Osmanlıda saray ressamlığı ve Batılı ressamların istihdamı (19. yüzyıl)

Osmanlı saraylarının, tarihî seyir içinde kültür ve sanat faaliyetlerinin geliştirilmesine imkân veren mekânlar olarak da önemli hizmetler ifâ ettikleri bilinmektedir. Bilhassa Fatih döneminden başlamak üzere, farklı alanlarda faaliyet gösteren pek çok sanatkâr (şair, ressam, mimar vb.) saray muhitince himâye edilmiş, kendileri çeşitli vesilelerle maddî açıdan her zaman desteklenmiştir. Yüzyıllarca süren bu gelenek, 19. yüzyılda genişleyerek devam etmiştir. Bilindiği gibi 19. yüzyıl, Osmanlı Devletinde köklü değişikliklerin yaşandığı ve modernleşme faaliyetlerinin yoğunlaştığı bir dönemdir. Dolayısıyla Osmanlı idarecileri pek çok alanda gözlerini Batıya çevirmişlerdir. Bu alanların içinde, kültür ve sanat faaliyetleri de önemli bir yer tutar. Resim sanatı ise, bu faaliyetler arasında çok daha fazla itibar görmüş ve bu noktada bilhassa Avrupalı ressamlar ön plâna çıkmışlardır. Bu dönemde tercihen muhtelif Avrupa ülkelerinden getirilen ressamlar, belirli sürelerle sarayda istihdam edilmişler ve çoğu zaman talepler istikametinde eserler üretmişlerdir. Bu vazifeliler genellikle, Mâbeyn-i Hümâyûn Ressâmı , Sarây-ı Hümâyûn-ı Mülûkâne Ressâmı ve nihayet üst makamda bulunan sorumlu da, Ser-ressam , Ressâm-ı Hazret-i Şehriyârîve Resimci Başı gibi unvanlarla anılmıştır. Bu yüzyılın sonlarına doğru sarayda görevlendirilen ressamlardan birisi de İtalyan asıllı Fausto Zonarodur. Sultan II. Abdülhamid tarafından saray ressamlığına tayin edilen ve Yıldız Sarayının son baş ressamı olan Zonaro örneği, hâmisi tarafından desteklenen sanatkârların saray orta mında eserlerini nasıl verimli bir şekilde ürettiklerini yansıtması bakımından dikkat çekicidir.

Paintwork and the employment of Western painters in the Ottoman court (19th century)

Ottoman Palaces are considered important locations for the development of cultural and artistic activities in the course of history. Starting from the era of Mohammed II (the Conquerant), so many artists (poets, painters, architects etc.) have been protected and supported by dignitaries in the court. This centuries long tradition was in progression in the 19th century. As everyone knows, radical changes in state structure and modernizing activities have taken place in the Ottoman Empire of the 19th century. For this reason, Ottoman statesmen have considered the West as a source of inspiration. Cultural and artistic activities have been very important in this context. Among these activities, paintwork had much esteem in this point and European master painters have been distinguished in particular. In this period, master painters from different European countries have been employed from time to time in the Ottoman Court and they have produced artworks on demand. These master painters have been called painter of the chamber of ceremonies , painter of the imperial palace and finally head painter or painter of his majesty.To the end of the 19 th century, one of these master painters in the court has been Italian oriented Fausto Zonarot. The fact that Zonara has been assigned as a court painter by Sultan Abdulhamid II and that he has soon become the last head painter of the Yildiz Palace show the existence of a fertile environment for the works of the artists who have been promoted by their royal patrons.

PDF

___

A- Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
Ayniyat Defteri, nr. 1599, sayfa 95, 29 Receb 1306.
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası-Nezâret ve Devâir Gelen-Giden Defterleri (BEO.
NDGGD), Maarif Giden, nr. 395/9-6; nr. 58/100, 11 Mayıs 1287, 10 Şevval 1290; Maarif Gelen, Defter nr. 390/9-1, 12 Şevval 1306-30 Mayıs 1305.
Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT), nr. 376/23.
Sadâret Mektubî Kalemi Nezâret ve Devair (A.MKT.NZD), nr. 150/ 101.
Hariciye Nezâreti Tercüme Odası (HR.TO), nr. 58/100; 68/36; 74/67; 78/76; 79/32; 79/36; 79/37; 106/43; 108/75; 119/20; 119/38; 119/ 42; 201/14; 355/18; 433/5; 437/72; 453/74; 497/30; 550/93. İrâde-Dahiliye (İ.DAH), nr. 691/48320; 1110/86891; 491/33244; 612/42650; 1154/90195; 792/64319; 1819/112; 1283/101012; 1127/ 88088.
Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi (HR.MKT), nr. 88/37; 224/6; 283/ 100; 318/75.
Hariciye Nezâreti Paris Sefareti (HR.SFR.4), nr. 16/82.
Hariciye Nezâreti Siyasî Kısmı (HR.SYS), nr. 2771/84; 2773/12; 2858/74.
Hazine-i Hâssa Nezâreti İrâdeler (HH.İ.), nr. 99/4; 100/21; 129/84.
İrade-Hariciye (İ. HR), nr. 229/13447; 166/8906; 151/7991.
İrâde-Husûsî (İ.HUS), nr. 1311/ZA-080.
İrâde-Meclis-i Mahsus (İ.MM), nr. 58/2666.
İrâde-Orman ve Maâdin (İ.OM), nr. 1312/Ra-6.
İrâde-Taltifat (İ.TAL), nr. 1312/Ş-80; 1312/Z-74.
Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi (MF.MKT), nr. 53/43.
Sadâret Ȃmedî Kalemi Defterleri (A.AMD.d.), nr. 224, s. 33.
Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Odası (A.MKT.MHM), nr. 354/6.
Yıldız Sadâret Hususî Maruzât Evrâkı (Y.HUS), 344/51.
Zabtiye Nezâreti Belgeleri (ZB), 316/118.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşivi (İAMA), Karton nr. 96, Dosya nr. 5938, 23 Teşrin-i sanî 1329; Karton nr. 96, Dosya nr. 5973; Karton nr. 96, Dosya nr. 8393.
B- Süreli Yayınlar
İstikbal, nr. 118, 23 Cemaziyelevvel 1293 ve nr. 118, 23 Cemaziyelevvel 1293.
La Turquie, 13-14 September 1874; 29 Avril 1873; 4-5 Août 1875; 29 Juin 1876; 11-12 November 1877.
LOrient Illustré, 14 Novomber 1874.
Ruzname-i Ceride-i Havadis, nr. 120, 20 Şevval 1281.
Şark Gazetesi, 7, 11, 12, 14, 16 Ramazan 1291 ve 10, 16, 17 Şevval 1291 tarihli nüshaları.
C- Telif Eserler
AHMED RASİM: Tarih ve Muharrir, İstanbul, 1329.
AHMED REFİK [Altınay]: Fatih Sultan Mehmed ve Ressam Bellini, İstanbul, 1325.
ARSEVEN, Celal Esad: Türk Sanatı, İstanbul, 1989.
ATIL, Esin: Levni ve Surname Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü, İstanbul, 1999.
Düşlerin Kenti: İstanbul, Pera Müzesi, İstanbul, 2010.
EDHEM (Eldem), Halil: Elvâh-ı Nakşiye Koleksiyonu, İstanbul 1340.
GÖNCÜ, T. Cengiz: Osmanlı Sarayında Resim Sanatının Himayesinin Simgesi Olarak Resim Odası ve Görev Alan Sanatçılar, Milli Saraylar Sanat-Tarih-Mimarlık Dergisi, Sayı: 9, İstanbul, 2012.
GÜRÇAĞLAR, Aykut: Fausto Zonaro ve Çağdaşlarının İstanbul Manzaraları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1991.
IŞINSU DURMUŞ, Tuba: Tutsan Elini Ben Fakirin -Osmanlı Edebiyatında Hamilik Geleneği-, İstanbul, 2009.
İNALCIK, Halil: Mehmed II, İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, 1972.
İNANKUR, Zeynep: Zonaronun İstanbulu, Doğumunun 150. Yılında Osmanlı Saray Ressamı Fausto Zonaro, Ottoman Court Painter Fausto Zonaro On his 150 th Birth Anniversary, İstanbul, 2009.
KAZAN, Hilal: XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi, İstanbul, 2010.
OSMANOĞLU, Ayşe: Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul, 1986.
RENDA, Günsel: Gezginlerin Tutkusu İstanbul, Düşlerin Kenti: İstanbul, Pera Müzesi, İstanbul, 2010.
Tahsin Paşanın Yıldız Hatıraları, Sultan Abdülhamid, İstanbul, 1999.
THALASSO, Adolphe: Lart et le Beaux, Lart Otoman, Les Peintres de Turquie, Librairie Artistique Internationale, Paris.
THALASSO, Adolphe: Orient, Les Origines de la Peinture Turquie, LArt et les Artistes, October 1907-Mars 1908.
THALASSO, Adolphe: Lart Ottoman, Les Peintres de Turquie, Librairie Artistique İnternationale, Paris, ts.
TUĞLACI, Pars: Ayvazovski Türkiyede, İstanbul, 1983.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı: Osmanlı Tarihi, III, 2. Kısım, İstanbul, 1977; IV, 2. Kısım, Ankara, 1983.
ÜREKLİ, Fatma: Sanayi-i Nefîse Mektebi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1995.
ZONARO, Fausto: Abdülhamidin Hükümdarlığında Yirmi Yıl, Fausto Zonaronun Hatıraları ve Eserleri, (Çev. Turan Alptekin, Lotte Romano), YKY, İstanbul, 2008.