TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ADDAN ZARF TÜRETEN BİRLEŞİK EKLER ÜZERİNE

Birden fazla ekin birleşmesiyle ortaya çıkan biçimbirimlere birleşikek denmektedir. Birleşik cümleler ve birleşik kelimeler gibi birleşik eklerde eski dönemlerden beri Türkçenin yapısında yoğun olarak görülmektedir:-mAdIn (> -mAdAn), -AcAk, -dUkdA, -lAyU (> lAyIn) gibi… Türkçeninyakın geçmişinde ortaya çıkan -msA- (azımsamak, benimsemek),-mAcA (bulmaca, çekmece), -lAş- (liberalleşmek, aykırılaşmak), -lAn-(dayılanmak, diklenmek), -AnAk (gelenek, görenek) gibi ekler de artık dilbilgisi kitaplarında birleşik ek biçiminde yer almaktadır.Bu makalede addan zarf türeten ve birleşik ek olduğu konusundakimsenin itirazı olmadığı -cAsInA, -lAyIn ve -cIlAyIn gibi ekleretemas edilmekle beraber; -InA/-sInA (domuzuna, böylesine), -lAmA(apazlama, balıklama), -lAmAsIna (uzunlamasına, enlemesine), -lArI(geceleri, gündüzleri), -lArdA (geçenlerde, bugünlerde), -AdAk (cartadak,dangadak) gibi Türkçe Sözlük’e türevleri girmiş, ancak hâlâ dil bilgisikitaplarında kendine yer bulamamış olan yeni birleşik ekler ve bunlarınTürkçe Sözlük’teki kullanımları hakkında da bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

biçim bilgisi, dil bilgisi, birleşik ek, birleşme, söz varlığı

-

Morphemes which occur with combination of more than one affix are called compound affixes. As compound sentences and compound words, compound affixes have been seen heavily in the structure of Turkish since old times, too. As -mAdIn (> -mAdAn), -AcAk, -dUkdA, -lAyU (> lAyIn)… Anymore, affixes as -msA- (azımsamak, benimsemek), -mAcA (bulmaca, çekmece), -lAş- (liberalleşmek, aykırılaşmak), -lAn(dayılanmak, diklenmek), -AnAk (gelenek, görenek) which occurred in the recent past of Turkish are involved in grammar books as compound affixes, too. In this article, together with it is pointed out that there is nobody’s objection about affixes as -cAsInA, -lAyIn and –cIlAyIn are lexicalize adverbs from substantives and they are compound affixes; information will be provided about new compound affixes as as -InA/-sInA (domuzuna, böylesine), -lAmA (apazlama, balıklama), -lAmAsIna (uzunlamasına, enlemesine), -lArI (geceleri, gündüzleri), -lArdA (geçenlerde, bugünlerde), -AdAk (cartadak, dangadak), whose derivatives have a part in Turkish Dictionary yet but still could not find a place in grammar books

Keywords:

morphology, grammar, compound affix, conjugation, vocabulary,

PDF

___

ARGUNŞAH, Mustafa, “Türkçede Zarf-fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1 Winter 2011, p. 55-68.
BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, 9. bs., TDK Yayınları, Ankara 2011.
BİLGEGİL, Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1984.
EDİSKUN, Haydar, Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2010.
EKER, Süer, Çağdaş Türk Dili, 5. bs., Grafiker Yayınları, Ankara 2009.
ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım, İstanbul 2003.
GENCAN, Tahir Nejat, Dilbilgisi, Ayraç Yayınevi, Ankara 2001.
GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2007.
GÜLSEVİN, Gürer, “Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf Fiiller Üzerine”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. II, Sy. 2, Afyon 2001, s. 122-143.
HATİBOĞLU, Vecihe, Türkçenin Ekleri, TDK Yayınları, Ankara 1974.
KARAAĞAÇ, Günay, Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara 2012.
KARADOĞAN, Ahmet, “Türkiye Türkçesinde Birleşik Eklerle Oluşturulmuş Sözlük Ögeleri”, Türk Dili, C. LXXXVIII, Sy. 634, 2004, s. 541-549.
KOÇ, Nurettin, Yeni Dil Bilgisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1990.
KORKMAZ, Zeynep, “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”, TDAY-Belleten, 1958, TDK Yayınları, Ankara 1958, s. 41-68.
KORKMAZ, Zeynep, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK Yayınları, Ankara 1994.
KORKMAZ, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, 2. bs., TDK Yayınları, Ankara 2003.
KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, 3. bs., TDK Yayınları, Ankara 2009.
ÖZEL, Sevgi, Türkiye Türkçesinde Sözcük Türetme ve Birleştirme, TDK Yayınları, Ankara 1977.
ÖZKAN, Mustafa vd., Yüksek Öğretimde Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım, Filiz Kitabevi, İstanbul 2001.
TİETZE, Andreas, Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C. I (A-E), Simurg Yayınları, İstanbul 2002.
Türkçe Sözlük, 8. bs., TDK Yayınları, Ankara 1988.
ÜSTÜNOVA, Kerime, Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçimbilgisi), Kesit Yayınları, İstanbul 2008.
YÜCEL, Bilâl, “Türkiye Türkçesinde Zarf-Fiil Eklerinin Yapı Bakımından Sınıflandırılması Üzerine”, TÜBAR 9, 2001, s. 75-114.