Osmanlıda Vakıfların Yeri ve Önemi

Toplumsal ilişkilerde yardımlaşma ve dayanışma ruhunun güçlendirilmesi ve sosyal sermayenin arttırılabilmesi için inşa edilen vakıf müesseseleri geçmişten günümüze, gündelik hayatın vazgeçilmez toplumsal kurumlarından birisi olmuştur. İslamiyet öncesinde vakıfların varlığından söz edilebilse de vakıflar, İslamiyet’i kabul eden Arap medeniyetinde kurumsal bir oluşum olarak ortaya çıkmıştır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinin ardından Türk dünyasında da yaygın hale gelmiştir. Vakıf müesseselerinin ve sundukları hizmetlerin kapsamı, İslam’ın daha geniş coğrafyalara yayılması ve özellikle Türk-İslam sentezi içerisinde vakıf kültürünün genişlemesiyle beraber en parlak dönemlerini yaşamıştır. Vakıflar yüz yıllar boyunca özellikle barınma, eğitim, sağlık hizmetleri başta olmak üzere sosyal dayanışmayı güçlendiren, toplumsal ihtiyaçları karşılayan ve diğer yandan taraflara doğrudan ya da dolaylı olarak ekonomik etkileri olan faaliyetleri devam ettirmişlerdir. Ayrıca vakıflar devlet idaresinden şehirleşmeye kadar pek çok siyasal ve sosyal alanda da nüfuz elde etmiş müesseseler olmuştur. 20. yüzyılda sosyal refah devleti anlayışının egemen olmasıyla birlikte daha önce vakıflar tarafından yürütülen toplumsal hizmetlerin pek çoğu artık çağdaş devletlerin sunduğu kamu hizmetlerine dönüşmüştür. Bu çalışmada Osmanlı dönemindeki vakıflar, vakıflar aracılığıyla verilen hizmetlerin içeriği ve sosyal hayattaki yansımaları analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Vakıflar, Osmanlı Devleti, Sosyal Harcamalar

The Place and Importance of Foundations in Ottoman

From past to present, foundations (Vakıfs), which are constituted in order to strengthen assistance and solidarity spirit and to increase social capital in social relations, have been one of the indispensable social institutions of everyday life. Although it is possible to assert the existence of foundations in Pre-Islamic era, they essentially rise as an institutional entity in the Arabic civilisation that embraced Islam. They become common also in Turkish world after Turks embraced Islam. The foundations and services they provide experienced the golden age after Islam spread to wide geographies and foundation culture developed within Turkish-Islamic synthesis. Throughout the centuries, they have maintained facilities that empower social solidarity such as sheltering, education and health services, that meet the social needs and that affect the economy directly or indirectly. Moreover, they have penetrated into political and social ground from state administration to urbanisation. Most of social services that are conducted by the foundations previously have turned into public service after social welfare state understanding dominated in 20th century. In this study, foundations in the Ottoman era and their services with content and reflections in social life are analysed.

Keywords:

Foundations, Ottoman, Social Expenditures,

PDF

___

Ağmanvermez, A. (tarih yok). Bir Vakıf Medeniyeti Olarak Osmanlı,. Eylül 15, 2016 tarihinde http://www.e-tarih.org/makaleler.php?sayfa=makaledetay&makaleno=1173 adresinden alındı
Bayartan, M. (2008). Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10(1), 157-175.
Berki, A. H. (1957). İslam’da Vakıf, Sahih ve Gayr-İ Sahih Nevileri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6.
Berki, Ş. (1981). Vakıflar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38, 1301-1308.
Dülger, A. (2005, Mayıs 9). Kültür Aktarımında Vakıfların Rolü Nedir? , 9 ,. Yeni Şafak.
Eminoğlu, M. (1996). Osmanlı Tatbikatında Nakit Para Vakıfları ve Günümüz Ekonomisinde Uygulanabilirliği. Osmanlı Tatbikatında Nakit Para Vakıfları ve Günümüz Ekonomisinde Uygulanabilirliği. Bursa.
Ertem, A. (2011, Aralık,). Osmanlıdan Günümüze Vakıflar. Vakıflar Dergisi(36), 25-65.
Işık, H. (2009, Nisan). Bir Kamu Hizmeti Birimi Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum Yaşamındaki Rolü. Akademik Bakış, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi,(16), 1-10. Eylül 11, 2016 tarihinde http://www.akademikbakis.org/eskisite/16/1vakif.htm adresinden alındı
Kaya, S. (2003). Para Vakıfları Üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 189-203.
Kazıcı, Z. (1985). İslami ve Sosyal Açıdan Vakıflar (Marifet Yayınları No:42 b.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı Vakıf Medeniyeti. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
Koyunoğlu, H. H. (2008). Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VIII(1), 253–303.
Müdürlüğü, T. V. (2009). T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü Stratejik Planı 2010-1014. Ankara: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü.
Öztürk, N. (1995). Elmalılı M. Hamdi Gözüyle Vakıflar. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Şen, M. (2002, Kasım). Osmanlı Devletinde Sosyal Güvenlik: Ahi Birlikleri, Loncalar ve Vakıflar. Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası Dergisi, 16(6), 18-40. Ocak 3, 2009 tarihinde http://www.ceis.org.tr/dergiDocs/makale33.pdf adresinden alındı
Şennur Şenel, Z. T. (2009). 1926-1967 Yılları Arasında Türkiye Cumhuriyeti’nde Kurulan Tesisler (Vakıflar). Gazi Akademik Bakış, 3(5), 123-141. Eylül 22, 2016 tarihinde www.gaziakademikbakis.com/index.php/gab/article/view/75/63 adresinden alındı
T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü . (tarih yok). 10 10, 2016 tarihinde T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü Web Sitesi: http://www.vgm.gov.tr/sayfa.aspx?Id=35 adresinden alındı
Tabakoğlu, A. (2005). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Topbaş, O. N. (2011). Medeniyetimizin Fazilet Zirvelerinden Vakıf İnfak Hizmet. İstanbul: Erkam Yayınları.
Türkoğlu, İ. (2013). Osmanlı Devletinde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri. SDÜ İİBF dergisi, 18(2), 187-196.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayın No:101. (2012). Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar. İstanbul: T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü.
Yüksel, H. (1992). Vakıf Müsadere İlişkisi (Şam Valisi Vezir Süleyman Paşa Olayı). Osmanlı Araştırmaları Dergisi(XII), 398-424.
Yüksel, H. (1998, Mayıs). XVII. Yüzyılda Osmanlı Vakıflarının Sentezi. Vakıf ve Kültür Dergisi, 1(1), 16-19.