Tencîmü’l-Kur’ân Bir İlim midir?

Kur’ân ilimleri adı altında zikredilen ilimlerin bilinenleri olduğu gibi bilinmeyenleri de vardır. Mesela nasih-mensuh ya da mekkî-medenî gibi ilimler Kur’ân ilimleri arasında en bilinen ve çok meşhur olanlardandır. Ancak bazı Kur’ân ilimleri bunlar kadar bilinmez ya da bunlara göre daha az bilinen ilimlerdir. Bu makalede Kur’ân’ın usulüne ilişkin az bilinen böyle bir ilimden söz edilecektir. Bu ilmin adı tencîmü’l-Kur’ân’dır. Bu ilim dalı en genel ifadesiyle Kur’ân ’ın parça parça, ayet ayet veya pasaj pasaj indirilmesi anlamına gelen bir ilimdir. Ulûmü’l-Kur’ân disiplinlerinden biri olması gereken bu ilim dalına, klasik dönemde kaynaklarda yeterince yer verildiği söylenemez. O, Kur’ân ilimleri arasında kendine yer bulamamış ve gün yüzüne çıkamamıştır. Biz bu makalede bu konuyu sorgulayacağız. Onun bir ilim olup olmadığını, mahiyetini ve muhtevasını genel hatlarıyla tespit etmeye çalışacağız. Klasik dönemde önemi hakkıyla idrak edilemese de bugün için pek çok Kur’ân ilimlerine şemsiyelik yapma görevi olan tencîmü’l-Kur’ân, en genel ifadesiyle 23 senede Kur’ân’ın parça parça nazil olmasını ifade etmektedir. Aslında Kur’ân ’ın doğasını yansıtması bakımından söz konusu ilmin önemli yanları bulunmaktadır. Mesela tencim ifadesi ile vahiy ya da en küçük Kur’ân parçası olan ayet ifadesi bu noktada birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Her bir vahiy ya da ayet parçası aynı zamanda tencim ifadesiyle bire bir örtüşmektedir. Ayrıca bilimsel bir disiplin oluş sürecinin kökenlerine işaret edilecektir. Kur’ân ilimlerinin gelişim sürecinde yer alan evreler dikkate alındığında konunun neden bir bilim dalı hüviyetine bürünemediği görülecektir. Aslında betimleyici bir yöntemle ele alıncak konunun aynı zamanda içeriği ve sınırları da gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Terimler: Tefsir, Kur’ân, tencîm, nüzul, inzâl, tenzîl

Is Tancîmü’l-Qur’ân a Scıence

The sciences mentioned under the name of Qur'anic sciences have known ones as well as unknown ones. For example, sciences such as nâsıh-mansûh or makkî-madanî are among the most well-known and very famous sciences of the Qur'an. There are some very famous ones. However, some Qur'anic sciences are not as well known or are less known than them. In this article, such a little-known science related to the method of the Qur'an will be mentioned. The name of this science is tencîmü'l-Qur'an. In its most general expression, this branch of science is a science that means downloading the Qur'an piece by piece, verse by verse or passage by passage. It cannot be said that this branch of science, which should be one of the disciplines of Ulumü'l-Qur'an, was given sufficient place in the sources in the classical period. He could not find a place for himself among the Qur'anic sciences and could not come to light. We will examine this issue in this article. We will try to determine whether it is a science, its nature and content in general terms. Tencîmü'l-Qur'an, which has the task of providing an umbrella for many Qur'anic sciences today, although its importance could not be properly understood in the classical period, in its most general terms, expresses the Qur'an being revealed piecemeal in 23 years. In fact, the science in question has important aspects in terms of reflecting the nature of the Qur'an. For example, the expression tancim and revelation or the verse, which is the smallest piece of the Qur'an, can be used interchangeably at this point. Or to put it another way, each piece of revelation or verse also overlaps exactly with the expression tancim. The origins of the concept's process of becoming a scientific discipline will be pointed out. Considering the stages in the development process of the Qur'anic sciences, it will be seen why the subject cannot take on the identity of a science branch. In fact, the subject will be handled with a descriptive method, but also its content, boundaries and subjects will be tried to be shown.

Keywords:

Exegesis, Qur, tancîm, nuzûl, inzâl, tanzîl,

PDF

___

Adam, Baki. Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat (Mahiyeti, Tahrifi ve Yahudi Hayatındaki Yeri). Anka-ra: Seba Yayınları 1997.
Albayrak, İsmail. “Kur’ân-ı Kerîm Âyetlerinin Tertîbi Hakkındaki Oryantalist Söyleme Genel Bir Bakış”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 2/3 (2002), 155-164.
Akdemir, Salih. “Müsteşriklerin Kur’ân-ı Kerim ve Hz. Muhammed (sav)’e Yaklaşımları”. AÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (1989), 179-210.
Akseki, A. Hamdi. Garanik Efsanesi. İstanbul: Birun Yayınları, ts.
Âlûsî, Mahmûd Ebü’l-Fadl. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Bazergân, Mehdi. Kur’ân’ın Nüzul Süreci. İstanbul: Fecr Yayınları, 1998.
Begavî, İmam Ebu Muhammed el-Hüseyin b. Mesud. Meâlimu’t-tenzil fi tefsiri’l-Kur’ân. Riyad: 1409.
Beyhâkî, Ebu Bekr Ahmed. Sünenu'l-kübrâ. Haydarâbâd: Meclisu Dâireti’l-Meârif, 1344.
Bikâî, Burhanettin Ebul Hasan İbrahim b. Ömer. Nazmu’d-dürer fi tenâsübi’l-âyi ve’s-suver. 22 Cilt. Kahire: Daru’l-Kitabi’l-İslamî, ts.
Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’âni’l-hâkîm. 3 Cilt. Mağrib: 2008.
Canan, İbrahim. “Resulullahta ‘Muhataba Göre Hareket’ ve ‘Tedric Prensibi’”, Atatürk Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11,12, 13 (1993, 1995, 1997) Erzurum, 36-73.
Cerrahoğlu, İsmail, “Garanik Hadisesinin İstismarcıları”, AÜİFD. 24 (1981) Ankara, 69-82.
Cerrahoğlu, İsmail. “Oryantalizm ve Batı’da Kur’ân ve Kur’ân İlimleri Üzerine Araştırmalar”. AÜİFD., 31 (1989) Ankara, 95-136.
Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Kitâbu’t-Tarifât. Beyrut: 1983/1403.
Dânî, Ebu Amr. el-Beyân fi addi âyi’l-Kur’ân, thk. Ğanem Kazuri el-Hamd. Kuveyt: Merkezü’l-Mahtutâti ve’t-Türâsi ve’l-Vesâik, 1994.
Dârekutnî, Ebul Hasan, Ali b. Ömer. Kitâbü’n-Nüzûl (Kitâbu’s-Sıfat ile birliktel), thk. Ali b. M. b. Nasır el-Fukayhi. Beyrut: Silsiletü Akâidi’s-Selef, 1983.
Demirci, Muhsin. “Kur’ân’ın Nüzul Sürecinde Tedricilik”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 9 (2002), 175-198.
Derveze, M. İzzet. et-Tefsiru’l-hadîs tertibu’s-suver hasebe’n-nüzûl, Kur’ânü’l-mecid. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2000.
Draz, Muhammed Abdullah. “Kur’ân-ı Kerim’in Nüzul Sırasına Göre Tertip Edilmesi Teklifine Edebi Eleştiri, çev. Ahmed Nedim Serinsu. Kur’ân Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 2/19, 20, 21 (1999), 191-209.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Ebu Ubeyde, Kasım b. Sellam. Fedâilü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn-i Kesir, ts.
Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Mefhûmu’n-nâs dirâsetün fi ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetü’l-Fikrü’l-Cedid, 2014.
Fazlurrahman. Ana Konularıyla Kur’ân, çev. A. Açıkgenç. Ankara: Fecr Yayınları, 1987.
Ferra, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân, thk. A.Yusuf Necati- M. Ali en-Neccâr. 3 Cilt. 1955.
Gökkır, Bilal. “İngiliz Oryantalist-Misyoner Literatüründe Kur’ân ve Peygamber”. VII. Kutlu Doğum Sempozyumu (Tebliğler). 239-244. İsparta, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2004.
Gökkır, Necmettin. “Hz. Muhammed’in Ümmi Olması Kur’ân-ı Kerim’in Peyderpey Nazil Ol-masının Hikmetlerinden Biri Midir? Furkan Suresi’nin 32. Ayeti Bağlamında Müfessirle-rin Hz. Muhammed’in Ümmîliği Meselesine Yaklaşımları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2008), 197-222.
Güngör, Mevlüt. “Kur’ân ’ın Peyderpey İndirilmesindeki Hikmetler”. Diyanet İlmi Dergi 24/ (1988), 3-23.
Haddâd, Muhammed. Saadetü’d-dâreyn fi beyânin ve addi mu’cizü’s-sekaleyn. Mısır: 1343.
Halil b. Ahmed, Ebu Abdurrahman el-Ferâhidî el-Basrî. Kitâbul-Ayn müretteben ala hurûfi’l-mu’cem, tah. Abdulhamid el-Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
Hirschfeld, Hartwig. New Researches into the Composition of the Qur’an and Exegesis. London: Royal Asiatic Society 1902.
Izutsu, Toshihiko. God and Man in The Quran Semantics of the Quranic Weltanschauung. Tokyo: Keio Universty 1964.
Isfahânî, Râgıb. el-Müfredât fi ğâribi’l-Kur’ân. Beyrut: tsz.,
İbn Akîle, Muhammed b. Ahmed. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fi ulûmi’l-Kur’ân, 10 Cilt. BAE.: Câmiatu’ş-Şârika 2006/1427.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
İbn Atıyye, Ebu Muhammed Abdulhak el-Endelusî. el-Muharreru’l-veciz fi Kitabillahi’l-aziz. thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2001.
İbn Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Fünûnu’l-efnân fi uyûni ulûmi’l-Kur’ân, tah. Hasan Ziyaeddin Itr. Beyrut: Dâru’l-Besâiri’l-İslamiyye 1408/1986.
İbn Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaleddin b. Abdurrahman bi. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr fi ilmi’t-tefsir. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî 1983)
İbn Ebî Dâvûd. Ebu Bekir Abdullah b. Süleyman b. Eş’as. Kitâbu’l-Mesâhif, thk. Muhibüddin A. Vaiz. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye 1995
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bâri bi şerhi sahihu’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selam, 2000.
İbn Kesîr, İmadüddin Ebu’l-Fida İsmail. Tefsirü’l-Kur’ân i’l-azim. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtubâ 2000.
İbn Kuteybe, Ebu Muhammed b. Müslim. Te’vilü müşkili’l-Kur’ân, nşr. S. A. Sakra. 1973.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükrim. Lisânu’l-arab. Beyrut: ts.
İbn Sa’d, Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübra, thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mekte-betü’l-Hancî, 2001.
İbn Zencele, Abdurrahman. “Tenzilü’l-Kur’ân ve Adedü Âyatihi ve’Htilafu’n-Nâsi Fihi”, thk. Ğanem Kaduri el-Hamd. Mecelletü Ma’hedi’l-İmami’ş-Şâtıbî Li’d-Diraseti’l-Kur’âniyyeh 2 (1427), 259.
Kurtûbî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ab-dulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006/1467.
Makdisî, Ebu Şâme, Şihabüddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim. el-Mürşidü’l-vecîz ila ulûmin tetealleku bi’l-Kitabi’l-aziz, tah. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: 1975.
Mennau’l-Kattân. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1986.
Mervezî, Muhammed b. Nasr. Kitâbu kıyâmi Ramazan, thk. M. Aşur-C. Kumi. Kahire: 1994.
Muhâsibî, Haris b. Esed. el-Aklu fehmü’l-Kur’ân, thk. Hüseyin el-Kuvvetli. Kahire: Daru’l-Fikr, 1981.
Mukatil b. Süleyman. Tefsir, thk. Abdullah Mahmud Şehhate. 5 Cilt. Beyrut: Müeessesetü’t-Târihü’l-Arabî, 2002.
Musa, Abdürrezzak Ali. el-Muharrerü’l-veciz fi addi âyi’l-Kitabi’l aziz. Riyad: 1988.
Özgel, İshak. “Kur’ân’ın Üç Aşamalı Nüzul Anlayışının Lügavî Temelleri Üzerine Bir Değer-lendirme (Kur’ân Tasavvuru Oluşturmaya Doğru)”. Arayışlar, (İnsan Bilimleri Araştırmala-rı) 3/5-6 (2001), 89-114.
Râzî, Fahreddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981/1401.
Sehâvî, Alemüddin Ali b. Muhammed. Cemâlu’l-kurra ve kemalü’l-ikra’, thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 2 Cilt. Kahire: 1987.
Suat M. Mertoğlu. “Tefsir Tarihinde Dikkatlerden Kaçan Bir Eser: Üdfüvî’nin el-İstiğnâ fî ulûmi’l-Kur’ân’ı ve Eserin Mukaddimesi ile Fâtiha Sûresi Tefsirinin İlmî Neşri”. İslami Araştırmalar Dergisi 25 (2011), 51-112.
Subhî Sâlih. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1988.
Süyûtî, Celaleddin. el-İtkân fi ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle 2008
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Muvâfakât fi usûli’ş-şeriat, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah. Fethu’l-kadir, thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. ts.
Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir, Câmi’u’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hicr, 2001.
Tuncer, Faruk. Kur’ân’ın Doğası Üzerine (Ankara: Araştırma Yayınları, 2020).
Türcan, Selim. “Kur’ân'ın İfade Kalıpları Nüzul Kronolojisini Aydınlatabilir mi? Müzzemmil Süresi Örneğinde Bir Yöntem Denemesi”. HÜİF. Dergisi 9/17. (2010), 67-100.
Türcan, Selim. “Tefsirde Bir Yöntem Esası Olarak Kur’ân Kronolojisi Meselesi”. Kur’ân Nüzu-lünün Mekke Dönemi Sempozyumu. 210-228. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım b. Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, thk. Adil Ahmet Abdilmevcut- Ali M. Muavvız. 6 Cilt. Riyad: Mektebe-tü’l-Ubeykân, 1998/1418.
Zerkânî, Abdulazim Muhammed. Menâhilü’l-İrfân fi ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l Asrıyye, 2003.
Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türas 1957
Zebîdî, Muhibuddîn Ebû Feyz M. Murtaza. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kamus. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1994.