Giritli Ahmed Efendi ve Huzur Dersi Risâlesi’nin Tahlili Neşri

Huzur dersleri, hicri 1172 senesinden 1342 senesine kadar her yıl ramazan ayında padişahın huzurunda yapılan tefsir dersleridir. Dersler, dönemin önde gelen âlimleri arasından seçilen mukarrir ve muhatapla-rın katılımı ile yapılırdı. Mukarrir, önceden hazırlandığı dersi takrir eder, ardından muhatapların ve bazen padişahın yönelttiği sorularla konular müzakere edilirdi. Bu sayede üst düzey ilmi bir mübâhese cereyan ederdi. Derslerin resmiyet kazandığı 1172’de bu derslere muhatap seviyesinde katılıp, sonraki yıllarda mukarrirliğe yükselen Giritli Ahmed Efendi’nin de bu ilmî atmosferin oluşmasında önemli bir payı var-dır. Zira uzun yıllar saray hocası olarak görev yapan ve saray erkanı ile yakın ilişkileri olan Ahmed Efen-di’nin, huzur derslerine dair bilgilerin oldukça sınırlı olduğu bir dönemde derslere hem muhatap hem de mukarrir sıfatı ile katılmış olduğu görülmektedir. Ayrıca huzur derslerine dair günümüze ulaşan ilk risâle-nin müellifidir. Bu eseri mukarrir olarak bizzat kendisi kaleme almış ve Sultan III. Mustafa’ya takdim etmiştir. 13 varaklık bu Türkçe risâle, 1177 Ramazanında Tâhâ sûresinin ilgili ayetlerini tefsir ederken Sultan’ın yöneltmiş olduğu üç soruya cevap olmak üzere yazılmıştır. Zikredilen bu hususlar Giritli Ah-med Efendi’yi ve onun risâlesini oldukça önemli hale getirmektedir. Bu yüzden makalede onun hayatı, eserleri, katıldığı huzur dersleri ve risâlesi ele alınacak, ayrıca elimizdeki en eski tarihli Huzur Dersi Risâle-si’nin transkripsiyonlu metnine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Osmanlı, Huzur Dersleri, Giritli Ahmed Efendi, Huzur Dersi Risâlesi

Cretan Ahmad Hodja and The Analysis and Publications of His Presence Lesson Work

Presence lessons were commentary lessons conducted in the presence of the Sultan in the month of Ramadan annually from 1172 to 1342. The lectures were held with the participation of a mukarrir and interlocutors selected from the leading scholars of the period. The mukarrir represented the lesson, which was prepared beforehand, and then the subjects would be discussed with the questions addres-sed by the interlocutors and sometimes the Sultan. This way, a high level of scientific consultation took place. In 1172, the first year in which the lessons became formal, Cretan Ahmad Hodja, who attended these lessons at the addressed level and became a veteran in the following years, had an important sha-re in the formation of this scientific atmosphere. Because, it was seen that Ahmad Hodja, who had been working as a palace teacher for many years and who had close relations with the palace man, at-tended the classes both as an interlocutor and as a mukarrir in a period when the information about the presence lessons was very limited. He was also the author of the first treatise of presence lessons which we still have today. He wrote this work himself as an author and presented it to Sultan Mustafa III. This 13-leaf Turkish pamphlet was written in Ramadan of 1177 as an answer the three questions asked by the Sultan while interpreting the related verses of sūrah Tāhā. These aforementioned matters make Cretan Ahmad Hodja and his story very important. Therefore, the article will focus on his life, his works, the presence lessons he attended and his treatise, as well as the transcribed text of the oldest Presence Lesson Work.

Keywords:

Tafsir, Ottoman, Huzur Lessons, Cretan Ahmad Hodja, Presence Lesson Work,

PDF

___

Alpaydın, Mehmet Akif. “Hulâsatü’l-Mukarrirîn: Huzur Dersi’nde Fâtiha Tefsirinden Süzülenler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (2018), 193-210.
Arpa, Recep. “Huzur Derslerinde Kâdî Beydâvî Tefsiri mi Takip Edilirdi?”. Osmanlıda Tefsir Dersi Gelenekleri. Ed. Ömer Kara vd. 91-156. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kuran ve Tefsir Akademisi Araştırmaları, 2018.
Atâ, Tayyarzâde. Osmanlı Saray tarihi/Tarih-i Enderun. Nşr. Mehmet Arslan. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2010.
Beydilli, Kemal. “Mustafa III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-ııı.
Buzpınar, Ş. Tufan. “Surre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/surre.
Çavuşoğlu, Salih. Osmanlı İmparatorluğunda Padişah Huzurunda Yapılan Tefsir Dersleri. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2010.
Çelik, Ersin. “Huzur Dersleri Mukarrirlerinden Tosyalı İsmail Zühtü Efendi’nin Tefsir Metninin İncelenmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017), 301-314.
Girîdî, Ahmed b. Hüseyin b. Mustafa. el-Hadîsü’l-Erba’ûn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttab, 134, 1b-10b.
Girîdî, Ahmed el-Meâbî b. Mehmed. Terceme-i Ezharü’l-Akdesiye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Giresun Yazmaları, 3629, 55b-67b.
Girîdî, el-Hâc Ahmed b. Hüseyin. er-Risâletü’l-Kavsiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 4427, 1a-37b.
Girîdî, el-Hâc Ahmed b. Hüseyin. Nasîhat-i Âdâb-i Düstûri’l-Amel. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Şeriyye, 610, 22b-32b.
Girîdî, el-Hâc Ahmed b. Hüseyin. Risâle fî İlmi’l-Kelam. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hafid Efendi, 212, 1b-32b.
Girîdî, el-Hâc Ahmed b. Hüseyin. Tasavvufü’l-Arabi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüseyin Kazım, 17, 1a-62a.
Girîdî, el-Hâc Ahmed Efendi. er-Risâletü’l-Vâfiye fi’z-Ziyâreti’l-Âliye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Şeriyye, 442, 13b-36b.
Girîdî, el-Hâc Ahmed Efendi. Huzur Dersi Risâlesi. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, Türkçe Yazmaları Emanet Hazinesi, 888, 1a-13a.
İpşirli, Mehmet. “Dürrîzâde Mustafa Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 7 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/durrizade-mustafa-efendi.
İpşirli, Mehmet. “Galata Sarayı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/galata-sarayi.
İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/441-444. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Kara, Ömer. “İslâm Geleneğinde Ümerâ Huzurundaki Bilimsel Toplantıların Osmanlıcası: Huzur Dersleri”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları 2. 299-369. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2013.
Kara, Ömer. “Osmanlı’da Huzur Dersleri Geleneği Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 519-539.
Kartal, Alparslan. “Huzur Derslerine Katılan Karslı Âlimler”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2017), 224-243.
Kütükoğlu, Bekir. “Ahmed Resmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 09 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-resmi.
Mardin, Ebül‘ulâ. Huzur Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1951 (2 ve 3. Ciltler 1966’da aynı matbaada basılmıştır).
Özcan, Abdülkadir. “Mahmud I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mahmud-i--osmanli.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 4. Baskı. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye (I-IV/ıı). Haz. Aktan Ali-Yuvalı Abdülkadir-Keskin Mustafa. İstanbul: Sebil Yayınıevi, 1995.
Temizer, Aydın.“Osmanlıda Huzur Dersi Örnekleri Tahlil ve Tenkitli Tefsir Metni Neşirleri I”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/28 (2013), 65-92.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musâ b. ed-Dahhâk. es-Sünen. Thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1437/2016.
Uşaklıgil, Halit Ziya. Saray ve Ötesi: Son Hatıralar. İstanbul: Özgür Yayınları, 2003.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin ilmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1965.
Ünver, Mustafa. “Sarayda Abdülhamid Han Huzurunda Bir Tefsir Dersi ve Neşri”. Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Birarada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi (2010): 333-353.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Be’s”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 19 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/bes.
Yıldırım, Arif. “Kesirlerle Bilmeceli Tarih Usûlü Ve Çözümü”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2016), 75-95.