DİYARBAKIR VİLAYETİ’NDE 1894-1895 KOLERA SALGINI VE ETKİLERİ

Kolera salgını, XIX. yüzyılda dünyanın birçok yerinde halk sağlığı- nı tehdit eden hastalık olmuştur. Özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul başta olmak üzere birçok vilayette meydana gelen salgın ciddi sonuçlar doğurmuştur. 1894-1895 yıllarında Diyarbakır Vilayeti’nde de zuhur eden kolera salgını çok sayıda insanın hayatını kaybetmesine ve koleradan kurtulmak amacıyla ahalinin yaşadıkları yerleri terk etmesine yol açmıştır. Kasım 1894’te vilayet merkezinde başlayan salgın zaman içerisinde vilayetin değişik yerlerinde görülmeye başlamıştır. Osmanlı Devleti yetkilileri aldıkları tedbirlerle salgının etkisini kırmaya ve başka yerlere bulaşmasına engel olmaya çalışmıştır. Bir yılı aşkın bir süre devam eden salgın vilayet nüfusunun önemli bir kısmını etkilemiştir.

Cholera Outbreak In Diyarbakir In 1894-1895 And Its Impacts

Cholera pandemic was a health-threatening infection for people world wide in 19th century. The epidemic that occurred in Istanbul firstly and in many districts posed serious outcomes. The cholera epidemic that appeared in Diyarbakır in 1894-95 caused the death of numerous people and their toddling off in order to get rid of it. The epidemic, which started in the provincial center in November 1894, began to be seen in different parts of the province. Ottoman authorities tried to relieve the impacts of the cholera by taking precautions and prevent its spreading to the other dwellings. The epidemic which lasted over 1 year affected considerable part of the population.

PDF

___

Ali Emîrî Efendi, Osmanlı Vilayât-ı Şarkiyyesi, Haz: Abdülkadir Yuvalı ve Ahmet Halaçoğlu, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri, 1992.
AYAR, Mesut, Osmanlı Devletinde Kolera: İstanbul Örneği (1892-1895), Kitapevi Yayınları, İstanbul, 2007.
BOZAN, Oktay, Diyarbakır Vilayetinde Ermeniler ve Ermeni Olayları (1878- 1920), Çizgi Yayınları, Konya, 2013.
BOZAN, Oktay: “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısından Birinci Dünya Savaşı Sonuna Kadar Samsun ve Çevresinde Türk-Ermeni İlişkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 215, Cilt: 109, İstanbul, 2015, s.35-64.
BULDUK, Abdülgani Fahri, Diyarbakır Valileri, Haz: Eyüp Tanrıverdi ve Ahmet Taşkın, Medrese Yayınları, Ankara, 2007.
Büyük Larousse, “Kolera”, Cilt: III, İstanbul, 1985, s. 13.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Diyarbakır”, DİA, Cilt: IX, İstanbul, 1994, s. 464-469.
GÜL, Abdülkadir, “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 41, Erzurum, 2009, s. 239-270.
GÜNERGÜN, Feza, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager-Eczacı Bonkowski Paşa (1841-1905)”, I. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, Ankara, 1992,s. 229-252.
HANİOĞLU, M. Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1981.
HOCAOĞLU, Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, İstanbul,1976.
https://archive.org/stream/jstor-4551248/4551248_djvu.txt (erişim: 31.05.2015). Meydan Larousse, “Kolera”, Cilt: VII, İstanbul, 1987, s. 391.
ONUL, Behiç, İnfeksiyon Hastalıkları, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları, Ankara, 1980.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1993, s. 372.
PANZAC, Daniel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
Sabah, 18 Kasım 1894; 19 Kasım 1894; 22 Kasım 1894; 2 Aralık 1894; 5 Aralık 1894; 12 Aralık 1894; 10 Ocak 1895; 13 Ocak 1895; 23 Ocak 1895; 4 Ağustos 1311; 7 Ağustos 1311.
SARIYILDIZ, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914), TTK, Ankara, 1996.
ŞAPOLYO, Enver Behnan, Ziya Gökalp İttihat Terakki ve Meşrutiyet Tarihi, İstanbul,1974.
ŞAŞMAZ, Musa, İngiliz Konsolosları ve Ermeni Katliamı İddiaları (1878-1914), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013.
ŞEHSUVAROĞLU, Bedii N., Türk Tıp Tarihi, Bursa, 1984.
The Times, “Cholera in and Around Diarbekir”, 1 Ocak 1895.
TÜTENK, Mustafa Akif, “Diyarbakır’ın Son 60 Yıllık (1892-1952) Vakaları”, Kara-Amid Dergisi, 2-5 Sayı, 1956-1957, s. 312-313.
UNAT, Ekrem Kadri, “Osmanlı İmparatorluğunda 1910-1913 Yıllarındaki Kolera Salgınları ve Bunlarla İlgili Olaylar”, Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, Sayı: 1, İstanbul, 1995, s. 58-59 (s. 55-65).
YILDIRIM, Nuran, “Su İle Gelen Ölüm Kolera ve İstanbul Suları”, Toplumsal Tarih, Sayı: 145, s. 18.
YILDIRIM, Nuran, “Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar Karantina İstemezük,” Toplumsal Tarih, Sayı: 150, Haziran 2006, s. 18-27.
YILMAZÇELİK, İbrahim, “XIX. yüzyılda Diyarbakır Eyaletinde Yönetim-Halk Münasebetleri”, Bayram Kodaman’a Armağan, Samsun, 1993.
Arşiv Belgeleri
BOA, BEO, 613/45922; BOA, C.DH.20/1044; BOA, C.ML.280/16568; BOA, C.ML.149/6305; BOA, A. MKT. MHM, 555/5; BOA, A.MKT. MHM, 555/23; BOA, A.MKT. MHM, 565/4; BOA, A.MKT. MHM, 565/26; BOA, A. MKT. MHM, 571/16; BOA, A. MKT. M, 571/17; BOA, A. MKT, MHM, 571/25; BOA, DH, MKT, 326/50; BOA, DH. MKT, 395/67; BOA, DH, MKT, 410/68; BOA, DH, MKT, 411/40; BOA, DH, MKT, 415/19; BOA, DH, MKT, 421/56; BOA, DH, MKT, 423/77; BOA, İ.DH, 1326/8; BOA, İ.ML, 13/9; BOA, MV, 00082; BOA, HR. SYS, 2812/1; BOA, ŞD, 2657/11; BOA, Y.PRK. ASK, 109/69; BOA, Y.PRK. BŞK, 16/45; BOA, Y.A, HUS, 313/2; BOA, Y.A. HUS, 316/101; BOA, Y.A. HUS, 344/17.