İSTANBUL FOLKLORUNDA ŞEHİTLİK ETRAFINDA OLUŞAN HALK İNANÇLARI, UYGULAMALAR VE MEMORATLAR: EDİRNEKAPI ŞEHİTLİĞİ ÖRNEĞİ

İslamiyet öncesi Türk inanış ve düşünüş sistemi içinde vatantoprağının kutsal addedilmesi, kişinin vatan uğruna hiç düşünmedencanını feda etmesi neticesini doğurmuştur. Türkler için vatan uğrunasavaş esnasında gerçekleşen ölümün, onur verici ve kutsi bir yönübulunmaktaydı. Bu sayede “er” unvanı alan Türkler, elde ettikleri “bengütaş” dikme ayrıcalığı ile adlarını “ebediyyen” yaşatma hakkına da sahipolabilmekteydiler. Türklerin İslamiyet’i kabullerinden sonraki dönemlerdeise İslam öncesi Türk inanış ve düşünüş sistemine paralel olarak bir yandanvatan ve millet diğer yandan Allah’ın adını yayma ve yaşatma uğruna şehitolma, hem Kur’an-ı Kerim’de hem de hadislerde övülmüş ve şehitlerinkazanacağı manevi mertebelerden bahsedilerek şehitlik yüceltilmiştir.Bu çalışmada; İstanbul folkloru içinde tespit ettiğimiz, 1980sonrası bölücü terör örgütü PKK tarafından çıkarılan olaylarda şehit olanaskerler ve şehit yakınları etrafında oluşan halk inançları, uygulamalar vememoratlar Edirnekapı Şehitliği örneğinde incelenmiştir. Sahada derlememetoduyla şehit yakınlarından elde edilen bilgilere göre; şehit yakınlarınınşehitlik kavramına bakış açıları, şehitlik kavramının İstanbul folkloruiçindeki konumu, şehitlik etrafında oluşan halk inançları, uygulamalar vememoratların sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamlarındaki yansımalarıda göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul folkloru, şehitlik, halk inançları, uygulamalar, memoratlar, Edirnekapı Şehitliği

-

In the Turkish belief and thought system before Islam, the homeland was seen as holy so that this led people sacrifice their lives for the sake of it. For the Turks, the death for the homeland during war had an honorary and holy aspect. By this way the Turks got the title “soldier”, and they had the right to keep their names “forever” with the priority of erecting “bengu stone” (the stone of eternal life). In the periods when the Turks converted into Islam, parallel to the previous belief and thought system before Islam, martyrdom was praised both for the homeland and the nation and the spreading and keeping the name of the God. They were praised both in Koran and Prophet Mohammed’s hadiths and martyrdom was elevated by mentioning the spiritual rankings martyrs would gain. In this study, people’s beliefs, practices and memoriates originated around the soldiers and their relatives who became martyrs during the events of the terrorist separationist party, PKK (Kurdistan Working Party) after 1980 were analyzed in the example of Edirnekapı Martyrs Memorial. The perspective of their relatives to the concept of martyrdom, the place of martyrdom concept in Istanbul folklore, people’s beliefs, practices and memoriates’ reflection on the oral, written and electronic cultural platforms originated around martyrdom were evaluated according to the information from the relatives of the martyrs which were compiled according to the compilation method.

Keywords:

Istanbul folklore, martyrdom, people’s beliefs, practices, memoriates, Edirnekapi Martyrs Memorial,

PDF

___

ABDÜLGANI B. İSMAIL EN-NABLUSI, İslami Rüya Tabirleri Ansiklopedisi (“Ta’tiru’l-enam, fi ta’biri’l menam”), Çev.: Ali Bayram, M. Sadi Çöğenli, Cümle Neşriyat, İstanbul 1989, s. 130.
Ana Britannica, “Şehit”, C. 20, Ed. Philip W. Goetz, Çiğdem Kağıtçıbaşı, Andrew Mango,İlhan Tekeli, Nur Yalman, Ana Yayıncılık, İstanbul 1990, s. 252.
ARTUN, Erman, Türk Halkbilimi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005.
ATEŞ, Süleyman, Kur’an Ansiklopedisi, C. 19, Kuram (Kur’an Araştırmaları Müessesi), t.y.
AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 1. bs., C. 1, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2005, s. 808.
BAYAT, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi 2, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007.
BAYKARA, Tuncer, “Anadolu Yer Adlarının Ortaasya’daki Benzerleri Üzerine Bir Kaynak”, Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 265 - 273.
BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru, 2. bs., Gerçek Yayınevi, İstanbul 1984.
BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, 6. bs., İstanbul, Gerçek Yayınevi, 1992.
BUHARİ, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, mütercim: Mehmed Sofuoğlu, C. 4, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1987.
BÜYÜKYILDIZ, Fatih, “Hadislerde Şehitlik Kavramı”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslami Bilimler Ana Bilim Dalı, Erzurum 2010.
ÇOBANOĞLU, Özkul, Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, 1. bs., Akçağ Yay., Ankara 2003.
DÈGH, Linda, “Halk Anlatısı”, Çev. Zerrin Karagülle, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, Milli Folklor Yayınları, Ankara 2003, s. 91 - 127.
DÈGH, Linda, “Günümüz Bağlamında Efsane Üzerine Teorik Bir Düşünme ve Efsanenin Tanımı”, Çev. Selcan
Gürçayır, Halkbilimde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2005, s. 342 – 353.
EBU DAVUD, Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Haz. Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar, C. 11, Şamil Yayınevi, İstanbul 1991.
ERMİŞ, Hamza, Arapça’dan Türkçeleşmiş Kelimeler Sözlüğü, 1. bs., Ensar Neşriyat, İstanbul 2008, s. 600.
ESİN, Emel, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, Edebiyat Fakültesi Matb., İstanbul 1978.
GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, 5. bs., Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2004.
GÜZEL, Abdurrahman, KALAFAT, Yaşar, “Vatan Duygusunun Türk Mitolojisindeki Yeri ve Türk Halk İnançlarındaki İzleri”, Türk Halk Kültüründe Milli Mücadele 1. Uluslararası Halk Kültürü Sempozyum Bildirileri, Erzurum Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Erzurum 2005, s. 18 – 21.
HANÇERLİOĞLU, Orhan, İslam İnançları Sözlüğü, 1. bs., İstanbul, Remzi Kitabevi, 1984.
İBN MACE, Sünen-i İbni Mace Tercemesi ve Şerhi, Tercüme ve Şerh eden: Haydar Hatipoğlu, C. 4, Kahraman Yayınları, İstanbul 1983.
İttihad İlmi Araştırma Heyeti, “Şehid”, İslam Prensipleri Ansiklopedisi, C. 4, İttihad Yayıncılık, İstanbul 1994.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, 26. bs., Ötüken Neşriyat, İstanbul 2005.
KALAFAT, Yaşar, “Kocaeli ve Çevresi Örnekleri ile Türk Halk İnançlarında Adanmışlık/ Sahiplilik”, Türk Kültürlü Halklarda Tematik Halk İnanmaları, Berikan Yayınevi, Ankara 2011, s. 259-271.
KOÇ, Âdem, “Üryan Hızır Ocağı Taliplerinden Zehra Kayacık ve Memoratlarının Etkisiyle Oluşan Nefesleri Üzerine”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 63, 2012, s. 265-296.
Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, 26. bs., Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2012.
NUR, Rıza, Türk Tarihi, Haz. Erol Kılıç, C. 1, Toker Yayınları, İstanbul 1978.
ROUX, Jean Paul, Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.
SAKAOĞLU, Saim Sakaoğlu, “İnsan Adlarından Kaynaklanan Yer Adlarımız”, Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 259 - 264.
SAMİ, Şemsettin, Kamûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2006, s. 136.
SCHIMMEL,Annemarie, Halifenin Rüyaları İslamda Rüya ve Rüya Tabiri, Çev.: Tûba Erkmen, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005.
TEKİN, Talat, Tunyukuk Yazıtı, yayımlayan: Mehmet Ölmez, Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık, Ankara 1994.
TİETZE, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C. 1, Simurg Kitapçılık, İstanbul 2002, s. 692.
TİRMİZİ, Sünen-i Tirmizi Tercemesi, Mütercim: Osman Zeki Mollamehmetoğlu, C. 2, İstanbul, Yunus Emre Yayınevi, t.y.,
TURGAY, Nureddin, “Şehid”, Şamil İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1994, s. 22 - 25.
TÜRKSEVER, Zeynep, Türk Halk İnançlarında Şehitlik Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme: Edirnekapı Örneği, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Ferhat Aslan, İstanbul 2014.
YÜCE, Abdülhakim, Şehitlik ve Şehitlerin Hayatı, Işık Yayınları, İstanbul 2004.
ELEKTRONİK KAYNAKLAR
18 Mart Gününün Şehitler Günü ve 19 Eylül Gününün Gaziler Günü İlan Edilmesi Hakkında Kanun, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4768.pdf, 16 Temmuz 2014.
BASRİ, Hasan, “Türklerde “Kut” Kavramı ve Osmanlılar’ın Kutsiyet Elde Etme Çabaları”, Akademik Bakış (Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi), S. 7, Eylül 2005, s. 4. (Çevrimiçi) http://www.akademikbakis.org/eskisite/pdfs/7/ kutahya.pdf, Erişim Tarihi: 18 Temmuz 2014.
“Bir Şehit Ağacı Daha”, http://www.sehitgazihaber.com/haber/60/bir-sehit-agaci-daha. html, 7 Haziran 2014.
“Haydi GFB Edirnekapı Şehitliği’ne.. #cumartesiedirnekapisehitlige”, https://www. facebook.com/events/207461132659843/, 7 Haziran 2014.
“Motosiklet Grupları Şehitleri Andı”, http://eceabatrehberi.com/eceabat/eceabat- haberleri/485-motosiklet-gruplari-sehitleri-andi.html, 7 Haziran 2014.
Oya Armutçu, “Şehit Ağacı”, http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/12913301.asp 7 Haziran 2014.
TDK Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.536781260c4b20.65567853,.
“T.M.P 29 Ekim Korteji Duyurusu”, http://tmp.gen.tr/2013/10/01/cumhuriyet-kortejine- katilim-4000-motosiklet/ 7 Haziran 2014. SÖZLÜ KAYNAKLAR
ALTUNDAĞ, Safiye: Şehidin annesi, Yaşı 58 (1955), Malatya Pötürge, ev hanımı, 27.09.2013’te Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
ALUZ, Sevim Oskay: Şehidin annesi, Yaşı 79 (1934), İstanbul, ev hanımı, 05.04.2013’te Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
BAYHATUN Emine: Şehidin annesi, Yaşı 60 (1953), Malatya, ev hanımı, 21.06.2013’te Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
CÖMERT, Maksude: Şehidin annesi, Yaşı 49 (1964), Erzurum, ev hanımı, 31.05.2013’te Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
IŞIK, Zeynep: Şehidin annesi, Yaşı 59 (1954), Malatya, ev hanımı, 07.08.2013’te Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
KAYA, Saniye Şehidin annesi, Yaşı 66 (1946), Kars, ev hanımı, 24.10.2012’de İstanbul, Edirnekapı Şehitliği’nde, Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
KOÇ, Nuran: Şehidin annesi, Yaşı 50 (1963), Trabzon, ev hanımı, 21.03.2013’te Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
SAĞIR, Seniha: Şehidin annesi, Yaşı 64 (1948), Çankırı Çömlekçiler Köyü, ev hanımı, 24.10.2012’de Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
SELAMET, Feride: Şehidin annesi, Yaşı 66 (1947), Manastır, ev hanımı, 22.03.2013’te Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
TOPÇU, Özden: Şehidin annesi, Yaşı 60 (1952), Bolu, ev hanımı, 26.10.2012’de Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
VARDAR, Nezafet: Şehidin annesi, Yaşı 65 (1948), Yugoslavya, ev hanımı, 26.10.2012’de Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.
YILMAZ, Zinet: Şehidin annesi, Yaşı 51 (1961), Ardahan, ev hanımı, 24.10.2012’de Edirnekapı Şehitliği’nde Zeynep Türksever tarafından yapılan görüşme.