Milli şef döneminde Türk-Arnavut ilişkileri (1939-1945)

Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü dönemi Milli Şef dönemi olarak kabul görmüştür. Bu dönemde Türk-Arnavut ilişkileri İkinci Dünya Savaşının etkisi altında gelişme göstermiştir. Türkiye Milli Şef döneminde başta İtalya ve Sovyet Rusya olmak üzere Balkanlardan tehdit beklemiştir. Tecrübeli bir komutan ve devlet adamı olan İsmet İnönü İkinci Dünya Savaşının dışında kalmak için büyük çaba sarf etmiştir. İkinci Dünya Savaşında Türk dış politikası tarafsız olarak değil, fakat harp harici/savaş dışı olarak tanımlanmıştır. Bu dönemde, Türkiye güçlü devletlerinin baskısı altında sürekli olarak savaşa katılmaya zorlanırken Arnavutluk ise önce İtalya ve daha sonra da Almanlar tarafından işgal edilmiştir. Milli Şef döneminde Türk dış politikasının belirlenmesinde 07 Nisan 1939da İtalyanın Arnavutluku işgali önemli bir etken olarak kabul edilmiştir. İtalyan saldırısı gerçekte Ege Denizine ve Balkanlara yönelik yeni bir saldırı hareketi olarak görülmüştür. Yunanistan Megalı İdea çerçevesinde Arnavutlukun kuzeyini ele geçirmek istemiştir. Ayrıca bu dönemde iki ülke arasındaki ilişkilerde Çamaria Arnavutlarının bir kısmının Türkiyeye göçmesi de önemli yer tutmuştur. Bu dönemde, Enver Hoca iktidara geldikten sonra iki prensibi tüm yaşamı boyunca savunmuştur. Bunlardan ilki Marksist-Leninist İdeoloji, ikincisi ise Kendi Kendine Yeterli Olma Prensibidir.1 İlk prensip Arnavutlukun dış politikasını oluştururken daima komünist ülkeleri seçmesine; ikinci prensip ise kendini izole etmeye ve yalnızlığa itmeye yöneltmiştir. Neticede her iki prensip Türkiye ile ilişkilerin arzu edilmeyen seviyede oluşmasına neden olmuştur.

Turkey-Albania relations in the period of national chief

Ismet Inönü s period, the second President of the Turkish Republic has been recognized as the period of the National Chief. In this period, the Turkish-Albanian relations have developed under the influence of the Second World War. Turkey has been expected threat from the Balkans especially including Italy and the Soviet Russia. Ismet Inönü, as an experienced commander and a statesman gave great effort to stay out of the Second World War. The Turkish Foreign Policy is defined as not neutral but as Warfare external/non-combat in the Second World War. While Turkey was contently forced to join the Second World War under the pressure from powerful states, Albania was occupied by Italy and later Germany. Italy s invasion of Albania, 1939 April 7th, has been recognized as an important factor in the determination to the Turkish Foreign Policy in the period of the National Chief. Actually, Italian attack was seen as a new attack towards the Aegean Sea and the Balkans. Grace within the framework of the Megalo Idea wanted to take over northern part of Albania. Additionally, during this period, a portion of Camara Albaniansemigrations to Turkey was also occupied a significance place in the relations between two countries. During this period, Enver Hoxha argued for two principles of life when he came to power. The first of these is Marxist- Leninist Ideology; the latter is the Principle of Self-Sufficiency. The first principle has impelled Albania to choose communist countries; the second principle has led her to self-isolution. As a result, both principles led to cause undesirable level of relations between two countries.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 220, Dosya No: 486, Belge No: 3.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 223, Dosya No: 571, Belge No: 2.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 571, Belge No: 4.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 59, Dosya No: 399, Belge No: 5.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 572, Belge No: 7.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 131, Dosya No: 938, Belge No: 14.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 570, Belge No: 11.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 570, Belge No: 12.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 570, Belge No: 19.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 571, Belge No: 9.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 572, Belge No: 16.
BCA, Fon Kodu: 03010, Kutu No: 233, Dosya No: 573, Belge No: 23.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Meclis Tutanakları
TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt: 27, Devre: V, İçtima: 3, (1 Kasım 1938).
TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt: 25, Devre: IV, İçtima: 4, (1 Kasım 1934).
TBMM Tutanak Dergisi, Cilt: I, Dönem: 7, Birleşim: 3, s. 23, (17 Mart 1943), (Başbakan Şükrü Saraçoğlunun 17.3.1943 tarihinde TBMMde yaptığı konuşma).
TBMM Tutanak Dergisi, Cilt: 15, Birleşim: 0, Sayfa: 126-127 (Dışişleri Bakanı Hasan Sakanın Almanya ile Japonyaya Harp İlanına ve 1 Ocak 1942 Tarihli Birleşmiş Milletler Beyannamesine Türkiyenin Katılmasına Dair Demeci).
TBMM Tutanak Dergisi-Söylevler/Demeçler, Dönem: 20, Cilt: 45, Birleşim: 54, s. 102, (12 Şubat 1998), (Arnavutluk Cumhurbaşkanı Rexep Meidani Genel Kurula yaptığı konuşma).
Resmi Yayınlar
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti, İstanbul, 2007.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Arnavutluk, İstan- bul, 2008.
Ayın Tarihi. T.C. Resmi Gazetesi, Sayı: 5773, 3 Ağustos 1944.
Gazeteler
Cumhuriyet Gazetesi, Ulus Gazetesi, Tanin, Vatan Gazetesi.
Anılar
KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri: Zoraki Diplomat, İstanbul, 2006.
Tetkik Eserler
AKMAN, Halil: Paylaşılmayan Balkanlar, İstanbul, 2006.
AKŞİN, Sinan - FIRAT, Melek: İki Savaş Arası Dönemde Balkanlar, Ortadoğu ve Balkan İnceleme Vakfı Yayını Balkanlar, İstanbul, 1993.
Albania General Information, 8 Nentori Publishing House, Tirana, 1984.
ALBAYRAK, Mustafa: Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Ankara, 2004.
ALIA, Ramiz: Our Enver, Tirana, 1988.
ALİA, Ramiz: Enver Hoxha (1908-1985), Tiran, (Basım Tarihi Belirtilmemiştir).
ALPAN, Necip P.: Arnavutluk ve Arnavutlar, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı: 133, İstanbul, Ocak 1998.
ALPAN, Necip P.: Arnavutluk Alfabesi Nasıl Doğdu?, Ankara, 1979.
ALPAN, Necip P.: Prizen Birliği ve Arnavutlar, Ankara, 1978.
ALPAN, Necip P.: Tarihin Işığında Arnavutluk Bağımsızlığı ve Avlonyalı İsmail Kemal, Ankara, 1982.
ALPAN, Necip P.: Tarihin Işığında Arnavutluk, Ankara, 1975.
ALPAN, Necip P.: Türkiye İle Arnavutlukun İstiklal Savaşlarında Paralelizm Doğrultusunda Yaptıkları İşbirliği (X. Türk Tarih Kongresinden ayrı basım), Ankara, 1994.
ARMAOĞLU, Fahir: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Cilt: 1-2, İstanbul, 2007.
ARMSTRONG, Captain Duncan Heaton: The Six Month Kingdom Albania 1914, London / New York, 2005.
ATALAY, Necla: Arnavutlar ve Türk-Arnavut Münasebetleri, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı: 125, İstanbul, Mayıs 1997.
ATMACA, Tayfun: Krallıktan Cumhuriyete Tarihte İz Bırakan Dostluğun Mimarları Zogu ve Atatürk, Ankara, 2007.
Avlonyalı Süreyya Bey: Osmanlı Sonrası Arnavutluk (1912-1020), İstanbul, 2009.
BALBAY, Mustafa: Balkanlar, İstanbul, 2003.
BALLA, Şevket: Çamaria Sorunu, İzmir, 2012.
BARTL, Peter: Milli Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878-1912), (Çev: Ali Taner), İstanbul, 1998.
BAŞDOĞAN, Ferhat: Arnavutluk ve Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, Stratejik Etütler
Bülteni, Yıl: 25, Sayı: 86, Ankara, Eylül 1991.
BEGEJA, Ksanthipi: The Family In The Peoples Socialist Republic of Albania, Tirana, 1984.
BEILMANN, George Ellen: Albania: Religion, Identity and Solidarity, Missisipi, Aralık, 2005.
BIBERAJ, Elez: Albania Between East and West, İngiltere, 1970.
BIBERAJ, Elez: Albania-A Social Maverick, Colorada, 1990.
BLEJER, Mario I. - MECOGNI, Mauro - SAHAY, Ratna - HIDES, Richard - Barry Johnston - NAGY, Piroska - PEPPER, Roy: Ablania: From Isolation Toward Reform, Washington DC, September, 1992.
BOZBORA, Nuray, Arnavutların Kökeni, Balkanlar El Kitabı, Cilt: I, Tarih, (Derleyenler: Osman Karatay-Bilgehan A. Gökdağ), Çorum, 2006.
BOZBORA, Nuray: Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğunun Ge- lişimi, İstanbul, 1997.
BULUT, Faik: Arnavutluk Kartallar Ülkesi, Atlas Aylık Coğrafi ve Keşif Dergisi, Sayı: 122, İstanbul, Mayıs 2003.
CARTIER, Raymond: İkinci Dünya Savaşı, Birinci Cilt, (Yayımı Hazırlayan: Safa Kılıçoğlu), İstanbul, (yayım tarihi belirtilmemiştir).
CRAMPTON, R.J.: İkinci Dünya Savaşından Sonra Balkanlar, İstanbul, 2007.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönünün TBMM 7. Dönem 3. İçtima, 23. Cilt.
ÇELİK, Bilgin: İttihatçılar ve Arnavutlar - II. Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, İstanbul, 2004.
ÇETİNER, Yılmaz: Bilinmeyen Arnavutluk, İstanbul, 1966.
ÇOKBANKİR, Ercan: Arnavutlar, Boşnaklar, Pomaklar-Balkan Türklerinin Kökleri, İzmir, 2008.
DİKİCİ, Ali: Milli Şef Dönemi Laiklik Uygulamaları, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 42, Ankara, Kasım 2008.
DUMAN, Sabit: Almanyanın İkinci Dünya Savaşında Yunanistanı İşgali, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri I (22-24 Ekim 2003), Ankara, 2005.
EGRO, Dritan: Arnavutluk Yoksulluk Kıskancında, Birikim Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, İstanbul, (Mart) 1997.
EGRO, Genciana Abazi: Arnavutlukta Türkoloji Çalışmaları, Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 21, Bahar, 2002.
ELSIE, Robert: Historical Dictionary of Albania, Oxford, 2004.
FISCHER, Bernd Jürgen: King Zog and the Struggle For Stability in Albania, New York, 1984.
FREEDMAN, Robert Owen: Economic Warfare in the Communist Bloc, Newyork / Washington / London, 1970.
GIAFFO, Lou: Albania: Eye of the Balkan Vortex, Amerika, 1999.
GLENNY, Misha: Balkanlar (1804-1999), (Çev. Mehmet Harmancı), İstanbul, (yayım tarihi verilmemiştir).
GÖKHAN, S.: Sosyalist Arnavutluk, İstanbul, 1979.
HALL, Derek: Albania and the Albanians, London-New York, 1994.
HAMM, Harry: Albania-Chinas Beachhead in Europe, New York, 1963.
HAYTA, Necdet: Balkan Savaşlarının Diplomatik Boyutu ve Londra Büyükelçiler Konferansı (17 Aralık 1912-11 Ağustos 1913), Ankara, 2008.
HOCA, Enver: Emperyalizm ve Devrim, (Çeviri Yönetmeni: Remzi Küçükartan), İstanbul, Mayıs 1979.
HOXHA, Enver: Twenty Years of New Socialist Albania, Tirana, 1964.
HOXHA, Enver: Laying the Foundations of the New Albania, Tiran, 1984.
İnönünün Söylev ve Demeçleri I (1919-1946), İstanbul, 1946.
JACQUES, Edwing E.: The Albanians-An Ethnic History From Prehistoric Times to the Present, Volume: 2, London, 2009.
JELAVİCH, Barbara: 18. ve 19. Yüzyıllar Balkan Tarihi I, İstanbul, 2006.
JELAVİCH, Barbara: 20. Yüzyıllar Balkan Tarihi II, İstanbul, 2006.
JUDAH, Tim Judah: Greater Albania?, Survival, Volume: 43, Issue: 2, June, 2001.
JUDAH, Tim Judah: Kosova-What Everyone Needs to Know, Oxford, 2008.
KALAYCIOĞLU, Ersin: Balkanlarda Milliyetçilik ve Siyasal Yaşam: 1918-1939, Murat Sarıca Anısına Sempozyum (30-31 Ocak 1993) İki Dünya Savaşı Arasında Avrupa ve Balkanlar İdeolojiler ve Uluslararası Politika, İstanbul, 1994.
KAVAS, Ahmet: Arnavutluk, Diyanet Aylık Dergisi, Sayı: 197, Ankara, Mayıs 2007.
KILIÇ, H. Ayla: 1930larda Türk Basını/Faşizm ve Nazizm Üzerine Görüşler: Tan ve Cumhuriyet Gazetelerinin İncelenmesi, Murat Sarıca Anısına Sempozyum (30-31 Ocak 1993) - İki Dünya Savaşı Arasında Avrupa ve Balkanlar İdeolojiler ve Uluslararası Politika, İstanbul, 1994.
KILIÇ, Kemal Hakkı: Arnavutluk, Avrupa Diyanet Dergisi, Sayı: 131, Mart, 2010.
KOCABAŞ, Süleyman: Son Haçlı Seferi Balkan Harbi (1912-1913), İstanbul, 2000.
KOÇAK, Cemil: Türkiyede Milli Şef Dönemi (1938-1945), Cilt: I, İstanbul, 2012.
KUTLU, Sacit: Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul, 2007.
KÜPELİ, Yusuf: Tarihin İzinde Balkanlar ve ABD, Ankara, 2000.
LANI, Remzi & SCHMIDT, Fabian: Albanian Foreign Policy Between Geography and History, The International Spectator: Italian Journal of International Affairs, (1998).
LOGORECI, Anton: The Albanians-Europes Forgotten Survivors, London, 1977.
MANDACI, Nazif - ERDOĞAN, Birsen: Balkanlarda Azınlık Sorunu: Yunanistan, Arnavutluk, Makedonya ve Bulgaristandaki Azınlıklara Bir Bakış, Ankara, 2001.
MANELLI, Gani: Partisan Politics in World War II Albania: The Struggle For Power, 1939-1944, East European Quarterly, XL No. 3, September, 2006.
MARANKİ, Ahmet: Balkan Mezalimi, İstanbul, 1993.
METİNTAŞ, Mustafa Yahya - KAYIRAN, Mehmet: Refik Saydam Hükümetleri Döneminde Türkiyenin Dış Politikası (1939-1942), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Der- gisi, Cilt: 21, Sayı: 1, Elazığ, 2011.
MİLLAN, Margaret Mac: Paris 1919, (Çev. Belkıs Dişbudak), Ankara, Ekim, 2004.
MOVAKO, Muhammed: Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (Çeviren: Prof. Dr. Mürsel Öztürk), Ankara, Yaz 99/10.
NAYIR, Yaşar Nabi: Değişen Dünyamız-Balkanlar ve Türklük (Gezi Notları), İstanbul, 1993.
NEZA, Agim: Albania, Tiran, 2003.
ODONNELL, James S.: A Coming of Age Albania Under Enver Hoxha, New York, 1999.
Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995) (1939-1945 Dönemi Ahmet Şükrü Esmer- Oral Sander), Ankara, 1996.
ÖZCAN, Halil: Atatürk Dönemi Türkiye-Arnavutluk İlişkileri (1920-1938), Ankara, 2011.
ÖZFATURA, Mustafa Necati: Tarihten Günümüze Arnavutluk ve Gerçekler, Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı, Sayı: 16, Yıl: 3, Ankara, (Temmuz-Ağustos), 1997.
ÖZTOPRAK, Fahrettin, Arnavutlar ve Müslümanlık Keza Hıristiyanlık, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı: 75, İstanbul, Mart 1993.
ÖZTÜRK, Osman Metin: Türk Dış Politikasında Balkanlar, Balkan Diplomasisi, (Derleyenler: Ömer E. Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun), Ankara, 2001.
PASSİNİ, Stefano: Beyond European Union Enlargement: Albania and Human Rights in the Railm of Everyday, The International Journal of Human Rights, Volume: 15, No: 8, Bologno, December 2011.
PEARSON, Owen: Albania and King Zog-Independence, Republic and Monarchy (1908-1939), London, 2004.
PEARSON, Owen: Albania In Occupation and War, London, 2005.
PIPA, Arshi: Albanian Stalinism: Ideo-Political Aspects, New York, 1990.
POLAT, Anila: Türkiye Cumhuriyetinin Kurulduğu Yıllarda Arnavutluk Cumhuriyeti İle İlişkileri (1920-1938), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Ankara, Bahar 2005.
POLLO, Stefanaq - PUTO, Arben: The History of Albania From Its Origins to the Present Day, London, 1981.
POND, Elizabeth: Engame in the Balkans-Regime Change, European Style, Was- hington, 2006.
Portrait of Albania, The 8 Nentori Publishing House, Tirana, 1982.
POULTON, Hugh: Balkanlar-Çatışan Azınlıklar, Çatışan Devletler, (Çeviren: Yavuz Alagon), İstanbul, 1993.
ROSELLI, Alessandro: Italy and Albania, London, 2006.
SANDER, Oral: Siyasi Tarih (1918-1994), Ankara, 2007.
SEYDİ, Süleyman: 1939-1945 Dönemi İç ve Dış Politika, Osmanlıdan İkibinli Yıllara Türkiyenin Politik Tarihi-İç ve Dış Politika, (Editörler: Âdem Çaylak-Mehmet Dikkaya-Cihat Göktepe-Hüsnü Kaplı), Ankara, 2011.
SHPUZA, Gazmend: 1936 Yılının Başlangıcında Arnavutluk-Türkiye İlişkileri, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi (8-12 Aralık 2003-Ankara), Bildiriler, Cilt: I, Ankara, 2003.
SHPUZA, Gazmend: Atatürk ve Arnavutluk-Türkiye İlişkileri, Atatürk Yolu Dergi- si, Yıl: 6, Cilt: 3, Sayı: 11, Ankara, Mayıs 1993.
SLOANE, William M.: Bir Tarih Laboratuvarı Balkanlar, İstanbul, 2008.
SÖNMEZ, Banu İşlet: II. Meşrutiyette Arnavutluk Muhalefeti, İstanbul, 2007.
STAAR, Richard F.: Communist Regimes in Easteren Europe, California, 1984.
STAVRIANOS, L.S.: The Balkans Since 1453, New York, (basım tarihi belirtilmemiştir).
ŞAM, Emine Altunay: Arnavutluk Birliğinin Kurulması ve Derviş Paşanın Layihası, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 149, İstanbul, 2003.
ŞIVGIN, Hale: Arnavutlarda Milli Bilincin Gelişme Sürecinde Yaşanan Siyasi Olaylar, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 147, İstanbul, 2003.
TAŞKIRAN, Cemalettin: Balkanlarda İzlerimiz, Ankara, 2010.
THOMAS, Nigel - ANDREW, Stephen: The German Army (1939-1945) (2) North Africa and Balkans, London, 1996.
TOMES, Jason Hunter: King Zog of Albania, New York, 2003.
TUFAN, Muzaffer: Balkanlarda Bin Yıllık Türk Kültürü, Tarih Boyunca Balkanlar- dan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri (29-31 Mayıs 1995), İstanbul, 1996.
TÜRBEDAR, Erhan: Yunanistan-Arnavutluk İlişkileri: Balkanların Tedirgin Dostları, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Ankara, Yaz 2004.
Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (1919- 1980), (Editör: Baskın Oran), Cilt: I, İstanbul, 2009.
Türkiye-Arnavutluk İlişkilerinin Dünü-Bugünü-Yarını, Harp Akademileri Yayını, İstanbul, Nisan 1995.
ÜNAL, Sevim: Atatürkün Balkanlardaki Barışçıl Politikası (IX. Türk Tarih Kongresinden Ayrı Basım), Ankara, 1989.
VICKERS, Miranda: The Albanian-A Modern History, London, 1995.
WACHTEL, Andrew Baruch: Dünya Tarihinde Balkanlar, (Çeviren: Ali Cevat Akkoyunlu), İstanbul, 2009.
WINNIFTIRH, Tom: Perspectives on Albania, New York, 1992.
WINROW, Gareth M.: Uluslararası Politikalarda Balkanlar: İki Dünya Savaşı Arası Dönemin İncelenmesi, Murat Sarıca Anısına Sempozyum (30-31 Ocak 1993), İki Dünya Savaşı Arasında Avrupa ve Balkanlar İdeolojiler ve Uluslararası Politika, İstanbul,1994.
YAVUZER, Adalet: Arnavutlukta Türk İzleri, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı: 209, İstanbul, Mayıs 2004/2005.
YEL, Selma: Atatürk ve İnkılâplarının Arnavutluktaki Tesirleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIX, Sayı: 55, Ankara, Mart 2003.
YENİSOY, Hayriye Süleymanoğlu: Türkçenin Balkan Dillerine Etkisi, Balkanlar El Kitabı, Cilt: III, Dil ve Edebiyat, (Derleyenler: Osman Karatay-Bilgehan A. Gökdağ-Melahat Pars), Çorum, 2007.
YILMAZ, Mehmet: Türk Dış Politikasında Arnavutluk, (master tezi, yayınlanmamış- tır), Ankara, 2001.