ET-TUHFETÜ’Z-ZEKİYYE Fİ’L-LUGÂTİ’T-TÜRKİYYE’DE FARSÇA SÖZCÜKLER-I

Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-lugâti’t-Türkiyye Kıpçak Türkçesiyle yazılmış, yabancılaraTürkçe öğretmeyi amaçlayan, döneminin en önemli eserlerinden birisidir.Arapça-Türkçe sözlük ve gramer olmak üzere iki bölümden oluşan kitabın varaksayısı 90’dır. Nerede, ne zaman ve kimin tarafından yazıldığı kesin olarak bilinmeyeneserin ikinci ve son sayfasında yazılan bazı notlara dayanarak 14. yüzyılda yaniMemlûkların son dönemlerinde yazıldığını tahmin etmek mümkündür. Eserde Farsçasözcükler, Arapça sözcüklerin karşılığı olarak Kıpçak Türkçesine ait sözcüklermişgibi gösterilmiştir.Bu çalışmada Tuhfe’de geçen Farsça sözcükler tespit edilmiş, bu sözcüklerin karşıladıklarıanlamlar ile Osmanlı ve Kıpçak Türkçesindeki biçimleri hakkında bilgiverilmiştir. Kesin sayı belli olmamakla birlikte 55-60 civarında Farsça sözcük mevcuttur.Bütün sözcükleri tek bir makalede incelemek yerine bu ilk yazıda a-h sesleri ilebaşlayan sözcükler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kıpçak Türkçesi, Farsça, Osmanlı Türkçesi, alıntı sözcük

The Persian Words in at-Tuḥfa az-Zakiyya fi’l-luġa at-Turkiyya-I

Kitāb at-Tuḥfa az-Zakiyya fi’l-luġa at-Turkiyya is one of the most importantbooks whose purpose is to teach Turkish to foreigners. This book consists of 90 leavesand two chapters, one is Arabic-Turkish dictionary and the other one is grammar.Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lugâti’t-Türkiyye’de Farsça Sözcükler-IAlthough the author of the book, the date and the place of writing are still unknown,it’s possible to say that at-Tuḥfa az-Zakiyya fi’l-luġa at-Turkiyya is written in the 14thcentury, i.e. the last period of Mamluks, based on the notes on the second and lastpages of the book. The Persian words which are considered as Kipchak words in thebook are given as Turkish equivalents of the Arabic words.In this article, the Persian words in at-Tuḥfa az-Zakiyya fi’l-luġa at-Turkiyya areidentified and the meanings of those words are presented with their equivalents inOttoman Turkish and Kipchak language. The precise number is not certain but about55-60 Persian words have been identified in at-tuḥfa az-zakiyya fi’l-luġa at-Turkiyyaand the words beginning with a-h are presented in this article.

Keywords:

Kipchak Turkic, Persian, Ottoman Turkish, loanword,

PDF

___

Azmun, Yusuf (2007), “Türkçe-Farsça Semantik İlişkilerine Genel Bir Bakış”, Türk Dilleri Araştırmaları, c. 17, İstanbul, 23-82.
Eckmann, János (1965), “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1964. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 35-41.
DS II = Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü II, TDK Yayınları, 1965 Ankara.
DS VII = Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü II, TDK Yayınları, 1974 Ankara
EDPT = Clauson, Sir Gerard, 1960: Sanglax. A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Maxdī Xān, Facsimile Text, London.
Ercİlasun, Ahmet B., Ziyat Akkoyunlu (2014), Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri- -Notlar-Dizin, TDK Yayınları, Ankara.
Gabain, A. von (Çev. Mehmet Akalın) (1988), Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
Halasi-kun, Tibor, (Çev. Musa Salan) (2012), “Kıpçak Türkçesi Filolojisi X: Et-tuhfe ve onun müellifi”, Dil Araştırmaları, sayı:11: 185-195.
KTS = Toparlı, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı, 2003: Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
Lexicon I = Meninski, Franciscus à Mesgnien, 2000: Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae / Lexicon Turcico-Arabico-Persicum. Mit einer Einleitungund mit einem türkischen Wortindex von Stanisław Stachowski, sowie einem Vorwort von Mehmet Ölmez, Simurg Yayıncılık İstanbul.
Stachowski, Stanisław (1998), Osmanlı Türkçesinde Yeni Farsça Alıntılar Sözlüğü, Wörterbuch der neupersischen Lehnwörter im Osmanisch-Türkischen, yayımlayan: Mehmet Ölmez, Simurg, İstanbul.
Steingass, Ferdinand (1892), Persian-English Dictionary, New Reprint, Beirut: Librairie du Liban Publishers.
Tekİn, Talât (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara.
Tietze, Andreas (2002), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen, cilt 1, A-E, İstanbul-Wien.
--------------------, 2009: Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen, cilt 2, F-J, İstanbul-Wien.
TMEN III: Doerfer, Gerhard, 1965: Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen. III. Wiesbaden.
TSl. = Türkçe Sözlük, 11. Baskı, TDK, 2011, Ankara.
TTS I = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, A-B, TDK Yayınları, 19882, Ankara.
TTS II = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, C-D, TDK Yayınları, 1965, Ankara.
TTS III = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, , E-İ, TDK Yayınları, 1967, Ankara.
TTS IV = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, K-N, TDK Yayınları, 1969, Ankara.
VeEWT = Räsänen, Martti, 1969: Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
VeWTD I = R I: Radloff, Wilhelm, 1960: Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, Sanktpeter’burg’