Kafkasya Arap Edebiyatında Şeyh Şamil

Gazavât veya Müridizm olarak isimlendirilen Kafkasyaʼnın Rus işgalcilere karşı direnişi Gâzi Muhammed ile başlamıştır. Gazavâtʼın başlamasından itibaren bu harekâta önderlik eden isimler Ruslarla beraber bölgedeki bazı siyâset ve ilmîye ehliyle de savaşmak zorunda kalmışlardır. Bu liderlerden olan Şeyh Şamil de sadece Ruslarla savaşmamış, aynı zamanda bölgede kendisine muhâlif olanlarla hem siyâsî hem edebî hem de ilmî alanlarda mücâdele vermiştir. Kurduğu İmâmet Devletiʼnin resmî dili olarak Arapça tercih edilmiş ve buna bağlı olarak Arapça ilmî ve edebî literatür oluşturulmuştur. Yaklaşık olarak otuz yıllık Şeyh Şamil Devleti döneminde bu Arapça ilmî literatüre katkıda bulunanlar olarak Muhammed Tâhir el-Karahî, Murtaza Ali el-Uradî, Abdurrahmân el-Gâzikumȗhî ve diğer âlimler öne çıkmaktadır. Bahsedilen müellifler fıkıh, târih ve edebî alanlarda eser vermiş âlimlerdir. Şeyh Şamil döneminden sonra Hasan Alkadârî de bu silsileye katılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kafkasya, Şeyh Şamil, Arapça, Methiye

Sheikh Shamil in the Arabic Literature of the Caucaisa

The opposition against the Russian occupants started by Ghazi Muhammed that called ghazavat or mouridism. With the ghazavat period the names who led this movement had to fight against some figures from the politics and science areas. Sheikh Shamil is one of these leaders that just not fighten against Russians, also struggled against his opponents in politics, literature and scientific areas. He established the Imamat state and made Arabic its offical language. Following it Arabic became language of science and literature. Approximately Imamat State of Sheikh Shamil took 30 years, in this period Muhammad Tahir el-Karahi, Murtaza Ali el-Uradi and Abdurrahman el-Gazikumuhi contributed to the Arabic literature. Works of the mentioned authers are on fiqih, history and rhetoric. After Sheikh Shamil, Hasan Alkadari joint this range.

Keywords:

Caucasia Sheikh Shamil, Arabic, Madîh (panegyric), Hija (lampoon),

PDF

___

Abdurrahmân el-Gâzikumûhî. Tezkire, Книга воспоминаний сайида Абдурахмана, сына устада шейха тариката Джамалуддина ал-Хусейни о делах жителей Дагестана и Чечни. Сочинено и написано в Тифлисе в 1285г.х. Перевод с арабского. М.-С. Саидова, Редакция перевода, подготовка факсимильного издания, комментарии, указатели А.Р. Шихсаидова и Х.А. Омарова, Махачкала: Дагестанское Книжное Издательство 1997.-------, Hulâsatuʼt-Tafsîl ʻan Ahvâliʼl-İmâm Şamuil, Kratkoe İzlojenie Podrobnogo Opisaniya Del İmama Şamilya: Kaluga, 1281 g. h. Hulasat at-Tafsil an Ahval al-İmam Şamuyil. Per. S. Arab. Vved. Komment, Ukaz, Moskva: Vostoçnaya Literatura RAN, 2002.Abdullah İsakov. Özel Arşiv.Alibekov, Hızri. Özel Arşiv.Alkadârî, Hasan. Dîvânu’l-Memnûn. Temirhanşûra: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrayev, 1913.Bâkinî, Şuayb Efendi b. İdris. el-Ferîdetuʼ l-Muhammesetuʼ l-Ehadiyye, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼlİslâmiyye li-Muhammed Mirza Mavrâyov, 1908.Durkelî, Nezîr. Nüzhetu’l-Ezhân fî Terâcimi Ulemâi Dağıstan. Trc. А. Р. Шихсаидов- Альфрид Бустанов -М. Кемпер. Москва: Mardjani Publishing House, 2012.Gâzikumûhî, Cemâleddîn. Ecvibetu’ş-Şeyh Cemâluddîn li-Es’ileti’l-Âlimi’s-Samedânî Saîd el-Harakânî Alibekov Hızri Özel Arşivi. Tiflis 1287.Gâzikumûhî, Cemâleddîn. el-Âdâbu’l-Mardiyye fi’t-Târîkati’n-Nakşibendiyye. Temirhanşȗra: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrayev, 1907.Henûhî, Abdulkerîm b. Muhammed. Özel Koleksiyon.Karahî, Muhammed Tâhir. Şerhuʼ l-Mefrûd, Bağçasaray: Matbaatu Tercüman, 1903.-------, Şeyh Şamilin Gazavâtı. Çev. Tahir el-Mevlevî. İstanbul: Matbaa-i Âmidî, 1333/1915.-------, Hâşiye ʻalâ Hâşiyetiʼl-Ereşî, Abdullah İsakov, Özel Arşiv.-------, ʻİbârâtuʼl-İʻtibâr, Alamuddîn Şeyhilâvî, Özel Arşiv.Kayayev, Ali. Terâcim-i Ulemâ-yi Dağıstan; Dağıstan Bilginleri Biyografileri, nşr. Tuba Işınsu- Durmuş-Hasan Orazayev, Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.Molla Hasan Efendi el-Katehi, Özel Arşiv.Nûr Muhammed el-Avârî, ed-Dürretuʼs-Semîne, 131b-140a, Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi, 60 Zile 294/5.Tala Câmîi. Özel Arşiv.