En Eski Kırmancca Metinlerin Yazarları ve Yazıları (1798-1903)

Çalışma en eski Kırmancca (Zazaca) metinlerin ve yazarlarının tespit edilmesi ve tanıtılması amacıyla ile hazırlanmıştır. Metinler 1789 ile 1903 yılları arasında yazılmış veya yayınlanmıştır. Çalışma ile Kırmancca yazının seyri 18. yüzyılın sonunda 20. yüzyılın başına değin takib edilmektedir. Metinlerin yazarlarından ikisi Kırmanc diğerleri ise Rus, Alman, İngiliz ve Bulgardır. Metinlerde bulunan sözcükler sayesinde metinlerin ait oldukları bölgeler tespit edilebilmekte, bugüne kadar Kırmancca yazım için kullanılan alfabeleri görülmekte ve değişimlerini bugünün diliyle karşılaştırılabilmektedir. Fakat Kırmancca hem devam edegelen siyasi merkezlere sahip olamamaları hem de dillerini tam anlamda yazı ve edebiyat dili yapamadıklarından şimdiye kalan metinler daha çok oryantalistler tarafından hazırlanmıştırlar. Bu durum hem kaynaklara ulaşma noktasında sıkıntı çıkardı hem de diakronik bir çalışma için kesintisiz bir süreci takip etme fırsatı vermedi.

Anahtar Kelimeler:

Eski metinler, oryantalistlerin çalışmaları, en eski metin, kirmancca (zazaca) alfabeler, kirmancca (zazaca) yazarlar

The Writers of the Oldest Sources in Kirmanckî and Their Writings (1798-1903)

This study is prepared with the aim of identifying and introducing the earliest texts in Kirmanci (Zaza) language and their authors. These texts were written or published between 1789 and 1903. With this study, the course of Kirmanc language writing is studied from the end of the 18th century to the beginning of the 20th century. Two of the authors of these texts are Kirmanc, while the others are Russian, German, British and Bulgarian. Thanks to the words in these texts, the regions to which the texts belong can be determined, the alphabets used for writing in Kirmanc language until now can be seen and the changes of the words can be compared with today's language. However, since the Kirmancs both have not been able to have their own ongoing political centers and could not make their language that of writing and literary in its fullest sense, the remaining texts were prepared mostly by orientalists. This situation both causes difficulties in accessing resources and does not give an opportunity to follow an uninterrupted process for a diacronic study.

Keywords:

Old texts, studies of orientalists, the oldest text, Kirmanccian (Zaza) alphabets, Kirmancc (Zaza) authors,

PDF

___

T. C. İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü. (1968). Köylerimiz: 1 Mart 1968 Gününe Kadar. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
Aslanoğulları, M. (2014). Lerch’in Zazaki Derlemelerinin Çevrimyazımı Ve Türlerine Göre sözcüklerin Tahlili. Bingöl: (Yüksek Lisans Tezi) Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
Bariçek, R. (1980). 1960'Dı Zazaki. Tirêj(3), 38-42.
Blau, O. (1862). Nachrichten über kurdische Stämme. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Herausgegeben von den Geschäftsführern, in Halle Dr. Arnold, Dr. Pott, in Leipzig Dr. Anger, Dr. Brachaus, unter der veranlwortlichen Redaction des Prof. Dr. Brockhaus, Seehzehnter Band, Mit 1 kupfertafel, 607-627.
Dehqan, M. (2010). A Zazaki Alevi Treatise from Diyarbekir. Journal of the Royal Asiatic Society, 20/ 3.
Ernst, C. (1879). Blau, Otto. C. Ernst içinde, Numismatische Zeitschrift (Cilt Band 11, s. 443-446).
Hantzsch, V. Blau, Ernst Otto Friedrich Hermann. deutsche-biographie: https://www.deutsche-biographie.de/sfz4675.html#adbcontent, res. 15.07.2020.
Jaba, M., & Justi, F. (1879). Dictionnaire Kurde-Français. St. Pétersbourg: Ordre de L'académie Impériale des Sciences.
Jean, G. (2018). Yazı İnsanlığın Belleği. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Justi, F. (1880). Kurdische Grammatik. St. Petersburg: Commissionäre der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
Kirkan, E. (2012). Beşanê Edebîyatî ra Mulemma, Di Şaîranê Kurdan ra Di Şîîrê Bêhempayî: Mulemmaya Ehmedê Xanî û Mulemmeya Ehmedê Xasî. Şewçila(7), 59.
Kurij, S. (Bihar 2013). Di Warê Kurdzaniyê De Xebatên Peter J.A. Lerch. Zend, 53.
Latham, R. G. (1856). IV.-On A Zaza Vocabulary. By Dr. H. Sandwith. Communicated By Dr. R. G. Latham. [Read May the 23rd.]. Transactions of The Philological Society (s. 40-42). içinde London, Fleet Street: Published For The Society By George Bell.
Le Coq, A. (1903). Kurdische Texte (Cilt Erster Teil). Berlin.
Le Coq, A. (1903). Kurdische Texte (Cilt Zweiter Teil). Berlin.
Lee, S. (1862). Latham, Robert Gordon M.D. E. Smith içinde, Dictionary Of National Biography (Cilt Vol: XXXII Lambe-Leigh). New York: Macmillian and Co. London & Co.
Lerch, P. (1857). 2. Bericht Über Eine Im Auftrage Der Historisch-Fhilologischen Classe Der Kaiser Lichen Akademie Der Wissenschaften Unternommene Reise Zu Den Kriegsgefangenen Kurden in Roslawl/ Im Gouvernement Smolensk; Von Peter Lerch. (Lu le 20 juin 1856.). Bulletin de La Classe Historico Philologique de L'académie Impéeriale des Sciences, Tome XIV, 83-85.
Lerch, P. (1857). Forschungen über die Kurden und Die İranischen Nordchaldäer (Cilt Erste Abtheilung). St. Pétersburg.
Lerch, P. (1858). Forschungen über die Kurden und Die İranischen Nordchaldäer (Cilt Zweite Abtheilung). St. Petersburg.
Lezgîn, R. (2009, 07 07). Ehmedê Xasî. zazaki.net: http://www.zazaki.net/haber/ehmed-xas-93.htm, res. 15.07.2020.
Moeller, V. Le Coq, Albert von. https://www.deutsche-biographie.de/: https://www.deutsche-biographie.de/sfz49641.html#ndbcontent, res. 15.07.2020.
Müller, D. F. (1865). Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte. III. Zaza-Dialekt der Kurdensprache. Vorgalent in der Sitzung vom 12. October 1864. Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Classe, Achtundvierzigster Band, 227-245.
Resmi Gazate. (2012, 12 06). Resmi Gazete, 28489. 07 15, 2020 tarihinde Resmi Gazete: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206.pdf, res. 15.07.2020.
Resmi Gazete. (2014, 09 11). Resmi Gazete, 29116 (Mükerrer). http://www.resmigazete.gov.tr: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/09/20140911m1.htm, res. 15.07.2020.
slovo.bg. Петко Славейков [Petko Slaveykov]. http://www.slovo.bg/: http://www.slovo.bg/showbio.php3?ID=277, res. 15.07.2020.
Süreç. (1980/2). Zaza Lugatçe'si Hakkında. Süreç, 1, 11-13.
Şaşmaz, M. (2014). Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013) (Cilt IV.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tikhonov, I. Lerkh Petr Ivanovich. https://bioslovhist.spbu.ru/: https://bioslovhist.spbu.ru/person/863-lerkh-petr-ivanovich.html, res. 15.07.2020.
Uzun, M. S. (2013). Mewlid û Edebîyatî Kirdkî de Cayê Mewlidî. Vate(40), 62.
Ward, T. H. (1884). Humphry Sandwith: A Memoir - Compiled from Autobiographical Notes. London, Paris & New York: Cassell & Company, Limited.
Xasî, E. (1985). Mewlidê Nebî. (Mamîsanij, Dü.) Hêvî(4), 75.
Xasî, E. (2013). Mewlîdê Kirdî. (R. Lezgîn, Ame. &Tad.) îstanbul: Nûbihar.
Yildizhan, V. (2017). Bi Tarîxê Nusîyayena Xo ya Tewr Kehene Çekuyê kirmanckî (Zazakî) (1798-1903). Mêrdîn: (Tezê Masterî) Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî Enstîtuya ziwanê Gane yê Tirkîya.
Yildizhan, W. (2019). Çend Çekuyê Kirmanckî û Neqlkerdoxê Înano Bûlgar. Vate(62), 9-12.
Лерх, П. (1856/57/58). Изслѣдованія об иранских курдах и их предках, сѣверных халдеях: Введеніе и подробное исчисленіе курдских племен, I-II-III. И. Глазунова: продаеця у Коммисіонеров Императорской академіи наук.