ÇAND Û ŞARISTANÎYA KURDÊN MERWANÎ DI TARÎXU MEYYAFARIQÎNÊ YA ÎBNU'l-EZREQ DA

Îbnu'l-Ezreq el-Fariqî di sedsala XII'an da, di serdema Artûqîyan da, jîyaye û di dezgehên rêvebirîya dewletê da xebitîye. Fariqî di berhema xwe ya bi navê Tarîxu Meyyafariqînê da derheqê çand û şaristanîya kurdên Merwanî da gelek agahîyên girîng dane. Ev berhem di warê siyasî, sosyolojî, mîmarî, hiqûq û aborîyê da dikare gelek alîyên vê serdemê ronî bike û rê li ber xebatên nû veke. Di vê xebatê da agahîyên di warê çand û şaristanîya kurdên Merwanî, yên ku di Tarîxu Meyyafariqînê da derbas dibin, hatine tesbîtkirin û şîrovekirin. Di vê çarçoveyê de di warê rêvebirîya dewletê de taybetîya mîran û şewaza derketina wan a ser textê mîrîtîyê, taybetî û peywirên wezîr, walî û karê nivîsvanan, taybetîyên pergala hiqûqê û qazîyan û rê û rêbaza darizandinê hatiye vegotin. Derheqê artêşa kurdên Merwanî û çekên ku di vê artêşê da hatine bikaranîn da agahî hatine dayîn. Behsa kevneşopî û tore, bîr û bawerîyên di serdema kurdên Merwanî da hatiye kirin. Herwiha agahîyên derheqê avahîyên mîmarî yên ku li vê serdemê hatine çêkirin da û çalakîyên di warê aborî û bazirganîyê û weqfên alîkarîyê da hatine tesbîtkirin û şîrovekirin.

Anahtar Kelimeler:

Kurdên Merwanî, Tarîxu Meyyafariqîn, Çand û şaristanî, Tarîxu Meyyafariqîn, Îbnu'l-Ezreq el-Fariqî

The Culture and Civilisation of Merwanî Kurds in The Work Named Tarīkh al-Mayyāfāriqīn by Îbnu'l-Ezreq

Ibn al-Azraq al-Fariqi lived in the 12th century Artuqid period and served in some state levels. In his work Tarīkh al-Mayyāfāriqīn, Farıqi gives very important information about the culture and civilization of the Marwanis. This work can contribute to many studies in this field by illuminating many aspects of this period in terms of political, sociological, architectural, legal and economic aspects. In this study, the culture and civilization established by the Marwani Kurds in Tarīkh al-Mayyāfāriqīn are analyzed. In this context, information about the characteristics of the ameers in the administration of the state and how they came to the throne and information about viziers, valis and divan works is given. The legal system, the characteristics of the kadis and their ways of judging are explained. Information is given on the features of the army of the Marwani Kurds and the special weapons they used. Explanations have been provided about the buildings, remains and architectural works of this period. In addition to these, certain knowledge has been presented about the city walls, palaces, promenades, domes, mosques and hospitals built in this period. Besides that, topic of the customs, traditions and beliefs in the period of the Marwani Kurds has been dealt with. Furthermore, there are descriptions about the foundation and cooperation, economy and commercial activities in the Marwanis.

Keywords:

Marwani Kurds, culture, civilization, Tarīkh al-Mayyāfāriqīn,

PDF

___

Baluken, Y. (2010). Mervaniler Devrinde Dinî Gruplar. Teza Lisansa Bilind. Van:Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
Beysanoğlu, Ş.(1996). Anıt ve Kitâbeleriyle Diyarbakır Tarihi. Ankara:Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür Sanat Yayınları.
Biçer, B. (2014). Kürtler. İstanbul: Çizgi Yayıları.
el-Hîmyerî, M.B.E. (1984). Rewdetu’l-Mutar fî Xeberu’l-Eqtar (Thq. Îhsan Ebbas). Lubnan: Mektebetu’l-Lubnan.
Îbnî Şeddad. (1978). el-Alaqû’l-Xetîre fî Zikrî Ûmeraî’ş-Şam we’l-Cezîre I-VII. (Thq. Yahya Îbare). Dimeşq: Wezaratû’s-Seqafîyye’l-Murşadû’l-Qewmî.
Îbnî Xelikan. (1978). Wefayatu’l-Ayan. (Thq. Îhsan Ebbas). Beyrûd Daru Sadir.
İbnu’l-Ezraq. (1990). Mervanî Kürtleri Tarihi (wer. Mehmet Emin Bozarslan). Stenbol: Koral Yayınları.
Îbnu’l-Ezraq. (1990). Meyyafarikîn ve Amed Tarihi (Wer. Ahmet Savran). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Îbnu’l-Ezreq. (1959). Tarîxu’l-Fariqî. (Thq. Bedewî Evdulletîf Awad). Qahîre: Weşana İdaretu'l Ame's-Seqafiyye.
Îbnu’l-Ezreq. (2014). Tarîxu Meyyafariqîn (Thq. Kerîm Faruk el-Xûlî û Yusuf Baluken). İstanbul: Nûbihar.
Mansız, N. (2015) İbnü’l-Esir’in el-Kamil fit’t-Tarih Adlı Eserine Göre Kürtler ve yaşadıkları Bölgeler. Teza Lisansa Bilind. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
Ripper, T. (2012). Diyarbakır Merwanileri. (Wer:Bahar Şahin Fırat). İstanbul: Avesta.
Sevim, A. (1988). Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yûsuf, E. (2001). ed-Dewletu’d-Dostakîyye fî kurdistanî’l-Wusta. (C.2.). Erbil: Darû Aras li't-tebae û neşr.
M.S. Lazarev, Ş.X., Mıhoyan, E.İ., Vasilyeva, M.A., Gasratyan, O.İ., Jigalina. (2010). Kürdistan Tarihi (Wer.İbrahim Kale). (Ed. M. S. Lazarev û Ş.X. Mıhoyan). Stenbol: Avesta.
Tufantoz, A. (2005). Ortaçağda Diyarbakır Mervanoğulları. Ankara: Aça Yayınları.
Farqînî, Z. (2013). Türkçe-Kürtçe Sözlük. Stenbol: Estîtuya Kurdî ya Stenbolê.
Muhammed, H. (2016). Rehnas ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî. Çavkanîya Elektronîk. Malper: https://zimannas.wordpress.com/2016/11/02/3073/ (07.03.2017).