KÜLTÜR MİRASINA İLİŞKİN KORUMA POLİTİKALARI VE UYGULAMALARINDA KAMU YARARI İLKESİ

Bir çok değeri içerisinde barındıran ve insanlığın ortak mirası olan taşınmaz kültür varlıkları, yaşadığımız yapılı çevrenin önemli unsurlarındandır. Kültür varlıklarının etkin bir biçimde korunması ve gelecek nesillere aktarılması kamusal bir görev ve toplumsal bir sorumluluktur. Koruma politikaları ve uygulamalarının meşruiyetini sağlayan kamu yararı ilkesi, koruma adına mülkiyet haklarının kısıtlandığı alanlarda önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ilke gereğince korumadan kaynaklı maliyetlerin kamu tarafından paylaşılması gerekmektedir. Ancak bu maliyetler genellikle taşınmazı koruma kararlarına tabii olan mülk sahipleri ya da kullanıcılar üzerine yüklenmektedir. Bu durumda, koruma alanlarında bulunan mülk sahipleri ya da kullanıcılar koruma kararlarını benimseyememekte, kararların nasıl iptal edilebileceği, esnetilebileceği ya da delinebileceği yönünde çözümler bulmaya çalışmaktadırlar. Tüm bu süreçte kültür varlıkları zarar görebilmekte, koruma süreci sekteye uğrayarak zorlaşmakta ve kamu yararı adına gelişmenin sınırlandırıldığı bu alanlarda sosyal adalet kavramı aşınmaktadır. Bu çalışma, taşınmaz kültür varlıklarına ilişkin koruma politikaları ve uygulamalarını kamu yararı çerçevesinde tartışmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla, çalışmanın ilk bölümünde korumada kamu yararının dayanağı olan taşınmaz kültür varlıkları ele alınarak, içerdikleri değerler detaylı bir biçimde incelenecektir. İkinci bölümde koruma politikaları ve uygulamalarında kamu yararının yeri ve önemi tartışılacak; ardından, çalışmanın üçüncü bölümünde, koruma sürecinde yaşanan olumsuzluklar ve sıkıntılar ortaya koyulacaktır. Çalışmanın son bölümünde ise koruma politikaları ve uygulamalarında sorgulanan ve zedelenen kamu yararı ilkesinin yeniden nasıl tesis edilebileceği yönünde bir tartışma yürütülecektir.

Anahtar Kelimeler:

koruma politikaları, taşınmaz kültür varlıkları, kamu yararı

Public Interest in Cultural Heritage Conservation Policies and Implementations

Being common heritage of all humanity and having different values, immovable cultural heritage is important element of the built environment. It is a public task and social responsibility to protect and transmit cultural heritage to next generations properly. Public interest, ensuring the legitimization of conservation policies and implementations, becomes an important concept especially for those areas in which property rights are restricted for conservation purposes. According to this principle, within those places where property rights are restricted in the name of public interest, the cost arising from conservation policies and implementations should be shared socially. However, these costs are loaded, usually, on the owners or users whose property is subjected to the conservation decisions. Consequently, owners and users neither support nor approve conservation decisions, and they try to find different ways to revoke, stretch or bypass conservation decisions. All these processes results in damage or destruction of the cultural heritage, complication of planning activities and erosion of social justice within the conservation areas where urban development is restricted in the name of public interest. Aiming to discuss conservation policies and implementations with reference to the public interest principle, the first part of the study examines the values of cultural heritage in details as the basis of public interest in conservation decisions. The role and importance of the public interest in conservation policies and implementations are discussed within the second part of the study; and then, the third part reveals the problems in ensuring the public interest principle during the conservation processes. The last part is about the discussion on how to re-achieve the public interest principle in conservation policies and implementations.

Keywords:

conservation policies, immovable cultural heritage, public interest,

PDF

___

Ahunbay, Z. (2002) "National Reports – Turkey”, Heritage at Risk: ICOMOS World Report 2002/2003 [http://www.international.icomos.org/risk/2002/turkey2002.htm], (e.t. 12 Ekim, 2011). Monuments and Sites in Danger,
Aktüre, S. (2003) “Plancı Gözüyle Son Yirmi Yılda Kentsel Korumanın İç ve Dış Dinamikleri”, içinde Her Dem Yeşil Yapraklı Bir Ağaç – Cevat Erder’e Armağan, s. 81-112, (der.), Neriman Şahin Güçhan, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
sayılı Kanun’a ilişkin değerlendirme için bakınız, Mardan, Emre ve Şahin Güçhan, Neriman (raportör) (2005)
“14.07.2004’de TBMM’nce kabul edilen 5226 sayılı, “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli
Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”la ilgili olarak ODTÜ Mimarlık Fakültesi Görüşü, 25 Temmuz
”, içinde Türkiye’de Doğal ve Yapılı Çevrenin Dönüşümüne İlişkin Yasal Düzenlemeler, s.55-78, (der.). Neriman
Şahin Güçhan ve Serap Kayasü , ODTÜ Mimarlık Fakültesi Ara-Yayın Serisi, 2005/1, Ankara.
Altınörs Çırak, A. (2010) “Koruma Toplumsal ve Kültürel Boyutu Neden Önemli? Biz Nasıl Bakıyoruz?”, Planlama, 2010/1, s. 29-37.
Amsterdam Deklerasyonu (1975) “Declaration of Amsterdam”, 25 Ekim 1975, Amsterdam: Avrupa Konseyi, içinde International Documents Regarding the Preservation of Cultural and Natural Heritage, s. 159-165, (der.), Emre Madran ve Nimet Özgönül, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
Asatekin, G. (2004) Kültür ve Doğa Varlıklarımız: Neyi, Niçin, Nasıl Korumalıyız?, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi (1985) “Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe”, 19 Aralık 1954, Avrupa Konseyi, Paris, içinde International Documents Regarding the Preservation of Cultural and Natural Heritage, s. 284-290, (der.), Emre Madran ve Nimet Özgönül, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
Bademli, R. (2005) Doğal, Tarihi ve Kültürel Değerlerin Korunması, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
Bademli, R. (2007) “Kentsel Planlama İşliği Notları”, içinde Kentsel Planlama Kuramları, s. 35-58, (der.), Melih Ersoy, İmge Kitapevi, Ankara.
Carman, J. (2002) Archaeology and Heritage: An Introduction, Continuum, London.
Cooper, M. A.; Firth, A.; Carman, J. ve Wheatley, D. (der.) (1995) Managing Archaeology, Routledge, London.
de la Torre, Marta ve Mason, Randall (2002) “Introduction”, içinde Assessing the Values of Cultural Heritage, s. 30, (der.), Marta de la Torre, The Getty Conservation Institute, Los Angeles.
Demas, M. (2002) “Planning for Conservation and Management of Archaeological Sites: A Value-Based Approach”, içinde Management Planning for Archaeological Sites, s. 27- 50, (der.), Jeanne Marie Teutonice ve Gaetano Palumbo, The Getty Conservation Institute, Los Angeles.
Dünya Mirası Sözleşmesi (1972) “Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage”, 16 Kasım 1972, UNESCO, Paris, içinde International Documents Regarding the Preservation of Cultural and Natural Heritage, s. 119-130, (der.), Emre Madran ve Nimet Özgönül, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
Firth, A. (1995) “Ghosts in the Machine”, içinde Managing Archaeology, s. 51-67, (der.), Malcolm A. Cooper, Anthony Firth, John Carman ve David Wheatley, Routledge, London.
Göğebakan, Y. (2009) “Kültür Varlıklarının İnsanlığın Ortak Mirası Olduğu Görüşü”, Sanat ve İnsan, Sayı: 2, [http://www.sanatveinsan.com/makale-oku.php?MakaleId=8], (e.t. 12 Ekim, 2011).
Göksu, E. (1995) “Modernist Planlama Anlayışında Doğal Sit Alanlarına Yönelik Pozitivist – Determinist Yaklaşıma Eleştiri”, Planlama, 95 / 1-2, s.21-24.
Henry, S. L. (1993) Protecting Archaeological Sites on Private Lands, United States Department of Interior, United States National Park Service, Cultural Resources and Interagency Resources Division.
Keleş, R. (2000) “Kent ve Çevre Değerleri Bağlamında Kamu Yararı Kavramı”, içinde Mekan Planlama ve Yargı Denetimi, s.1-14, (der.), Melih Ersoy ve H. Çağatay Keskinok, Yargı Yayınevi, Ankara.
Keskinok, Ç. (2006) “Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunmasında “Koruma-Gelişme İkilemi””, içinde Kentleşme Siyasaları, s.229-237, Kaynak Yayınları, Ankara.
Kiper, P. (2004) “Küreselleşme Sürecinde Kentlerimize Giren Yeni Tüketim Mekanları ve Yitirilen Kent Kimlikleri”, Planlama, 2004/4, s.14-18.
Kiper, P. (2005) “Koruma Amaçlı İmar Planı Kavramına Eleştirel Bir Bakış” Planlama, 2005/1, s. 26-27.
Kurucu, B. (2008) “3194 Sayılı İmar Kanunu ile Planlama ve İmar Kanunu Tasarısı Taslağı’nın Kamu Yararı Kavramı Açısından Değerlendirilmesi” Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, [http://www.mfa.gov.tr/data/Kutuphane/yayinlar/EkonomikSorunlarDergisi/sayi30/se hirplanlama.pdf], (e.t. 12 Kasım, 2011). Sayı: XXX,
Lipe, W. D. (1984) “Value and Meaning in Cultural Resource”, içinde Approaches to the Archaeological Heritage: A Comparative Study of World Cultural Resource Management Systems, s. 1-11, (der.), Henry Cleere, Cambridge University Press, Cambridge.
Madran, E. ve Özgönül, N. (2005) Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara.
Mason, R. ve Avrami, E. (2002) “Heritage Values and Challenges of Conservation Planning”, içinde Management Planning for Archaeological Sites, s.13-26, (der.), Jeanne Marie Teutonice ve Gaetano Palumbo, The Getty Conservation Institute, Los Angeles.
Merryman, J. H. (1989) “The Public Interest in Cultural Property” California Law Review, Vol. 77, No. 2 (Mar., 1989), s.339-364.
Middleton, V. (1994) “Vision, Strategy and Corporate Planning: An Overview”, içinde Manual of Heritage Management, s. 3-11, (der.), Richard Harrison (ed.), Butterworth- Heinemann, Oxford. Dökümanı ICOMOS/ICCROM, içinde International Documents Regarding the Preservation of Cultural and Natural Heritage, s. 503-504, (der.), Emre Madran ve Nimet Özgönül, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
Authenticity”, 05 1995,
Orbaşlı, A. (2008) Architectural Conservation, Blackwell Publishing, Oxford.
Pearson, M. ve Sullivan, S. (1995) Looking after Heritage Places: The Basics of Heritage Planning for Managers, Landowners and Administrators, Melbourne University Press, Melbourne.
Tekeli, İ. (1991) “Mülkiyet Kurumu, Kamu Yararı Kavramı ve İmar Planları Üzerine”, içinde Kent Planlaması Konuşmaları, Mimarlar Odası Yayını, Ankara.
Throsby, D. (2003) “Sustainability in the Conservation of the Built Environment: An Economist’s Perspective”, içinde Managing Change: Sustainable Approaches to the Conservation of the Built Environment, Proceedings of the 4th Annual US/ICOMOS International Symposium organized by US/ICOMOS, Program in Historic Preservation of the University of Pennsylvania and the Getty Conservation Institute, 6-8 Nisan 2001, s. 3-10, (der.), Jeanne Maria Teutonico ve Frank Matero, The Getty Conservation Institute, Los Angeles.
TMMOB Şehir Plancıları Odası Koruma Komisyonu (Üyeler: Elif Aksu, A. Mustafa Ayten, Melike Erdoğan, Mehmet Tuncer) (1995) “Türkiye’de Toplumsal Gelişme Sürecinde, “Kentsel Koruma”nın İşlevinin Yeniden Tanımlanmasına Yönelik Öneriler”, Planlama, 95/ 1-2, s.60-64.
Tuna, N. (1998) “Çevresel Etki Değerlendirme Çalışmalarında Arkeolojik Kültür Mirasının Korunması”, Arkeoloji ve Sanat, sayı: 85, s.39-48.
Tuna, N. (2004) “Sustainability in Cultural Heritage Management, Setting Strategies of Cultural Heritage Preservation with Modern Development”, içinde Mersin Region Steeped in Ancient History and Culture, s.62-64, (der.), Emel Erten ve Benin Ergenç, Mersin.
Uçar, M. (2007) Assessment of User-Ascribed Values for Cultural Properties in Relation with Planning Process, Case Study: Tarsus, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Ana Bilim Dalı, Orta Doğu teknik Üniversitesi, Ankara.
Venedik Tüzüğü (1964) “Venice Charter”, 31 Mayıs 1964, ICOMOS, içinde International Documents Regarding the Preservation of Cultural and Natural Heritage, s. 31-34, (der.), Emre Madran ve Nimet Özgönül, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.