AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI IŞIĞINDA BİR ANALİZ: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN TESPİTİ

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (“AİHS”) 1 No’lu Ek Protokol m. 1 ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (“Anayasa”) m. 35 ile m. 46 kapsamında ele alınmakta olan kamulaştırma müessesesi, çalışmamız kapsamında bedel tespiti boyutuyla ele alınmaktadır. Mülkiyet hakkı ile doğrudan ilgili olan kamulaştırma müessesinin kapsamı, Anayasa m. 46 kapsamında açıkça düzenlenmektedir. AİHS 1 No’lu Ek Protokol m. 1’de ise kamulaştırmanın kapsamına/içeriğine ilişkin açık bir düzenleme yer almamaktadır. Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (“AİHM”) bireysel başvuruya konu olan ve genel anlamda kamulaştırma işleminden kaynaklanan hak ihlali iddialarını, AİHS 1 No’lu Ek Protokol m. 1 kapsamında değerlendirmiş ve geliştirdiği içtihat ile mülkiyet hakkı korumasına almıştır. Kamulaştırma işleminin mülkiyet hakkını sınırlandıran ve/veya ortadan kaldıran boyutu dolayısıyla kamulaştırma bedelinin mülkiyet hakkının ihlalini engelleyecek şekilde adilane tespiti ayrıca önem arz etmektedir. Kamulaştırma işlemine muhatap olan şahısların iç hukuk yollarını tüketmelerini müteakip, kamulaştırma bedelinin düşük olduğu ve bu sebeple mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasıyla AİHM nezdinde Türkiye’ye karşı çok sayıda bireysel başvurunun yapılmış olduğu görülmektedir. Söz konusu bireysel başvuruların çok sayıda oluşu, ya- sama organında 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun tadil edilmesinin gerekli olduğu kanaatini uyandırmıştır. 24.4.2001 kabul tarihli ve 4650 sayılı “Kamulaştırma Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile hâlihazırda yürürlükte olan Kamulaştırma Kanunu kapsamında değişiklik yapılmıştır. Yapılan bu değişiklik son derece kapsamlı ve somut niteliği haiz olmasına karşın uygulamada kamulaştırma işlemlerinden kaynaklı mülkiyet hakkı ihlallerini tam anlamıyla ortadan kaldıramamıştır. Çalışmada kamulaştırma işlemi neticesinde mülkiyet hakkının ihlalini engellemek bakımından önem arz eden adilane kamulaştırma bedelinin tespiti kriterleri, AİHM ve Anayasa Mahkemesi (“AYM”) kararları değerlendirilmek suretiyle ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mülkiyet hakkı, kamulaştırma, kamulaştırmasız el atma, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

AN ANALYSIS IN LIGHT OF EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS AND TURKISH CONSTITUTIONAL COURT DECISIONS: DETERMINATION OF EXPROPRIATION COMPENSATION

This article discusses the concept of expropriation, which is articulated in Article 1 of the Protocol No 1 of the European Convention on Human Rights (the “ECHR”) and Articles 35 and 46 of the Constitution of the Republic of Turkey (“Constitution”), from the aspect of the compensation amount. Article 46 of the Constitution explicitly determines the extent of expropriation concept, which is directly related to property rights. However, no explicit definition regarding the extent or the content of expropriation can be found in Article 1 of the Protocol No 1 of the ECHR. Nevertheless, the European Court of Human Rights (the “ECtHR”) has reviewed the individual applications regarding alleged violations arising out of expropriation actions within the context of Article 1 of the Protocol No 1 of the ECHR. Moreover, the ECtHR with its case law, has included such alleged violations regarding expropriation actions within the scope of protection of property rights. Since expropriation possibly limits and/or abolishes property rights, the determination of the expropriation compensation in a just way to avoid violations of property rights has a critical importance. It is seen that there are many individual applications before the ECtHR alleging violations of property rights against Turkey by individuals, who have been a party to expropriation actions, brought before the ECtHR after exhaustion of local remedies. Due to the high number of such individual applications, the Turkish legislator had reached the conclusion that the Expropriation Law numbered 2942 must be amended. With “The law regarding the amendment of the Expropriation Law” dated 24.04.2001 and numbered 4650, a great number of changes have been made to the existing Expropriation Law. Even though these amendments were highly sweeping and have made solid changes to the implementation, the violation of the property rights through expropriation actions are not completely prevented. This article, by analyzing certain decisions of the ECtHR and the Constitutional Court of Turkey (“CC”), presents the criteria for the just determination of the expropriation compensation, which is of utmost importance to prevent violations of property rights through expropriation actions.

Keywords:

Property Right, Expropriation, Confiscating without Expropriation, Constitution of the Republic of Turkey, European Convention on Human Rights,

PDF

___

GEMALMAZ, H. Burak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Beta, İstanbul, 2009.
ŞAHİN, Cenk, Acele Kamulaştırma, On İki Levha, İstanbul, 2018.
DİNÇ, Güney, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Mülkiyet Hakkı”, TBB Dergisi, S. 51, 2004.
AİHM, Sarıca ve Dilaver v. Türkiye, B. No: 11765/05, 27.5.2010
AİHM, Akkuş v. Türkiye, B. No: 19263/92, 9.7.1997
AİHM, Aka v. Türkiye, B. No: 19639/92, 23.9.1998
AİHM, Sporrong ve Lönnroth v. İsveç, B. No: 7151/75 ve 72/52/75, 23.9.1982
AİHM, James ve Diğerleri v. İngiltere, B. No: 8793/79, 21.2.1986
AİHM, Kurtuluş v. Türkiye, B. No: 24689/06, 28.9.2010
AİHM, Güleç ve Armut v. Türkiye, B. No: 25969/09, 16.11.2010
AİHM, Arabacı v. Türkiye, B. No: 65714/01, 7.3.2002
AİHM, Yetiş ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 40349/05, 6.7.2010
AİHM, Papachelas v. Yunanistan, B. No: 31423/96, 25.3.1999
AİHM, Lithgow ve Diğerleri v. İngiltere, B. No: 9006/80, 9262/81, 9263/81, 9265/81; 9266/81; 9313/81; 94040
AİHM, Ekin ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 67249/01, 29.11.2005 Deligöz v. Türkiye, B. No: 67586/01, 26.1.2006
AİHM, Taş ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 46085/99, 2.8.2005
AİHM, Salih Kaplan v. Türkiye, B. No: 6073/03, 15.7.2005
AİHM, Yılmaz ve Gümüş v. Türkiye, B. No: 28167/02, 15.7.2005
AİHM, Kurucu v. Türkiye, B. No: 28174/02, 15.7.2005
AİHM, Ülker ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 64438/01, 23.3.2006
AİHM, Koçak ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 42432/98, 19.5.2004
AİHM, Mehmet Kaplan v. Türkiye, B. No: 6366/03, 3.10.2006
AİHM, Mustafa Güçlü ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 42670/98, 8.1.2004
AİHM, Mehmet Emin Acar v. Türkiye, B. No: 1901/02, 10.10.2006
AİHM, İbrahim Yalçınkaya v. Türkiye, B. No: 14788/03, 30.5.2006
AİHM, Muharrem Aslan Yıldız v. Türkiye, B. No: 74530/01, 7.2.2006
AİHM, Uysal ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 13101/03, 22.9.2005
AİHM, Reçber v. Türkiye, B. No: 52895/99, 2.2.2006
AİHM, Mehmet Yiğit v. Türkiye, B. No: 28185/02, 21.7.2005
AİHM, Mehmet Kılıç v. Türkiye, B. No: 28169/02, 11.4.2006
AİHM, Karaaslan v. Türkiye, B. No: 72970/01, 4.4.2006
AİHM, Şeyhmus Yaşar ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 44763/98, 8.11.2005
AİHM, Karapınar v. Türkiye, B. No: 49394/99, 2.8.2005
AİHM, Tınarlıoğlu v. Türkiye, B. No: 3820/03, 31.3.2009
AİHM, Arslaner v. Türkiye, B. No: 23903/02, 24.5.2007
AİHM, Kökmen v. Türkiye, B. No: 35768/02, 20.4.2006
AİHM, Yalçınkaya v. Türkiye, B. No: 14796/03, 2.2.2006
AİHM, Yüce v. Türkiye, B. No: 75717/01, 21.2.2006
AİHM, Emrullah Hattatoğlu v. Türkiye, B. No: 48719/99, 14.4.2005
AİHM, Cuma Ali Doğan ve Betül Doğan v. Türkiye, B. No: 76478/01, 21.2.2006
AİHM, Kuzu ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 44000/98, 10.1.2006
AİHM, Tulumbacı ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 76571/01, 13.6.2006
AİHM, Acar ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 53796/00, 10.1.2006
AİHM, Tiryakioğlu v. Türkiye, B. No: 45436/99, 24.5.2005
AİHM, Keltaş v. Türkiye, B. No: 67252/01, 29.11.2005
AİHM, Cemile Açıkgöz v. Türkiye, B. No: 76855/01, 24.10.2006
AİHM, Okur v. Türkiye, B. No: 76567/01, 13.6.2006
AİHM, Mehmet Hanifi Kaya v. Türkiye, B. No: 17742/03, 6.3.2007
AİHM, Yatır v. Türkiye, B. No: 74532/01, 7.2.2006
AİHM, Kayatepe v. Türkiye, B. No: 57375/00, 31.5.2005
AİHM, Kara ve Midilli v. Türkiye, B. No: 76498/01, 13.6.2006
AİHM, Çağlar ve diğerleri v. Türkiye, B. No: 57647/00, 13.6.2006
AİHM, Yusuf Sarı v. Türkiye, B. No: 76797/01, 13.6.2006
AİHM, Mehmet Ali Gündüz v. Türkiye, B. No: 27633/02, 10.8.2006
AİHM, Mutlu v. Türkiye, B. No: 8006/02, 10.10.2006
AİHM, Tunç v. Türkiye, B. No: 54040/00, 24.5.2005
AİHM, Yıltaş Yıldız Turistik Tesisleri A. Ş. v. Türkiye, B. No: 30502/96, 24.4.2003
AİHM, Dökmeci v. Türkiye, B. No: 74155/14, 6.12.2016
AYM, E. 2002/112, K. 2003/33, K. T. 10.4.2003, R. G. Tarih- Sayı: 4.11.2003-25279
AYM, E. 2015/39, K. 2015/62, K.T. 1.7.2015, para. 20; R.G. Tarih-Sayı: 15.7.2015- 29417
AYM, Mahmut Duran ve Diğerleri, B. No: 2014/11441, 1.2.2017
AYM, Celalettin Aşçıoğlu, B. No: 2013/1436, 6.3.2014
AYM, Mustafa Asiler, B. No: 2013/3578, 25.2.2015
AYM, Hayati Tunç ve diğerleri, B. No: 2014/1028, 10.3.2016
AYM, Maşallah Söylemez, B. No: 2017/30783, 29.1.2020
AYM, Mahmut Keskin, B. No: 2017/30396, 13.2.2020
AYM, Emine Atılğan ve diğerleri, B. No: 2017/30873, 11.3.2020
AYM, Servet Saraçoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/1281, 24.6.2015
AYM, Süleyman Oktay Uras ve Sevtap Uras, B. No: 2014/11994, 9.3.2017
AYM, Ahmet Arı ve diğerleri, B. No: 2017/14829, 28.1.2020
AYM, Emine Dilek Onaran ve diğerleri, B. No: 2017/19987, 12.2.2020
AYM, Hava Sipahioğlu ve diğerleri, B. No: 2016/4317, 12.11.2019
AYM, Nilüfer Devrim, B. No: 2015/11857, 8.5.2019
AYM, Derya Alpdoğan ve diğerleri, B. No: 2015/6845, 31.10.2018
AYM, Celal Afşin ve diğerleri, B. No: 2015/18943, 19.9.2018
AYM, Saadet Esin, B. No: 2014/18103, 26.10.2017
AYM, Cevat Aydın, B. No: 2014/13886, 4.10.2017
AYM, Ali Şimşek ve diğerleri, B. No: 2014/2073, 6.7.2017
AYM, Fikri Erdoğan ve diğerleri, B. No: 2013/9032, 5.11.2014
AYM, Abdülkerim Babir ve diğerleri, B. No: 2013/2550, 10.12.2014
AYM, Özgül Tan ve diğerleri, B. No: 2013/9499, 24.6.2015
AYM, İsmet Zeynep Cantaş ve diğerleri, B. No: 2013/847, 22.6.2015
AYM, Nevzat Albayrak ve diğerleri, B. No: 2013/9822, 22.6.2015
AYM, Mustafa Ünlü, B. No: 2013/735, 17.9.2014
AYM, Tülay Şahin, B. No: 2013/1568, 8.5.2014
AYM, Nebahat Tanrıverdi, B. No: 2012/1313, 6.3.2014
AYM, Nurettin Albayrak ve diğerleri, B. No: 2013/4809, 22.1.2015
Aida Grgić, Zvonimir Mataga, Matija Longar, Ana Vilfan, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Mülkiyet Hakkı- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Ek Proto- kollerinin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz Kitap, Avrupa Konseyi İnsan Hakları El Kitapları, Numara 10, Strasburg, 2007, Erişim Linki: https://www.ana- yasa.gov.tr/media/3605/aihskapsamindamulkiyethakki.pdf
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununda Değişiklikler Öngören 4650 sayılı Kanu- nun Genel Gerekçesi, Erişim Linki: https://www2.tbmm.gov.tr/d21/1/1-0837.pdf
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununda Değişiklik Öngören 5999 Sayılı Ve 18.6.2010 Kabul Tarihli Kanunun Genel Gerekçesi, Erişim Linki: https://www2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0773.pdf