İsm-i A‘zam’ın Varlığı Üzerine Bir İnceleme

İsim ve sıfatlarla tanıtılan, kendisiyle kulluk ilişkisi kurulan aşkın varlığın esmâ veya vasıfları içinde “ism-i a‘zam” olarak ifade edilen isim veya isimlerinin olup olmadığı konusu zaman zaman tartışma konusu olmuştur. İfade etmek gerekir ki tevil imkânı, meseleye yaklaşım tarzı ve konunun farklı yönleri çeşitli yaklaşımlar doğurmuştur. Allah’ın zâtına nisbet edilecek isim veya sıfatlar çeşitli lafzî ihtilaflarla ilk dönemlerden itibaren Müslüman toplum nezdinde tartışma konusu olmuş bir mevzudur. Zât-sıfat veya isim-müsemma ilişkisi mezkûr tartışmanın temelini oluşturmuştur. İsimler konusundaki tartışmaların bir tarafını da ism-i a‘zam konusu oluşturmaktadır. İsm-i a‘zam diye bir olgunun var olup-olmadığı tartışmanın bir boyutu; ism-i a‘zamın hangi isimler olduğu ise başka bir boyutudur. Ayrıca Kur’an’ın ism-i a‘zam konusunda doğrudan bir beyana yer vermeyip; mezkûr konunun Sünnet’te yer bulması mevzuyu farklı bir mecraya taşımıştır. Bir başka ifadeyle Kur’an’ın bu konuya yer vermemesi kimi zaman mevzunun esnekliğini kolaylaştırmıştır. Bu meyanda Kur’an ve Sünnet özelinde değerlendirildiğinde ism-i a‘zam mefhumunun varlığı mümkün müdür? Tartışmalı olan bu mevzuya nasıl bir yaklaşım daha isabetli olacaktır? Bu konuda topyekün bir red isabetli midir? İsm-i a‘zam konusunun makul olmayan yaklaşımlarla suistimallere aracı kılınması bu gerçekliğin inkârını gerektirir mi? Konuyla ilgili deliller incelendiğinde -İslam alimleri arasında farklı yaklaşımlar olmakla beraber- “ism-i a‘zam” olarak tesmiye edilen olgunun “var olduğu” sonucu ortaya çıkacaktır. Konuyla ilgili farklı yaklaşımlar ise daha çok mevzudaki tevil edilebilirlikle ilgilidir. Bu araştırma mezkûr sorular bağlamında genel itibariyle dört bölümden müteşekkildir. Birinci bölümde isim, esmâ-i hüsna ve ism-i a‘zam terkipleri kavramsal bir analize tabi tutulmuş ve mezkûr kavramlarla iltica konusu ele alınmıştır. İkinci bölümde literatürde ve özellikle hadis kaynaklarındaki ism-i a‘zam muhtevalı bazı hadis rivayetleri incelenip bu rivayetlerin sıhhatiyle ilgili değerlendirmelere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ism-i a‘zamla ilgili İslam alimlerinin görüşlerine yer verilmiştir. Dördüncü bölüm ise aynı zamanda “sonuç” olarak düşünülerek ilgili yaklaşımlar bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Hangi isim veya isimlerin ism-i a‘zam olduğu konusu ilgili rivayetler haricinde bu araştırmanın dışında tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’an, Esmâ-i hüsna, İsm-i a‘zam, İsm-i a‘zamla iltica.

An Analysis on the Existence of al-Ism al-A'zam

Is it possible that transcenden beings have names or attributes expressed as “al-ism al-a‘zam” in their names? It should be noted that the possibility of commenting allows for different approaches. The names or adjectives of Allah have been the subject of debate in the Muslim community since the early periods. The issue of al-ism al-a‘zam (the greatest name of Allah) is also one of the sides of the on about names. The existence of a phenomenon called al-ism al-a‘zam is one dimension of the debate. What names are al-ism al-a‘zam is another dimension of the debate. Moreover, the fact that the Quran does not contain a direct statement about al-ism al-a‘zam and that this subject has a place in the Sunnah has shifted the question to another medium. Is there a reality called al-ism al-a‘zam when considered in the context of the Quran and Sunnah? What might be a more accurate approach to this controversial issue? Is it right to reject this issue completely? Does the fact that the subject of al-ism-i al-a‘zam is made a facilitator of abuses require a denial of this reality? If one examines the evidence on the subject, it will be revealed that the phenomenon described as “al-ism al-a‘zam” exists. The different approaches, on the other hand, are more related to the fact that the subject is open to interpretation. This study consists of four parts related to the aforementioned questions. In the first part, the name, al-asma al-husna and al-ism al-a‘zam compositions were subjected to a conceptual analysis. In the second chapter, hadith narrations about al-ism al-a‘zam in hadith sources are examined and evaluations about the soundness of these narrations are given. In the third chapter, the opinions of Islamic scholars about al-ism al-a‘zam are given. The fourth part has also been considered as a “conclusion” and relevant approaches have been subjected to evaluation. The issue of which names are al-ism al-a‘zam is excluded from this study.

Keywords:

Tafsir, Quran, al-Asma al-Husna, al-Ism al-A‘zam, Calling Allah by al-Ism al-A‘zam,

PDF

___

Abdülbaki, Muhammed Fuad. el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
Ağırkaya, Güven. “Ahiret ve Ruh Sağlığı”. Uluslararası Din ve Medeniyet-I Sempozyumu (Din ve Sağlık). ed. Veysel Özdemir - Muhammed Doğan. 303-325. Elazığ: Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2021.
Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Minehü’r-ravzi’l-ezher fî şerhi’l-fıkhi’l-ekber. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1998.
Arpaguş, Hatice Kelpetin. “Teâlâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/206-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd b. Ferrâ. Me‘âlimu’t-tenzîl fi tefsîri’l-Kur’an. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1999.
Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd b. Ferrâ. Şerhü’s-sünne. thk. Şuayb Arnavut - Muhammed Züheyr Şâviş. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’s-sagir. thk. Abdülmu’ti Emin Kal’aci. 4 Cilt. Karaçi: Câmiatü’d-Dirasati’l-İslâmiyye, 1989.
Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Edebü’l-müfred. thk. Semîr b. Emîn ez-Züheyrî. Riyad: Mektebetü’l-Mearif, 1998.
Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. Sâhîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dâru Tavki’n-Necât, 1. Basım, 2001.
Bûsîrî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmail. Misbahü’z-zücâce fî zevâidi İbn Mâce. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Arabiyye, 1983.
Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdül-gafûr Attar. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melayîn, 1987.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitabü’t-Ta‘rîfât. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
Çelebi, İlyas. “İsim-Müsemmâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/548-551. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Demîcî, Abdullah b. Ömer. İsmullahi’l-a‘zam. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1997.
Derviş, Muhyiddin. İ’rabü’l-Kur’ân ve beyânuh. 10 Cilt. Humus: Darü’l-İrşad, 1990.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ekber. Arap Emirlikleri: Mektebetü’l-Furkan, 1999.
Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Sahih el-Edebü’l-müfred li’l-imam el-Buhari. Dârü’s-Sıddîk, 1997.
Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Sahihu Süneni Ebî Davud. 8 Cilt. Kuveyt: Müessesetü Girâs, 2002.
Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Silsiletü’l-ehâdîsi’l-sahîhâ ve şey’un min fıkhihâ ve fevâidihâ. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1990.
Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
Ezherî, Muhammed b. Muhammed. Tehzîbu’l-luga. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi meâni esmâillahi’l-hüsnâ. thk. Bessam Abdülvehhab el-Câbî. Kıbrıs: y.y., 1987.
Hakim en-Nisaburi, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî - İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
Himyerî, Ebû Saîd Neşvan b. Saîd Neşvan. Şemsü’l-ulûm ve devâu kelâmi’l-Arab mine’l-kulûm. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muasır, 1999.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Tac, 1989.
İbn Fâris, Ebü’l-Hasen Ahmet b. Fâris b. Zekeriya el-Kazvînî er-Râzî. es-Sâhibî fî fıkhi’l-luga ve süneni’l-Arab fî kelâmihâ. b.y.: y.y., 1997.
İbn Fâris, Ebü’l-Hasen Ahmet b. Fâris b. Zekeriya el-Kazvînî er-Râzî. Mu’cemu mekâyisi’l-luga. 6 Cilt. Daru’l-Fikr, 1979.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihabüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-bârî fi şerhi sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1960.
İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 45 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 2001.
İbn Hibban, Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmi. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibban. thk. Şuayb Arnavut. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. Savaikü’l-mürsele ale’l-Cehmiyye ve’l-Muattıla. 4 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âsıme, 1988.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut - Adil Mürşid vd. 5 Cilt. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
İbn Manzûr, Muhammed bin Mükerrem bin Ali Ebü’l-Fadl Cemâleddin. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Muhassas. thk. Halil İbrahim Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1996.
İbnü’s-Salâh, İmâm el-Hâfız Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân. Mukaddimetu İbni’s-Salâh. thk. Abdüllatif el-Hümeym - Mahir Yasin el-Fahl. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
Kanca, Fatih. Tarihin Penceresinden Kur’an’ın Aydınlığına: Bir Tefsir Tarihi Olarak Taberi Tarihi. İstanbul: Kopernik Kitap, 2021.
Karaman vd., Hayrettin. Kur’an Yolu. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
Kefevî, Ebü’l-Beka. el-Külliyyât mu‘cem fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-lugaviyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’an. thk. Ahmet el-Berdûnî - İbrahim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc b. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b Ali b Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettah Ebu Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbuâti’l-İslamiyye, 1986.
Özafşar, Mehmet Emin (ed.). Hadislerle İslâm. 7 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 1. Baskı., 2014.
Öztürk, Mustafa. “İslâm Kültüründe ‘İsm-i A’zam’ Mefhumu”. Diyanet İlmi Dergi 39/1 (2003), 81-94.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî . Levâmiü’l-beyyinât şerhu esmâillahi teâlâ ve’s-sıfât. thk. Seyyid Muhammed Bedreddin Ebû Firâs Na’sânî. Mısır: Matbaatü’ş-Şerefiyye, 1905.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî . Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1999.
Reşid Rıza, Muhammed. Tefsirü’l-Kur’âni’l-hakim (Tefsirü’l-menâr). 12 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b Ebî Bekr. el-Hâvî li’l-fetâvâ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2004.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru İbn Kesir, 1993.
Taberani, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-evsat. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Harameyn, ts.
Taberani, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-kebir. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
Taberî, Muhammed b. Cerîr et-. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Kâhire: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Müşkili’l-âsar. thk. Şuayb Arnavut. 16 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî et-. Sünenu’t-Tirmizî. thk. Beşşar Avvad Maruf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1998.
Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 11/404-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Topaloğlu, Bekir. “İsm-i A’zam”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 23/75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Udeyme, Muhammed Abdülhalik. Dirâsât li-üslûbi’l-Kur’âni’l-Kerim. 11 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, ts.
Vâhidî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisaburi. el-Vecîz fî tefsiri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Safvan Adnan Davudî. Dimeşk: Dârü’Kalem, 1994.
Yurdagür, Metin. “Esmâü’l Hüsna ve Bu İsimlerin İnsan Açısından Önemi”. Diyanet İlmi Dergi 20/3 (1984), 43-50.
Yurdagür, Metin. “Tesbih”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/527-528. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Zebîdî, Muhammed b. Abdirrezzak el-Hüseynî Ebü’l-Feyz Murtaza. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Dâru’l-Hidâye, ts.
Zebîdî, Zeynü’d-din Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Latif. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. çev. Ahmet Naim - Kamil Miras. 8 Cilt. İstanbul: DİB Yayınları, 1. Basım, 2019.
Zehebi, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Ar-navut - Hüseyin Esed. 25 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1985.