Abdullah b. Fûdî ve Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân fî Beyâni Tefsîri’l-Kurʾân adlı Tefsir Eseri

Bu çalışma, bir müfessir ve eserinin örneğinde “Her müfessir kendi toplumuna ve zamanına hitap eder.” ifadesinin tam anlamını ortaya koymuştur. Çalışmada 19. yüzyılda Batı Afrika’nın Sokoto devletinin ilk veziriazamı olan Abdullah b. Fûdî’nin (ö. 1245/1829) hayatı ve Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân fî Beyâni Tefsîri’l-Kurʾân adlı tefsir eseri üzerinde durulmuştur. Yaşadığı yüzyılda Batı Afrika’nın İslam düşüncesini etkileyen şahıslarından olan İbn Fûdî, ilk başta Ziyâ'ü't-te'vîl fî meâni’t-tenzîl adlı bir tefsir eseri kaleme almıştır. Bu eserin temel eğitim alan talebelere hitap etmediğini gören İbn Fûdî, bu eserden daha veciz bir eser meydana getirmiş, söz konusu eseri, Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân fî Beyâni Tefsîri’l-Kurʾân olarak adlandırmıştır. Bu muhtasar eserini hazırlarken yaşadığı coğrafyayı ve zamanı dikkate alarak Kur’an ayetlerine, Nâfi kıraatinin Verş rivayetine ve Mâlikî mezhebinin görüşlerine uygun olacak şekilde Kur’an’ı yorumlamaya çalışmıştır. Bu çalışmada İbn Fûdî’ye özgün olan bu yaklaşım, eserinden alınan örneklerle değerlendirilmiştir. Makalede tümevarım yöntemiyle incelenen bu eserle ilgili değerlendirmeler tasvirî ve karşılaştırmalı olarak yapılmaya çalışılmıştır. İbn Fûdî’nin, kıraat farklılığı söz konusu olduğunda sadece Verş rivayetini; ahkâm konularında ise sadece Mâlikî görüşlerini değerlendirdiği tespit edilmiştir. İbn Fûdî’nin yorum örnekleri, her iki bağlamda diğer tefsir eserlerinden alınan örneklerle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda İbn Fûdî’nin farklı mezhebe mensup müelliflerin eserlerinden istifade etmiş olmasına rağmen, Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân fî Beyâni Tefsîri’l-Kurʾân adlı eserinde, çok az istisna dışında, "Sadece Verş" ve "Sadece Maliki" olarak nitelendirdiğimiz tefsir yöntemine sıkı sıkıya bağlı kaldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, İbn Fûdî, Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân, Mâlikî, Verş kıraat, Tefsir ve Kıraati, Tefsir ve Fıkıh

Abdullah ibn Fodio and His Tafsīr Kifāyat Duʻafāʼ al-Sūdān fī Bayān Tafsīr al-Qurʼān

This study illustrates the axiom “A mufassir (exegete) addresses his society and era”, with the case study of the life of Abdullah ibn Fodio (d. 1245/1829) and his tafsīr work titled Kifāyetu Ḍu'afāʾi's-Sūdān fî Bayâni Tafsīri'l-Kurʾān. Ibn Fodio is one of those who influenced the Islamic thought of 19th century West Africa. He was the first vizier of the Sokoto empire and was renowned for his remarkable insights in politics and scholarship. His foremost tafsir work, Ḍiya't-Ta'wīl Fī Ma'āni't-Tanzīl includes explanations based on al-qirāʾa al-mutawātira and the four Sunni schools of thought. Considering the complexity of this relatively sizable work, the author decided to abridge it to benefit students with basic knowledge. In doing this, he took into account the style of recitation and the school of thought widely known to the people in his geography and time. Thus, in Kifayetü Ḍu'afāʾi's-Sūdān, he attempted to maintain only interpretations that are in accordance with the Warsh riwaya of Nafi's qiraat and the views of the Maliki school of thought. Consequently, this paper explores this unique exegesis approach with a comparative analysis of the sample verses. In this article, this work was examined utilizing the inductive method, and the outcomes of the evaluation were provided in descriptive and comparative terms. The study reveals that Ibn Fodio only mentions the Warsh riwaya in cases of recitation differences and the Malikite opinions in cases of jurisprudential differences in opinion. Examples of Ibn Fodio's commentaries and those of other authors were compared in both contexts. Conclusively, it is revealed that, while Ibn Fodio benefitted from the writings of authors from various schools of thought, he carefully stuck to his tafsir approach, which we characterize as "Only Warsh" and "Only Maliki," in his Kifayetü Ḍu'afāʾi's-Sūdān, with very few exceptions.

Keywords:

Tafsir, Abdullah ibn Fodio, Kifāyetu Ḍu, Malikite, Warsh, Tafsir and Qiraat, Tafsir and Fiqh,

PDF

___

Ayagi, Sani Musa. “Mukaddime”. Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân fî Beyâni Tefsîri’l-Kurʾân. Kano: Dar’Ummah for Publishing Agency, 2010.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Hayr Abdullâh b. Ömer. Envârü’t-Tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Mer’aşli. Beirut: Dar’ü-’ihya-turâsi’l-Arabî, ts.
Brigaglia, Andrea. “Batı Afrika’da Tefsir Çalışmaları ve İslami İlimleri Tarihi”. çev. İsmail Albayrak. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. Mehmet Akif Koç- İsmail Albayrak. Ankara: OTTO, 2. Basım, 2015.
Bukhari, Abdullahi. “The Scholarly Pillar of the Sokoto Caliphate and His Scholarly Works”. https://www.academia.edu/11469810/Abdullahi_ibn_Fodiyo_and_his_Scholarly_Works
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Beirut: Dârü’l İhyâi’t Türâsi’l Arabî, 1992.
Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed. Aḳrebü’l-mesâlik li-meẕhebi’l-İmâm Mâlik. Kano: Mektebetü Eyyüb, 2000.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Altuntaş Halil- Şahin Muzaffer. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
Güven, Şahin. ‘Bir Telif Yöntemi Olarak Tefsirde İhtisar ve Muhtasar Rivayet Tefsirleri’. Marife 10/2 (2010), 43–66. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344170
Herrâsi, Kiyâ Ebü’l Hasen Şemsülislam İmâdüddin Alî b. Muahmmed Ahkâmü’l-Kurʾân. Beirut: Mektebetü’l-İlmiye, 1983.
İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Nûriddîn Alî b. Âdil en-Nu‘mânî ed-Dımaşkī. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. thk. Adil Ahmed Abdul’ül-Mevcud - Muhammed Mütevelli. Beirut: Dâru’l-Kütübi’l-İlimiyye, ts.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dârü’t-Tûnisiyye li’neşir, 1984.
İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed el-Kelbî el-Gırnâtî. el-Kavânînü’l-fıkhiyye. thk. Mâcid el-Hamvî. Beirut: Darü’l-İbn Hazm, 2013.
İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Darr-ü’l-hadis, 1995.
İbn Fûdî, Abdullah. Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân fî Beyâni Tefsîri’l-Kurʾân. thk. Sani Musa Ayagi. 2 Cilt. Kano: Dar’Ummah for Publishing Agency, 2010.
İbn Fûdî, Abdullah. Kifâyetü Duʿafâʾi’s-Sûdân fî Beyâni Tefsîri’l-Kurʾân. thk. Hamid Ibrahim Hamid. 2 Cilt. Kano: Dar’Ummah for Publishing Agency, 2010.
İbn Fûdî, Abdullah. The Depository of Texts. çev. Muhammad Shareef. Sankore’ Institute Of Islamıc-Afrıcan Studies International, ts. https://siiasi.org/wp-content/uploads/2014/12/Iidn-Nusuukh-redo.pdf
İbn Fûdî, Abdullah. Ziy’â’ü’t-Te’vîl fî Meâni’t Tenzil. 1 Cilt. Kahire: Matbaat’ü-l İstikamet, 1961.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî. el-Mugnî. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv - Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Riyaz: Dâru’l Alemi’l-Kutub, ts.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût vd. Beirut: Darü’l Risaleti’l İlmiyye, ts.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Muhammed AbdulKadir Atâ. 4 Cilt. Beirut: Darr-ü’l kütüb ilimiyye, 2003.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-Mesîr fî ʿİlmi’t-Tefsîr. Dımaşk: el-maktabü’l islamî, ts.
Kallek, Cengiz. “Eşheb el-Kaysî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 27 Kasım 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/esheb-el-kaysi
Kaya, Eyyüp Said. “Mâlîkî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 27 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/maliki-mezhebi
Koçyiğit, Hikmet. “Tefsir Kitaplarının İsimlerine Dair”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/3 (30 Mart 2015), 82. https://doi.org/10.17859/pauifd.94065
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beirut: Müessesetü’r Risale, 2006.
Mahallî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed - Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tefsîrü′l-Celâleyn. İstanbul: Şifa Yayınevleri, 4. Basım, 2019.
Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta li’İmam-i Mâlik Rivayet-ı Ebi Musab el-Zühri. thk. Başar Avvâd Marûf - Mahmûd Halil. Müessesetü’r Risale, 5. Basım, 2013.
Mevsili, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el-. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. thk. Mahmud Ebü Dekîka. Beirut, Darü'l-kütübi'l-ilmiyye, ts.
Oyelami, Ifeoluwa Siddiq. Abdullah b. Fûdî ve Ziyâ’ü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl adlı Tefsiri. Erciyes Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=0q2xmPfUjA47Sk2tIHHvZQ&no=LwH2zTdS6GBw-SQwn_y40w
Sâfî, Mahmûd el-. el-Cedvel fî İ‘râbi’l-Kur’ân ve Sarfihi ve Beyânihi ma’a Fevâid-i Nahviyyetü Âmme. 16 Cilt. Beirut : Dâr’ür Reşîd, 1995.
Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Ahkâmü’l-Kurʾân. Mısır: Mektebetü’l Hanci, 1994.
Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. thk. Rif‘at Fevzî Abdülmuttalib. Beirut: Darü’l-Vefa, 2001.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Sadettin Ünal. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları- İSAM Yayınları, 1995.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan Ḥakâʾikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl. çev. Adil Ahmed Abdul’ül-Mevcud - Ali Muhammad Muvaz. 5 Cilt. Riyaz: Mektebetü’l-Ubaikân, 1998.
Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 26 Ekim 2021. https://sozluk.gov.tr/