CÎYÊ FONETÎK, FONOLOJÎ Û GRAMERA DEVOKA XERZAN DI NAN DEVOKÊN KURMANCÎ Û DÎYALEKTÊN KURDÎ DA

Hudûdên devoka herêma Xerzan, ji hudûdê bajarê Bidlîsê dest pê dike, heta hudûdê Mûş, Dîyarbekir, Batman û Mêrdînê dewam dike û digihêje heta sînorê devoka Torî ku di nav sînorên Mêrdînê da cih digire. Devoka Xerzan, di dirêjahîya domahîya dîrokê da neçar maye ku di bin desthilatdarîya dewletên curbicur da bimêne. Her çiqas zemanê berê li herêma Xerzan nufûsa ermenîyan jî hebûye, bes îro tenê şênîyên ku bi erebî, kurmancîya jor û kirmanckî/zazakî/dimbilkî dipeyivin li vir dijîn. Zemanê ku ermenî li vir hebûn, dînî Îsewîyan jî hebûye; lêbelê îro tenê muntesîbên dînê Îslamê ku li ser mezhebê Sunnî-Şafîî ne li vir dijîn. Di vê xebatê da taybetmendîyên devoka Xerzan û dîyaleketa kurmancîya jêrîn û devokên din ên kurmancî yên mîna devoka Torê, Mêrdîn, Dîyarbekir û Serhedê digel hev hatine berawirdkirin. Li ser bingehê hewl hatîye dayîn ku tesbîta karakterên hevbeş ên devoka Xerzan û dîyalektên din, digel ên kurmancîya jêrîn bihê kirin.

Anahtar Kelimeler:

devok, Herêma Xerzan, fonetîk, fonolojî, dîyalekt, kurmanci

The Place of Phonetic, Morfology and Grammar of Garzan Sub-dialect Among Other Sub-Dialects of Kurdmanci Dialect and Other Dialects of Kurdish

The borders of Garzan sub-dialect start from Bitlis province and reaches to the borders of Muş, Siirt, Diyarbakir, Batman and Mardin provinces. Garzan sub-dialect that reaches to Tori area of Mardin province has been under the sovereignty of different states through the history. Though there have been Armenian speaking community in the Garzan arae in the past, there are onylu Arabic, Upper Kurmancî, and Kirmanckî/Zazakî speaking communities at the present. In the times that Armenian were dwelled, Christianity were common in the Garzan area, however, today there are only beliewers of Sunnah-Shafi sect of Islam live there. In this study we compare the features of Garzan sub-dialect with Kurmancî dialect as well as with the Tor, Mardin, Diyarbakır and Serhad sub-dialects of this dialect.

Keywords:

Garzan area, Phonetics, Phonolgy, Sub-Dialect, Dialect, Kurmancî,

PDF

___

Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Alakom, Rohat. (2016). Beşdarbûna Kurdan Di Serhildana Çîyayê Kozanê de, Nûbihar, Zivistan, c. 19, j. 134.
Alan, R. (1997 a). Kürt Halk Şarkıları İçin Küçük Bir Poetika, War, Payîz, İstanbul, hj. 2.
Alan, R. (1997 b). Yûsif, Buda û Zembîlfroş, War, Payîz, İstanbul, hj. 2.
Aras, A. (1996). Şaırê Kurda yê Efsanevi Evdalê Zeynıkê, İstanbul: Weşanên Deng.
Hemkoçer, M. C. (2016). Jin û Wêje, Nûbihar, C. 20, j. 136.
Kardaş, C. (2018) Aşığın Sazı Dengbêjin Sesi, Ankara: Eğiten Kitap.
Kevirbirî, S. (2001). Filîtê Quto, İstanbul: Weşanên Pêrî.
Kevirbirî, S. (2002). Bir Çığlığın Yüzyılı Karapetê Xaço, İstanbul: Sî Yayınları.
Meretowar, A. (2017). Huseynê Farê, İstanbul: Weşnxaneya Wardoz.
Sadallah. (2000). English-Kurdish Dictionary, (Çapa 2.). İstanbul: Avesta.
Ulugana, S. (2016). Dengbêjler Şahı Reso, Kürt Tarihi, Eylül-Ekim, İstanbul, hj. 26.
Uluç, Melahat. (2018). Meyrem Xan û Temaya Hizınê di Sê Kilamên Wê de, Mardin:
Zanîngeha Mardin Artuklu Enstîtuya Zimanên Zindî yên Li Tirkiyeyê Şaxa Makezanista Ziman û Çanda Kurdî Lîsansa Bilind a Bitez. (Teza Neçapkirî)
Yaş, Z. û Akyol, H. (2009). Ez Eyşe Şan im, Hewlêr: Aras.
Yıldız, A. û Taşkın, H. (2018). Şakiro Kewê Ribat, İstanbul: Weşanên Nûbihar.
Gür A. û Koçakoğlu, B. www.edebifikir.com/poetika/poetika-kelimesinin-tanimi ( Tarîxa Pêgihîştinê: 19 Kasim 2018)
https://www.youtube.com/user/ozgurce12 https://www.youtube.com/channel/UCowiBNnZ-mfEAj--5ss1u5A Meyrem Xan . (Dîroka pêgihîştinê: 22.01.2019).
Kesên Ku Bi Rêya Hevpeyvînê Ji Vê Gotarê Re Palpiştî Kirîye:
Hecî Muhemedê Kopî, “Wext Çawa Derbas Bû”, TRTKURDÎ, 17.01.2019.