut 1992.
İbnu’l-İhve Muhammed b. Ahmed el-Karşî, Meâlimu’l-Kube fî Ahkâmi’l Hisbe (Tahkik: Muhammed Mahmud Şaban-Sadık Ahmed İsa el-Mûtî) Kahire 1976.
Kalkaşandi, Şehabuddin Ahmed b. Ali, Subhul-Aşâ fi Sınâatil-İnşâ, (Tahkik: M.H. Şemseddin), c. III, Beyrut 1987.
Kazıcı, Ziya, İslâm Kültür ve Medeniyeti, İstanbul 1987.
Kopraman, K.Y., “Memlûklar Döneminde Mısır’da Sosyal Hayat”, D.G.B.İ.T., c. VII, İstanbul 1989.
Kopraman, K.Y., “Memlûklar”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. VII, İstanbul 1988.
Köymen, Mehmet Altay, Alp Arslan ve Zamanı, c. II, Ankara 1983.
Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, c. III, Ankara 1992.
Makrizî, el-Mevâiz ve’l-İtibar bî Zikri’l Hıtat ve’l-Asâr, (thk. M. Zeyyin, M. Şerkavî), c. II, Kahire 1324.
Makrizî, Takiyuddin Ahmed b. Ali (1956), Kitabu’s-Sulûk lî-Ma’rifet-i Duveli’l-Mulûk, (Nşr: M. Ziyade), c. I/II, Kahire.
Nizamülmülk, Siyasetname, (Hazırlayan: Mehmet Altay Köymen), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
Nuveyrî, Şihâbeddin Ahmed b. Abdulvahâb, Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l- Edeb (Tahkik: Muhammed Abdulhadi Şeria Muhammed Mustafa Ziyade), c. XXX, Kahire 1990.
Ocak, Ahmet, “Nizamiye Medreseleri ve Büyük Selçuklularda Eğitim”, Türkler Ansiklopedisi, c. V, 2002.
Şerafeddin, M., “Selçuklular Devrinde Mezahib”, Türkiyat Mecmuası I, İstanbul 1925.
Şeşen, Ramazan, Selahaddin Eyyubi ve Devlet, İstanbul 1987.
Yiğit, İsmail, “Memlûklar Dönemi İlmî Hareketine Genel Bir Bakış”, Türkler Ansiklopedisi, c. V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
Yurdaydın, H.G., İslam Tarihi Dersleri, Ankara 1982.