Varlığın Çok Boyutlu Gerçekliği ve Boyutlar Arası İlişki –Bedir Savaşıyla İlgili Âyetler Bağlamında-

Allah/tanrı, varlık, varlığın boyutları, birbirleriyle ilişkileri, hakikat, mucize ve insan gibi konular farklı disiplinler tarafından sahip olunan usûl, ulaşabilen bilgi ve edinilen tecrübeler istikametinde tarih boyunca tartışılmış ve tartışılmaya da devam etmektedir. Zikredilen meseleler insanın anlam dünyasının en temel konuları olduğu için doğal olarak vahyin de öncelikli konularından olmakta-dır. Bundan dolayı Kur’ân zikredilen konuları insanlara en doğru ve kuşatıcı şekilde anlatmayı, insanların bu bilgiler istikametinde Allah’a kulluk edip nefsini tezkiye ederek O’na kurbiyet kesb etmesini hedeflemektedir. Modern batı paradigması bilim ve düşünceyi pozitivist ve rasyonalist şekilde inşa ettiği için Allah’ı, ilahi bilgiyi, ruhu, kalb âlemini, peygamberleri ve tecrübelerini yok saymakta veya inkâr etmektedir. Bu şekilde inşa edilen ve dünyaya tek hakikatmiş gibi sunulan rasyonalist paradigma bazı Müslümanları da etkilediği için Kur’ân’da anlatılan şeytan, melek gibi bazı varlıklar, varlıklar arası ilişkiler, Allah’ın hayata müdahalesi, insanın bâtın/kalb boyutu, ilahi yardım ve mucize gibi konular akılcı bir şekilde yorumlanmaktadır. Bu çalışma diğer kaynaklardan da faydalanmakla birlikte özellikle tefsir kaynakları temelinde Bedir savaşı örneğinde varlığın bo-yutlarını ve boyutlar arası ilişkileri ele almayı amaçlamaktadır. Çalışmada elde edilen bilgilerden âlem ve insanın farklı boyutlarının olduğu, Bedir savaşının tüm sürecinin Allah Teâlâ tarafından yönetildiği, meleklerin savaşa katıldığı, Yüce Allah’ın kalplere ve gözlere müdahalesi gibi birçok ilahi yardımın tecrübe edildiği, gayb ve şehâdet âlemlerinin bir yönüyle iç içe olduğu anlaşılmakta-dır. Ayrıca ganimet elde etme konusunda zaaf gösteren sahabilerin çok ciddi şekilde eleştirildikleri, bazı mü’minlerin ise övülüp takdir edildikleri de görülmektedir. Burada zikredilen hususlar teorik bilgi olmaktan ziyade Hz. Peygamber ve sahabilerin tecrübe ettiği gerçeklik olduğu için mezkûr konuların modern algıya göre te’vil edilmesinin isabetli olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca söz konusu te’villerin maksadını aşarak Kur’ân ve sünnetle inşa edilen Allah, insan, varlık ve hakikat algısında ve Kur’ân’ın tüm konularda hidayet kaynağı olduğu hususunda yanlış fikirlerin oluşma-sına sebebiyet verdiği de söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Varlık, Boyut, Kur'an, Tefsir, Te'vil

Multi Dimensional Reality of Existence and Interdimensional Relation - in the Contex of the Verses About the Battle of Badr -

The issues such as Allah / God, existence, dimensions of existence, relationship with one anot-her, truth, miracle and human beings have been discussed and are still discussed by different disciplines throughout the history in terms of the procedures possessed, the knowledge obtained and experiences gained. As the aforementioned issues the most fundamental issues of meaning world of the human beings, these are naturally issues of priority of divine message. Therefore, the Qur’an aims at explaining the issues given to people in the most correct and encompassing manner and people’s gaining affinity to Him by purifying their nafs (soul) and serving to Allah within the direction of these information. As modern western paradigm built the science and thought in positivist and rationalist manner, it disregards or denies Allah, divine knowledge, spi-rit, the world of heart, prophets and their experiences. As the rationalist paradigm built in this way and presented to the world as if the only truth affected some Muslims. Issues such as the existences given in Qur’an like devil and angel, the relationship between existences, intervention of Allah to the life, esoteric/ heart dimensions of human beings, divine aid and miracles have been interpreted in rationalist manner. Together with benefitting from other resources, this study aims at dealing with dimensions of existence and inter-dimensional relationships within the example of Battle of Badr particularly based on Tafsir sources. It is understood from the infor-mation obtained in the study that there are different dimensions of human beings and world, whole process of Battle of Badr was directed by Allah SWT, angels also participated in the war, several divine aids were experienced such as intervention of Allah the Almighty into the hearts and eyes. The invisible world and martyrdom world are interlocked one another in a sense. Furt-hermore, it is observed that the companions who had weaknesses on the issue of obtaining booty were criticized and some Muslims were praised and appreciated. As the issues mentioned here are realities experienced by the Prophet and the Companions rather than being theoretical information. It is concluded that ta’wils of the aforesaid issues according to modern perception is not accurate. In addition, it can be said that the ta'wils in question lead to the formation of incorrect ideas about the perception of Allah, man, being and truth built with the Qur'an and Sunnah, exceeding its purpose, and that the Qur'an is a source of guidance in all matters.

Keywords:

Existence, Dimension, Qur'an, Tafsir, Ta'wil,

PDF

___

Albayrak, Halis. Allah'ın Nüzul Dönemindeki Farklı Davranış Tarzının Mü'min Kur'an Anlayı-şına Katacağı Boyut Üzerine, II. Kur’an Haftası Kur’an Sempozyumu, (2-4 Şubat 1996), 1996, s. 36-49.
Albayrak, İsmail. Klasik Modernizmde Kur’ân’a Yaklaşımlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
Azimli, Mehmet. “Hz. Peygamber Dönemi Savaşlarında Meleklerin Yardımı Meselesi” Journal of Islamic Research, XXI/3 (2010), s. 172-183.
Balcı, İsrafil. “Hz. Peygamber’in Savaşlarında İlahi Yardım”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 29 (2010), s. 81-135.
Balcı, İsrafil. “Bedir Savaşıyla İlgili Mûcizevî Rivayetlerin Kur’an, Hadis ve Tarih Verilerine Göre Kritiği”, İstem, s. 13 (2009), s. 185-124.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ânı Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1990.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail el-. Sahîhu’l-Buhârî. ed. Bedreddîn Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Coşkun, Muhammed. Modern Dünyada Kur’an Yorumu, İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
Çelebi, İlyas. “Şeytan” TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Demirci, Muhsin. “Esbâb-ı Nüzûl” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1995) 11/360. ss. 360-362.
Efil, Şahin. “Evrenin Fiziksel ve Metafiziksel Boyutuna İlişkin Bir Deneme–Bir Kur’an Teriminin Bilimsel ve Felsefi Açılımı: Emr” Marife, 5/1 (Bahar 2005), 107–120.
Güler, Büşra Nur. “Sîret Nüzûl İlişkisi Bağlamında Bedir ve Hendek Savaşı’nda Meleklerin Yardımı Meselesi” Hadis ve Siyer Araştırmaları, 3/1 (2017), 43-74.
Görgün, Tahsin. “Arayışlar Dönemi” İslam Düşünce Atlası ed. İbrahim Halil Üçer, (İstanbul: İlmi Etüdler Derneği-Konya Büyükşehir Belediyesi, 2019), 3/1195.
İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. Tefsiru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1984.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Atiyye el-Endelûsî. el-Muharru’l-vecîz fî tefsîri kitâbillahi’l-azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Sîretu’n-nebeviyye. Şam: y.y., 2005.
İbn İshak, Muhammed b. Yesâr. Sîretu İbn İshak. y.y.: Ma’hedu’d-Dirâsât ve’l-Ebhâs li’t-Ta’rîb, ts.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîm. thk. Mustafa es-Seyyid vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1421.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa‘d b. Menî. et-Tabakâtu’l-kübrâ. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1401.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec CemâlüddînAbdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431.
Kalın, İbrahim. Perde ve Mânâ -Akıl Üzerine Bir Tahlil-. çev. Ali Sebetci. İstanbul: İnsan Yayın-ları, 2. Basım, 2020.
Karaman vd, Hayreddin. Kur’an Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
Kurtubî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdu’l-Hasen et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessetu’r-Risâle, 1427.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik el. Letâifü’l-işârât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1436.
Mâturîdî, Ebû Mansûr el-. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
Mâturîdî, Ebû Mansûr el-. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. ed. Fâtıma Yûsuf el-Haymî. Beyrût: Mües-setü’r-Risâle, 2004.
Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-. en-Nüket ve’l-uyûn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye-Müessetu’l-Kütübi’s-Sekâfi, ts.
Mekkî b. Ebî Talib, Ebu Muhammed. el-Hidaye ilâ bulûgi’n-nihâye. Câmiatü’ş-Şârika Külliyatü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ ve’l-Bahsi’l-İlm, 2008.
Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ el-. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
Mukâtil, Ebu’l-Hasen b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2008.
Özemre, Yüksel. “Fiziksel Realite” Meselesine Giriş” Kutadgu Bilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, sayı. 2. (Ekim 2002), 205-236.
Râzî, Fahruddîn İbn Ziyâuddîn b. Ömer Muhammed er-. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1401.
Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed Ebü’l-Leys es-. Tefsîru’s-Semerkandî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431.
Semerkandî, Şemsüddîn es-. İlmü’l-Âfâk ve’l-Enfüs. thk. Yusuf- İsmail Okşar-Yürük. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman es-. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1427.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-. Fethu’l-kadîr. San’a: y.y., ts.
Şola, Hanefi. Kur’an Kıssalarına Çağdaş Yaklaşımlar –Menâr Tefsiri Örneğinde-, Ankara: Fecr Yayın-ları, 2021.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Sünenu’t-Tirmîzî. ed. Bedreddin Çetiner. İstan-bul: Çağrı Yayınları, 1992.
Tosun, Necdet. “Sır/Tasavvuf” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayın-ları, 2009.
Ünsal, Hadiye. Tefsirde Heterodoksi Kâdıyânîlik ve Kur’an, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed el-. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Vâkıdî, Muhammed b. Ömer el-. Kitâbu’l-meğâzî. Londra: y.y., 1966.
Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, 2000.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyye, 2008.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 2008.