Hz. Peygamber’den Modern Zamana Dilbilimsel Tefsir Faaliyetleri: Bir Dönemlendirme Modeli

Dilbilimsel tefsir Kur’an’ın doğru anlaşılmasında önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle bu tefsir faaliyeti çok erken bir dönemde ortaya çıkmış ve modern dönemde de etkinliğini sürdürmüştür. Uzun bir za-man dilimini kapsayan bu süreçte dilbilimsel tefsir faaliyetleri farklı değişim ve dönüşümlere sahne olmuş ve bunun neticesinde çok kıymetli eserler kaleme alınmıştır. Bu anlamda dilbilimsel tefsir faaliyetlerindeki değişim ve dönüşümlerin belirlenerek bir dönemlendirme modelinin sunulması, hem bu alanda telif edilmiş eserlerin genel yöntem ve içeriğinin belirlenmesinde hem de dilbilimsel tefsir faaliyetlerindeki bilimsel ilerlemenin tespit edilmesinde önem arz etmektedir. Dilbilimsel tefsir alanında birçok eser kale-me alınmış ve tarihi seyir içerisinde bu alanda kaleme alınan eserlerden birçoğu incelenmiş olmasına rağmen bu uzun zaman dilimini kapsayan bir dönemlendirme modeli sunulmamıştır. Bu araştırma, mevzubahis eksikliği ortadan kaldırmak amacıyla bir dönemlendirme modeli sunmaktadır. Bu amaç doğrultusunda ilk dönem dilbilimsel tefsir faaliyetlerinde öne çıkan birçok eser incelenerek muhteva ve yöntem bakımından benzerlikleri ve farklılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. İlk dönem dilbilimsel tefsir faaliyetlerinden, sonraki dönem dilbilimsel tefsir faaliyetlerine geçişte de birçok tefsir çalışması üzerinde durulmuş ve mevcut farklılaşma izleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu farklılaşmaya neden olan faktörler de tek tek sıralanarak dilbilimsel tefsir tarihi genel olarak dört ana döneme ayrılmıştır: Klasik dönem, Farklılaşma dönemi, Modern dönem öncesi ve Modern dönem.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Arap Dili ve Edebiyatı, Kur’an-ı Kerim, Dilbilimsel Tefsir, Dönemlendirme

Linguistic Tafsīr Activities from the Time of the Prophet to the Modern Time; A Model of Periodization

Linguistic tafsīr has a significant impact on understanding the Qur’ān aright. For that reason, this kind of exegetical activities had started very early on, and has claimed its influence through the modern ti-mes. During the course of these long process linguistic tafsīr activities witnessed many different chan-ges and transformations, and gave many invaluable works as outputs. In this context, putting forward a model of periodization for these changes and transformations become more of an issue in terms of examining general methodology and contents of these works and both determining the scientific imp-rovement within the activities of linguistic tafsīr. Although many works written in this field and many of the works written in the field of linguistic exegesis studied widely, a model of periodization for this long period of time is not yet put forth. This study, aiming at bridging this gap, comes up with a model of periodization. In line with this aim, it is tried to compare and contrast the early prominent works within the activities of linguistic tafsīr. Then, in transition to the subsequent linquistic tafsīr activities many prominent tafsīr books was revealed and existing differentation axes tried to be put forward. Still, fac-tors caused differentiation were listed individually as well, the history of linguistic tafsīr was divided into four main periods: Classical period, Transformative period, Before the modern period and Modern period.

Keywords:

Tafsīr, Arabic Language and Literature, Linguistic Tafsīr, Qur’ān, Periodization,

PDF

___

Aslan İbrahim. “Kelamullah Tartışmalarının Dilbilimsel İçeriği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51/1 (2010),131-151.
Aydın, İsmail. Kur’an’ın Filolojik Yorumu. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2012.
Boyalık, M. Taha. Dil, Söz ve Fesahat. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
----------------------. el-Keşşâf Literatürü (Zemahşerî’nin Tefsir Klasiğinin etki Tarihi). İstanbul: TDV Yayınları 2019.
Brockelmann, Carl, Tarihü’l-edebi’l-Arabî, çev. Abdulhalim en-Neccâr. 6 Cilt. Kâhire: Daru’l-Ma‘rif, trs.
Bulut, Ali. “Nahiv Terimlerinin Ortaya Çıkış Süreci”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8/2 (2008), 91-104.
Catlâvî,Hâdî. Kadâyâ’l-luğati fî kutubi’t-tefsir. Tunus: Daru Muhammed Aliyyu’l-Hâmî, 1998.
Cürcânî, Abdulkâhir. Delâilü’l-i‘câz. thk. Mahmud Muhammed Şakir. yy. trs.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşavî. Kahire: Daru’l-Fazile, trs.
Dayf, Şevkî. el-Medârisü’n-nahviyye. Kâhire: Daru’l-Mâarif, trs.
Divlekci, Celalettin. Dilbilim ve Kur’an İlimleri Açısından el-Firûzâbâdî’nin Besâir’i. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
Goody Jack. Tarih Hırsızlığı. çev. G. Ç. Güven. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012.
Güler, İsmail (ed.). İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
İDA, İslam Düşünce Atlası. “Niçin Dönemlendirme?”. Erişim 12 Temmuz 2018. https://www.islamdusunceatlasi.org/pages/giris-yazilari/islam-dusunce-tarihi-icin-bir- donemlendirme-onerisi
Jansen, J.J.G. Kur’an’a Bilimsel-Filolojik-Pratik Yaklaşımlar. çev. Halilrahman Açar. Ankara: Fecr Yayınları, 1993.
Le Goff Jacques. Tarihi Dönemlere Ayırmak Şart mı? çev. Ali Berktay. İstanbul: 2015.
Müsâid b. Süleyman. et-Tefsîru’l-lugavî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1432/2011.
Râcihî, Abduh. Durusu fi’l-mezâhibi’n-nahviyye. Beyrut: Daru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1980.
Râgıb el-İsfahânî. Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾan. thk. Safvan Adnan Dâvûdî Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 4. Basım, 2009.
Rufeyda, İ. Abdullah. en-Nahv ve kütübü’t-tefsir. 2 Cilt. Bingazi: Dârü’l-Cemâhiriyye, 3. Basım, 1990.
Sefâkusî, Ebû İshâk. el-Mücîd fî i’râbi’l-Kur’ani’l-Mecîd. thk. Hakim Salih ed-Dâmin. Daru’l-İbni’l-Cezvî, 1430/2009.
Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb. Miftâhu’l-ʿulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1987.
Semin el-Halebî, ed-Dürrü’l-masûn fî ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. 11 Cilt. thk Ahmet Muhammed el-Huffâz. Dimaşk: Darul-kalem, trs.
-------------------, Umdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. 4 Cilt. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, trs.
Tılıb, Abdülhamid Seyyid. Garibü’l-Kur’ân: ricaluhu ve menahicuhu min İbn Abbas İla Ebî Hayyan. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1986.